Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1964, Blaðsíða 13

ALBERT LUTHULI
Framhald aí bls. 1
gr — 1933 — formaður þeirra. Sem slik-
ur varð hann fulltrúi stéttarinnar gagn-
vart yfirvöldunum. Það var upphaf mik-
illa og einatt erfiðra samskipta hans
og hvítra embættismanna á komandi ár-
um.
Er fram liðu tímar, sviptu yfirvöldin
Ikennara blökkumanna öllum mögulei'k-
um til að hafa nokkur áhrif á skóla-
mál svo og 'hagsmunamál stéttarinnar.
Álits hörundsdökkra kennara var ekki
leitað, er settar voru reglur fyrir starf
þeirra, tillögum og kvörtunum ekki
sinnt.
Luthuli kvæntist ungur kristinni
kennslukonu af afrískri smáikonunga
aett Hefur hún reynzt honum igóð stoð
í erfiðu verki. Hann gat hennar hlý-
lega þegar hann veitti friðarverðlaun-
unum viðtöku.
Með konu sinni eignaðist hann sjö
'börn. Þau áttu í miklum erfiðlei'kum
með að koma þeim til mennta. Það er
rétt eitt tilefni þess, að hann er í ævi-
sögu sinni langorður um fræðslumálin
í Suður-Afríku.
S 4‘
vo var kristniboði fyrir að þabka,
að á æskuárum Luthulis voru mö'gu-
leikar blöbkumanna til að afla sér skóla
menntunar ólíkt meiri en siðar varð.
Það var ekki sízt þetta, er opnaði
augu Alberts Luthulis fyrir því blóðuga
óréttlæti, sem mikili mieirihluti íbúa
Suður-Afriku átti við að búa á öllum
sviðum þjóðlífsins, aðeins vegna hör-
undsiitarins.
í fræðslulögum, sem menn af evrópsik-
um uppruna voru einir um að setja
blökkumönnum í Suður-Afríku, 1954,
segir meðal annars:
Seinþroska nemendum, er fallið hafa
í prófum tvívegis, skal vísa úr skóla
fyrir fullt og allt.
Skólaráð hefur vald til að kalla kenn-
ara og einnig til að reka þá frá starfi,
án þess að gefa á því nokkra skýr-
ingu
Enginn kennari má hafa færri nem-
endur í bekk en 65.
í fjárlöigum er kveðið svo á, að til
fræðslumála sikuli veita sömu upphæð
ér hvert, og þannig er ekkert tillit
tekið til þess, að nemendum fjölgar ár
írá ári.
Skólabækur verða nemendur að
kaupa.
Heimilt er að veita kennsluréttindi
í barnaskólum hverjum þeim, er gengið
hefur á námskeið fyrir kennaraefni,
þótt ekki hafi verið nema nokkrar vik-
ur, — þó gegn lægstu launum.
Ekki má hvítur kennari kenna hör-
undsdökkum nemanda. Kenni hvit hús-
móðir svartri vinnustúlku stafrófið, þá
fremur hún lagabrot.
Ennfremur eru ákvæði um að kenna
skuli á mállýzku hvers ættflokks um
sig, svo að ékkert sé gert til þess að
sameina þá. (Sbr. hina fornu megin-
reglu: Sundra &g drottna). Þannig mega
ungmenni Xhosa ekki ganga í sama
skóla og Betsjúar, né heldur Zúluæska
sitja í sama bekk og Swazíar.
Luthuli ber dr. Verwoerd það á brýn,
að hann tali með lítilsvirðingu um
ikristniboð, sem unnið hefur verið að í
Suður-Afríku í tvær aldir. Um það seg-
ir Luthuli orðrétt: „Kristniboðar áttu
frumkvæði að hverskonar þjóðmálum
meðal Afríkumanna. Þeir voru fyrstir
til að reka skóla og námskeið fyrir þá,
stofna lækningastöðvar, mennta hjú'kr-
unarlið og lækna“,
M5.
ikil þáttaskil urðu í lífi Luthulis
1936, en á því ári voru blökkumenn al-
gerlega sviptir kosningarétti. Hann
hafði verið kjörinn höfðingi ættflokks
*íns. Hann segir af sér tiltölulega hægu
Námutraður af Zulu-ættum skemmtir sér viff dans í frístund.
og vellaunuðu kennslustarfi, sem hann
hafði gegnt í 17 ár og gengur í þjónustu
hins opinbera.
