Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1964, Page 1

20. tbl. 31. ir. í 1964 — 39. árg.
^________________________
James B. Donovan:
HROSSAKAUPIN
Á BRÚNNI
«>-----*---------'----------í>
Frásögn af dirfskulegri sendiför. Sendi-
maður fékk skipun um oð hafa hrossa-
kaup á sovétnjósnaranum Abel og flug-
manninum Powers, en lagði miklu meira
undir — og vann
— —---------
Þribjudagur 11. janúar
S|L_t beiSni riHssti6r„„
Bandaríkjanna, kom ég á fund í Wasih-
ington, og fékk að vita, að samþykkt
hefði verið „á hæstu stöðum“, að það
væri þjóðinni gagnlegt að koma í kring
kaupum á Powers og Abel.
„Bf þér eruð fús til þess, vildum við
biöja yður að takast á hendur sendi-
för til Austur-Þýzkalands, til að koma
þessum kaupum í kring“, vár sagt við
mig.
Ég sendi frá Washington bréf til
„Frú Helen Abel“ í Leipzig, en þar hafði
verið heimili hennar undanfarin þrjú
ár. Ég sagði þar, að „mikilvæg breyt-
ing“ h.efði orðið á málinu, sem gerði
það ómaksins vert, að við hittumst. Ég
lauk máli mínu þannig: „Ég legg til,
að við hittumst í sovézka sendiráðinu í
Austur-Berlín, á laugardaginn kemur,
3. febrúar, kl. 12 á hádiegi. Það er áríð-
andi, að ek'kert verði látið berast út
um þennan fund okkar, Ef þér sam-
þykkið þessa tillögu, viljið þér þá senda
mér skeyti í lögifræðiskrifstofu mína
svo hljóðandi: „Gleðilegt nýár“.
Ég taldi mér nauðsynlegt að hafa með
tferðis stjórnarvaldabréf, sem gæti sann-
fæirt Rússa uim, að j3andaríkjastjóm
etæði að baki tilboði mínu um að láta
Abel lausan. Síðdegis sama diag.fékk ég
slikt bréf, sem ég fann að væri svo var-
lega orðað, að það væri tvírætt. En því
tfékkst ekki breytt og þetta bréf var
eina sönnunargagnið um trúnaðarstöðu
mina, sem ég hafði meðferðis til Aust-
ur-Þýzkalands. Það var skrifað á bréfS-
efni Dómsmálaráðuneytisins og hlóðaði
þannig:
Kæti hr. Donovan;
Samkvæmf nýafstöðnu viðtali við yð-
ur um umfooð til að náða skjólstæðing
yðar, fullvissa ég yður um, að jafn-
skjótt sem umtöluðum skiilyrðum er full
... .-.v
Powers flugmaður
Donovan með bel njósnara
nægt, er ástæðan til neitunar um náðun,
sem um getur í bréfi yðar til eiginkonu
hans, niður fallin.
Yðar eiml.
Reed Cozart
forstj. Náðunardeildar.
Fimmtudagur 25. janúar
b
Mr a um morguninn kl. 10 fékk
ég símskeyti í skrifstofu mína í New
York. Það var frá Berlír. og hiljóðaði
þannig: GLEÐILEGT NÝÁR og undir-
ritað HELEN. Fundurinn í Austur-Ber-
lín var þar með ákveðinn.
Laugardagur 27. januar
E
I g tók leigubíl til Harvardklúbbs
ins, til að hitta þar mann frá Wash-
ington og taka við formiegu umboði
mínu. Ég gaf honurn nákvæma ferða-
áaetlun mína, og hann skýrði mér frá
því, hvenær ég gæti vænzt þess að
fá embættisleg fyrirmæli í London.
Hann sagði mér og, að Austur-Þjóð*
verjar hefðu í haldi ungan Yale-stúd-
ent frá Michigan, að nafni Frederic L.
