Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1964, Blaðsíða 5

I tilefni Lisfahátíðar
Listahátíðin er langt gengin
og hefur óneitanlega verið
viðburður í fábreytilegu menning-
arlífi höfuðborgarinnar, a. m. k. að
því leyti sem hún hefur kvatt lista-
menn þjóðarinnar til samstillts átaks
og varpað þeirri samvizkuspumingu
framan í almenna borgara, hvort
íslenzk menningarviðleitni sé verð
þeirrar fyrirhafnar sem í hana er
lögð.
Svörin við þeirri spumingu verða
væntanlega margvísleg. Ýmsir
munu harma að íslenzkir lista-
menn hafa ekki alltaf erindi sem
erfiði. Aðrir munu halda því
fram, að íslenzk list standi með
blóma og framtíðin blasi við rós-
rauð og lokkandi. Sumar hátíðar-
ræðumar vom í þeim dúr. Enn
aðrir munu láta sér fátt finnast um
bramboltið og vilja fá frið fyrir öll-
um þjóðlegum áróðri, meðan þeir
horfa á sitt ameríska sjónvarp sem
hvorki kostar þá peninga né fyrir-
höfn.
S jónanmiðin eru sem sagt mörg og
eundurleit, eins og lög gera ráð fyrir.
Hátíðin vekur margar áleitnar spurn-
ingar, sem vonandi verða ræddar og
íhugaðar á næstu mánuðum og árum.
Sumar þeirra komu fram í snjallri ræðu
Halldórs Laxness við opnun hátíðarinn-
ar, sem var satt að segja eimhver tíma-
bærasta hugvekja sem hér hefur heyrzt
í háa herrans tið. Hve oft hefur maður
ekki óskað þess, að málin væru rædd
af því hispursleysi og raunsæi sem ein-
kenndi málflutning lárviðarskáldsins.
Spumingin sem helzt knýr á nú varð-
ar ástand og horfur íslenzkra bók-
mennta á þessum síðustu tímum. Sú
spurning verður enaþá miklu ásæknari
fyrir þá sök, að myndlistarsýning
hátíðarinnar tekur af öll tvímæli um
furðulega grósku og ótvíræða yfirburði
íslenzkrar myndlistar, meðan bóklistin
virðist vera á undanhaldi. Halldór
Laxness rakti í talsvert löngu máli
ræktarleysi hins íslenzka peningaþjóð-
félags við forna bókmenntafjársjóði
þjóðarinnar, og voru það vissulega orð
í tíma töluð, en hvað er þá að segja
um viðhorf „bókmenntaþjóðarinnar“
við þeim bókmenntum sem nú er verið
eð semja í landinu? Skiáldverk koma
ekki fram samkvæmf pöntun, satt er
það; og vitaskuld væri æskilegt að ris-
ið á nútímabókmenntum íslendinga
væri hærra en raun ber vitni. Það kann
líka að vera rétt, að góðum skáldverk-
um liggi ekkert á; þau bíði síns
tíma og hann komi fyrr eða síðar. En
hitt kynni þó einnig að vera þungt á
metunum, að þjóð sem er hætt að lesa
góðar bækur fái þegar frá líður ekki
lengur góðar bækur. Ég hygg að margir
höfundar séu þannig skapi farnir, að
þeim sé fremur óljúft að eiga eilíft ein-
tal við sjálfa sig, jafnvel þó þeim
liggi alimikið á hjarta og kunni mæita-
vel að koma orðuim að því.
E g hef í þessu sambandi ekki
fyrst og fremst í huga þau ungu skáld,
sem hugdjörf þrseða einstigi eða eru að
ryðja nýja vegi. Tími þeirra sumra á
eftir að renna upp, þó það verði
kannsiki ekki fyrr en með næstu eða
þarnæstu kynslóð. Ég er með hugann
við þá menn, einkum af eldri kynslóð,
sem að meira eða minna leyti fara
troðnar slóðir, en gera það með eftir-
tektarverðum hætti. Einnig þeir eru
hættir að ná hlustum þjóðarinnar.
Það fer vart milli máia, að í nútíðar-
bókmenntum Islendinga sé ljóðlistin
frjóust og fjöibreytilegust. Samt blasir
við sú óihugnanlega staðreynd að
góðar ljóðabækur, jafnvel eftir gróna
og löngu viðurkennda höfunda, eru svo
til hættar að seljast. Þjóðin virðist
ekki einasta vera að missa áhugann á
elztu og lífvæniegustu grein bókmennt-
anna, heldur er hún líka gersneydd
þeirri sjálfsögðu forvitni um þróun og
viðgang bókmenntanna, sem er ein-
kenni heilbrigðs sálarlifs. Mönnium er
orðið sama um það sem er að gerast;
það snertir þá ekki, vekur þá hvorki til
andmæla né samþykkis. íslendingar eru
að verða bókmenntalegir lömunarsjúkl-
ingar.
efta stafar ekki af því, að þær
bókmenntir sem nú eru samdar séu svo
miklu síðri en eldri bókmenntir, þó við
höfum að vísu ekki enn eignazt
óumdeilanlega arftaka eldxi meistar-
anna. Enn eiga sér stað óvæntir og
æsilegir viðburðir í íslenzkum bók-
menntum, en þorri íslendinga virðist
hafa um annað brýnna að hugsa.