Höfðingjaembættið er í Suður-Afríku
leifar eldgamals og rótgróins ættflo'kka-
Skipulags. Virðing fyrir höfðingjanum
er ættflokknum í blóð borin. Án höfð-
ingja er hann sem húsbóndalaus fjöl-
skyida, — án forustu, verndar, öryggis,
forsjár. Afrískur höfðingi gegnir ekki al-
veg ósvipuðu starfi og íslenzkur sýslu-
maður. Hann er lögreglustjóri, dómari,
skattstjóri, sáttasemjari og fátækrafull-
trúi Margt annað kemur til hans kasta.
Ríkisstjórnin hefur séð sér hag í, að
þetta forna skipulag héldist að nokkru
leyti. Ættflokkarnir kjósa sér höfðingja
eiris og alltaf hefur tíðkazt. Því er von
um að undir hans stjórn sætti þeir sig
við bágborin kjör, þar sem þeir hafa
heldur aldrei öðru kynnzt.
En þar sem yfirvöldin veita embættið,
þótt ættflokkarnir kjósi manninn í það,
verður hann í öllu sinu starfi háður
þeim, svo að ekki má útaf bera. Höfð-
inginn er með öðrum orðum í þeirri
erfiðu stöðu, að eiga að þjóna tveim
herrum, án þess að nokkur möguleiki
sé til þess að hann reynist báðum trúr.
Afleiðing þess hefur yfirleitt orðið sú,
að höfðirnginn er einatt handbendi
ríkisvaldsins og sínum eigin ættflokki
manna óþarfastur.
Þetta vissi Luthuli mætavel. Furðu
gegnir að jafnheilsteyptur og heiðar-
legur maður og hann er skyldi fást til
að taka þann vanda sér á hendur að
vera í senn höfðingi ættflokks sins og
embættismaður 'hvítra yfirvalda lands-
ins. Hann gerði það vegna þrábeiðni
ættfiokksins og í von um að geta orð-
ið honum að liði.
Hans biðu miklir erfiðleikar í því
verki, auðmýking og þrengingar, en
einnig stórir sigrar.
6.
ví fór fjarri að Luthuli kæmi til
hugur, að þetta starf, í þágu hans íátæka
og tiltölulega fámenna ættflokks, yrði
aðdragandi þess, að í hans hlut félli að
verða forustumaður í baráttu fyrir vel-
farnaði allra hörundsdökkra manna, er
áttu við svipuð kjör að búa, alls staðar í
landmu.
Ævisaga hans ber með sér að svo fór,
að það varð sjálft köllunarverkiff: Bar-
átta gegn kúgun, fátækt og niðurlæg-
ingu, sem milljónir hörundsdökkra
manna höfðu um áratugi átt við að
búa í æ ríkari mæli, alls staðar í Suður-
Afríku.
Tii þeirrar baráttu haslar hann sér
völl hjá sínum eigin ættflokki.
Hann hefur eftirlit með lífsafkomu
tugþúsunda blásnauðra manna, og er
þeim öllum sem umhyggjusamur faðir.
Ræktun sykurreyrs er aðalatvinnu-
vegur möng hundruð þúsunda blökku-
manna í Suður-Afríku. Bregðist upp-
skera eða sala, þótt ekki sé nema eitt
ár, er voði vís.
Nú voru gefin út bráðabingðalög um
takmörkun framleiðslunnar, vegna
markaðsörðugleika. Afleiðing þess
varð sú, að sykurreyrinn grotnaði niður
á ökrunum og fólkið svalt.
Luthuli hóf þá baráttu fyrir stofnun
„Sambands sykurframleiðenda í Suður-
Afríku". Þó var honum kunnugt um, að
hverskonar samtök blökkumanna voru
illa séð af yfirvöldunum. Stofnun þess-
ara samtaka tókst vel og var hann
kjörinn fyrsti formaður þeirra. Eftir
það tókst fljótlaga að tryggja örugga
sölu og sanngjarnt verð á sykri.
Aftur hætti Luthuli á að stofna til
almennra samtaka og andmæla, þegar
yfirvöldin hvöttu til þess að opnaðar
væru ölkrár, þar sem þéttbýli væri
mest. Var það undir því yfirs'kini gert
annars vegar, að afla þyrfti fjár til
ýmislegra fraankvæmda, og hins vegar,
að koma skyldi í veg fyrir háskalegt
heimabrugg.
Luthuli taldi lög þessi vera tilræði
við almennt siðgæði og fjárhagslega af-
komu almennings. Þúsundum heimila
var voði búinn. Einn þegna hans hafði
sagt við hann: „Ölkrá yrði mér óvið-
ráðanleg freisting til að eyða þeim pen-
ingum, sem heimili mitt má ekki án
vera“. Kristnir söfnuðir Zúlumanna oig
fjölmargir hvítir einstaklingar hölluð-
ust á sveif með honum. Þannig tókst
að hefta framgang þessara óheillaráð-
staf&na allvíða.