Pryor, og hann væri undir réttarrann-
sókn fyrir njósnir. Áður en Berlínar-
múrinn var reistur hefði Pryor verið
við rannsóknir í Austur-Berlín, vegna
doktorsritgerðar, sem hann hafði í smíð
um um verzlun austan járntjalds. En
hann hefði kafað of djúpt og náð í efni,
sem talið var vera leyndarmál, og nú
hefðu Austur-Þjóðverjar í hyggju réttar
höld í áróðursskyni. Ákærandinn hefði
lýst því yfir opinberlega, að hann myndi
krefjast dauðadóms yfir Ameríkumann-
inum unga. Það var talið, að altt þetta
mál væri auglýst svona freklega í þeim
tilgangi að vekja almenningsálit vin-
veitt Pryor, vestan hafs, og pina þannig
út einhverskonar viðurkenningu á a.ust-
ur-þýzku stjórninni af Bandaríkjanna
hálfu.
Annar Bandaríkjastúdent, Marvin
Makinen úr Pennsylvaníuháskóla, hafði
einnig verið tekinn fastur fyrir njósnir,
sakaður uin að hafa tekið ólöglega mynd
Framhald á bls. 12
Einn júnímorgun 1957 handtók
FBI mann, kallaðan „Rudolf Ivano-
vich Abél ofursta“, í gistiherbergi
hans á Manhattan. í málaravinnu-
stofu hans í Brooklyn fundu menn
útvarpstœki, leyniletursskrár og
uppdrcetti — yfirleitt allt venjulegt
fylgifé njósnara. Aldrei varö raun-
verulegt nafn Abels uppvíst, en
hann var dœmdur í 30 ára fangelsi.
Samkvœmt meömœlum frá málflutn
ingsmannafélaqinu % Brooklyn
haföi hann fengiö fyrir verjanda
\ James Britt Donovan, sem var
þekktur lögfrœöingur, og haföi ver-
iö aöstoöar-ákœrandi í Niirnberg-
réttarhöldunum.
Lengst af tímans, sem um var
aö ræöa, hafði Abel veriö leyft aö
eiga bréfaskipti viö skyldmenni sín
handan járntjalds, undir eftirliti
Bandaríkjamanna, en grunur lék á,
aö þessi ,,skyldmenni“ væri raun-
verulegur hópur frá K.G.B. — sov-
ésku leynilögreglunni. (Þessi „skyld
menni“ greiddu þóknunina til Dono-
vans — 10.000 dali, sem hann aftur
gaf Fordham, Harvard og Colum-
bia-háskólunum).
En svo gerist þaö í maímánuði
1960, aö Francis Gary Powers, flug-
maöur í þjónustu CIA, starfandi aö
Ijósmyndun úr lofti, hrapaði til
jaröar í flugvél sinni á rúss-
nesku yfirráöasvœði, skammt frá
Sverdlovsk. Bráölega var fariö aö
tala um aö hafa kaup á flugmanni
vorum og sovézka njósnameistaran-
um. Ári síöar skrifaöi „hr. Abel“
Donovan og stakk upp á einmitt
slíkum skiptunT og þaö sannaöi aö
sovézk yfirvöld höfðu einnig áhuga
á þessu sama. En í millitíöinni haföi
Francis Powers veriö dœmdur í
þriggja ára fangelsi í Rússlandi,
auk sjö ára í fangábúöum. Mundi
Kennedy forseti gefa út þá náöun,
sem til þess þyrfti, aö Abel yröi
sleppt? Sjö mánuöum eftir aö Don-
ovan fékk bréfiö frá Abel, tóku
amerísk yfirvöld ákvörðun sína.
Hér á eftir segir Donovan söguna,
eins og hún geröist, og styöst þar
viö dagbœkur sínar og trúnaöar-
skýrslur. Er þetta í fyrsta sinn sem
þessi dramatíska saga kemur öll
á prent.