Ekld verður samt sagt með fullum
sanni, að íslendinga skorti með öllu
áhuga á listuim. Leikhúsin eru sótt, þó
feri'll Þjóðleikhússins í vetur hafi væg-
ast sagt verið næsta bágborinn. Mynd-
listarsýningar virðast líka draga til sín
fólk og hljómleikar eru tiltölulega mjög
vel sóttir.
Eigi að síður hvarflaði það að mér í
hálftómum salnum við opnun Lista-
hátíðarinnar, þar sem nokkrir fremstu
listamenn þjóðarinnar komu fram,
hvort þjóðin væri að nálgast menningar-
legt hengiflug sem hún mundi ganga
fram af án umhugsunar.
Þessar vangaveltur og aðrar áþekkgr
eru kannski út í bláinn, því haft er
fyrir satt, að vonlítið sé að vekja mann
sem alls ekki vill vakna. Skyldi vera
ómaksins vert að reyna það?
s
kJ vo er onnur spuming sem lista-
mennimir sjálfir gerðu rétt í að íhuga
alvarlega. Gæti ekki verið, að þeir
sjálfir (án tillits til verkanna sem þeir
hafa skapað) haö átt talsverðan þátt
í að stdnga þjóðina svefnþomi. Ég hef
einkum tvennt í huga í þessu sam-
bandi. í fyrsta lagi hefur andrúmsloftið
í heimi íslenzikra lista verið allt annað
en heilnæmt. Það hetfur einkennzt af
látlausum innbyrðis deilum listamanna,
persónuniði, hnútuköstum og alls
kyns illkvittni, sem er sízt til þess fall-
ið að etfla virðingu eða áhuga almenn-
ings á þeim mönnum sem fást við list-
sköpun. Hér eiga vitaskuld ekki allir
jafnan hlut að máli, og sem betur fer
em margar heiðarlegar undantekning-
ar, en heildarniðurstaðan verður sú, að
íslenzkir listamenn séu ekki tiltakan-
lega eindræg eða göfug hjörð. Áþreif-
anlegust daami um þessa innri misklíð
em flokkadrættimir meðal íithöfunda
og myndlistarmanna. Hvor hópur um
sig skiptist í tvö félög, sem lengi hafa
átt í illdeilum sín á milli, og hefur
náttúrlega pólitíkin, sem eitrar flesta
hluti á íslandi, einnig komið þar nokk-
uð við sögu.
Það er mikill munur á hispurslausum
og málefnalegum umræðum annars veg-
ar og persónulegum skætingi og rógi
hins vegar. Við höfum haft alltof mik-
ið af því síðartalda að segja, en hörrnu-
lega lítið af raunttiætfum og opinskáum
uimræðum um listir. Þetta kynni að
vera ein orsök þess, að almenningur er
orðinn þreyttur á listamönnum, og er
nokkur goðgá að ætla, að sú þreyta
komi lika niður á verkum þessara
manna?
A f innbyrðis sundrung íslenzkra
listamanna leiðir svo hitt, að þeir láta
æ minna til sín taka í menningarbar-
áttu og sjálfstæðisviðieitni þjóðar-
innar. Þá skortir þann samhljóm sem
geri kór þeirra að virku og knýjandi
afli í þjóðlífinu. Þetta kemur berleg-
ast fram þegar við berum listamenn
nútímans saman við skáld og rithöf-
unda síðustu aldar. Að vísu hafa allar
aðstæður tekið gagngerum stakkaskipt-
um og tónar hinnar þjóðlegu vakn-
ingar orðið lágstemmdari eiftir að
þjóðin hlaut sjálfstæði, en það er hættu-
leg villa, að sjálfstæði þjóðar sé unnið
í eitt skipti fyrir öll, og lagði Laxness
ríka áherzlu á það í ræðu sinni. Hver
kynslóð verður að heyja sína baráttu
fyrir sjálfstæðri tilveru þjóðarinnar,
og hefur það kannski sjaldan verið
ljósara en síðustu misserin. í þessari
baráttu taka íslenzkir listamenn óveru-
legan þátt, og má það furðu gegna. Þeir
hO'ki'a hver í sinu horni og skapa sína
list, og er allt gott um það að segja,
ef þeir létu til sin taka svo um mun-
aði þegar brýn ástæða er til. Og vissu-
Eftir Sigurð A. Magnússon
22. tölublað 1964
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5