LuthuU tekur sárt fátækt og um-
komuleysi ættflokks síns.
Vegna landþrengsla er útilokað að
fjölga skepnum eða auka ræktun. At-
vinnuleysi liggur í landi. Ursglingar eru
ekk’ fyrr orðnir vinnufærir en þeir
verða að fara að heiman og snapa eftir
einh.verju að gera — venjulega í út-
hverfum stórborganna ef ekki er blátt
bann við því.
Heimilisféður ráða sig fyrir sultar-
laun í iðnaðarvinnu eða námugröft, í
fjarlægum landshlutum. Húsmóðirin er
ein eftir heima, með yngstu börnin.
Hún verður að sjá um að akurinn fari
ekki í órækt og húskofinn hrynji ekki að
grjr.ni vegna skorts á vi ihaldi. Sam-
kramt landslögum yrði fjölskyldan alls
staðar annars staðar en í þessum
kofa og á þessum bletti sem réttlausir
útlagar í stóru og ríku landi.
Afleiðing slíks stjórnarfars er upp-
lausn heimilanna. Iðnaðar- og náma-
verkamenn verða að vera langdvölum
fjarri heimilum sínum og að auki sætta
sig við lág laun, lélega aðbúð á vinnu-
stað og takmarikað athafnafrelsi. Allt
þetta veldur megnri óánægju.
T 7
uthuli fær af þessu náin kynni
í starfi sínu. Og hann gengur þess ekki
dulinn, að þar hefur hann smámynd
ríkjandi ástands meðal hörundsdökkra
manna yfirleitt í ríkinu: Sjötíu hundraðs
hlutar þjóðarinnar eru dæmdir til að
láta sér nægja þrettán hundraðshluta
landrýmis og eiga enga hlutdeild í eftir-
sóttustu náttúruauðæfum landsins.
Hver á Suffur-Afríku? spyr Luthuli.
Hann sagir, aff með tiltölulega fáum
undantekningum, er fylgja hinum
hvítu drottnurum að málum, muni
blökkumenn svara því til einum rómi,
að landið sé eign íbúanna allra, og því
eigi þeir allir sama rétt til hlutdeildar
í stjórn þess. Hinsvegar haldi hvítir
menn í landinu þvi langflestir fram,
að þeir einir eigi þag og þeim einum
beri að stjórna því, þrátt fyrir að þeir
eru ekki nema rúmur fjórði hluti
íbúanna. Hafa verið tekin af öll tvímæli
um það með þar að lútandi löggjöf.
Luthuli segir ennfremur að meiri-
hluti hvítra mann sé ekki aðeins sam-
mála um að þeir eigi landið 012 auð-
lindir þess, heldur hafi þeir og ráð-
stöfunarrétt yfir rúmum ellefu milljón-
um hörundsdökkra íbúa landsins. „Með
lagaákvæðum er tilgreint hvar við
megum vinna og hvar ekki“, skrifar Lut-
huli „hvar við megum vera búsettir og
hvar ek'ki. Slí'kt er ekkert annað en
fornt þrælahald í nýrri útgáfu. Við er-
um sviptir rétti til að eiga land. Okkur
er meinað með lögum að efna til verk-
falla eða andspymu í hvaða mynd sem
er, gegn þjóðþingssamþykktum hvítra
þjóðernissinna".
—Þar kom að afriski þjóðþingsflokk-
urinn, undir forustu Alberts Luthulis.tók
upp baráttu fyrir eignarrétti og fullu
kynflokkajafnrétti í Suður-Afriku.
* 8.
rs-lbert Luthuli velur sjálfsævisögu
sinni heiti úr Gamia testamentinu,
þar sem segir frá því er Móse fer
á fund Faraós, hins forherta koinungs
Egypta, og segir: Leyf fólki minu aff
fara.
Það er heiti bókarinnar, — Leyf fólki
minu að fara.
Með því er raunverulega sagt, að höf-
undurinn telji sig hafa hlolið svipað
hlutverk og Móse, án þess að hann
nokkurs staðar í bókinni líki sér við
hann. Hins vegar gefur hann í skyn, að
eins og ísraelsmenn höfðu verið fjórar
aldir fullar í „þrældómshúsinu í Egypta-
landi“, — eins oig að orði er komizt í II
Mósebók — þannig hafi þjóð hans verið
- LESBOK MORGUNBLAÐSINS 13
22. tölublað 1964