Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1964, Blaðsíða 11

Saga, landlýsingar.
The Iberians. Ancient Peoples
and Places. Antonio Arribas.
Thames and Hudson. 1964. 30s.
Forn-Grikkir álitu Hades vera
vestan við vesturenda Miðjarðar
hafsins. íbúarnir, sem byggðu hér
uðin sem lágu að . Miðjarðarhafi,
bjuggu á enda veraldar að því er
grískir sæfarendur álitu. Þar fyr-
ii- vestan var hið óþekkta, myrka
og ógnvekjandi kaos. Og þarna
var hinn drungalegi heimur
dauðra, þar sem öllum leiddist
hin dapurlega skuggatilvera.
Á svæðinu frá Rhone að Njörva
Sundi bjó þjóð til foma sem
nefnd var íberar, stundum Tart-
essar. Fornir höfundar nefna
hana oft í sambandi við verzlunar
staði Föníka á þessum slóðum.
Þessi þjóð kemur mikið við sögu
Rómverja síðar. Undanfarið hef-
ur margt nýtt komið fram um
fortíð þjóðanna, sem byggðu
þessi landsvæði. Þessar þjóðir
voru ágætar til hernaðar, góðir
bændur, hestamenn miklir og
með þeim blómgaðist hið fegursta
handverk, vefnaður, leirkeragerð
og málmsmíðar. Ljóðagerð og
hljómlist var á háu stigi.
Listiðnaður þeirra er hvað
merkastur, vopnasmíði þaðan
varð fræg til forna og skartmun-
ir úr gulli og silfri. Hæst ber
þá í höggmyndalist, einkanlega í
suðurhéruðum þessa landsvæðis.
Höfundurinn er kennari við Há-
skólann í Barcelona og safnvörð-
ur Fornminjasafnsins á sama
Stað. Hann hefur stundað forn-
minjarannsóknir og er meðal
fremstu fræðimanna í þeirri grein
á Spáni. Þessi bók er ein 1 bóka-
flokki, sem íjallar um fornar þjóð
ir og fornminjar .Út hafa kom-
ið milli sextíu og sjötíu bækur
1 þessum bókaflokki, allflestar
um þjóðir og staði, sem fábreytt-
or eða engar skráðar heimildir
eru til um. Bækurnar eru vel
myndskreyttar og útgáfan hin
snotrasta.
Daily Life of the Etruscans.
Jacques Heurgon. Weidenfeld &
Nicolson. 1964. 42s.
Höfundurinn Jacques Heurgon
er fæddur f Farís. Var kennari í
latínu og rómverskum bókmennt-
um við Háskólann I Alsír og síðar
1 Lille, nú er hann við Sorbonne.
Hann er einn fremsti fræðimaður
um Etrúra.
Etrúrar stóðu á hvað hæstu
menningarstigi þein-a þjóða sem
byggðu Ítalíu í fyrnsku. Þegar
veldi þeirra var mest, réðu þeir
einum þriðja skagans og konung-
ar þeirra réðu ríkjum í Róm i
rúmlega eitt hundrað og fimmtíu
ár. Eftir að Rómverjar hrekja
Tarkviníus hinn harðráða frá
ríkjum á sjöttu öld fer veldi
þeirra hnignandi. Etrúrar hafa
löngum vakið forvitni allt frá
dögum Heródótosar. Þeir töluðu
mál, sem var mjög frábrugðið
indó-evrópskum tungumálum.
Trúarbrögð þeirra voru allt önn-
ur en nágranna þeirra og venjur
þeirra og hættir af öðrum toga.
Þeir virðast hafa hugsað mikið
um dauðann, meir en almennt
var með öðrum þjóðum. Það hef-
ur margt komið f ljós á síðustu
árum við fornleifafundi og það
hefur orðið til þess að breikka
bilið milli þeirra og nágranna
þeirra.
Ótal tilgátur hafa komið fram
um hvaðan þessi þjóð væri kom-
in til Ítalíu og hvaðan upprunn-
in. Margt bendir til þess að hún
hafi komið að austan, og ýmis-
legt bendir til babýlónsks upp-
runa. Hin blómlega menning
þeirra hverfur í sínu upprunalega
formi með valdatöku Rómverja,
en hún lifir áfram í annarri
mynd, blönduð öðrum þáttum.
Áhrif þeirra á Rómverja voru
geysimikil, einkanlega í verkleg-
um efnum og trúarbrögðum.
Fuglaspárnar voru runnar frá
Etrúrum, svo og ýmiskonar hjátrú
og hindurvitni, enda töldu kirkju
feðurnir Etrúríu vera vöggu hjá-
trúar og galdrakúnstar. Þótt Róm
verjar lærðu margt af Etrúrum
deildu þeir hart á þá fyrir ýmis-
legt, sérlega þóttu þeim Elrúrar
slappir í siðferði og miklir mun-
aðarseggir.
Höfundurinn gerir grein fyrir
lifnaðarháttum, atvinnuvegum,
trúarbrögðum og siðum þessarar
löngu horfnu þjóðar. Þekking
hans er samandregin viða að,
einkanlega af fornminjum og
einnig úr ritum Rómverja og
Grikkja. 38 svart-hvítar myndir
eru f bókinni. Þetta ér ákaflega
fróðleg bók og mjög vandað til
allra heimilda, bókaskrá fylgir
og heimildaskrá. Libraire Hach-
ette gefur nú út bókaflokk um dag
legt líf þjóða og þjóðabrota á
ýmsum tímum, þessi bók er ein
þeirra. Bókin er þýdd úr frönsku
af James Kirkup.
The Norse Atlantic Saga. Gwyn
Jones. Oxford University Press.
1964. 35s.
Höfundurinn er merkur fræði-
maður um norræna sögu og hefur
skrifað og gefið út rit varðandi
slík efni og þýtt íslenzkar forn-
bókmenntir á ensku. Efni þessar
ar bókar er frásaga um leit nor
rænna manna að byggilegum lönd
um í og við norðanvert Atlants-
haf. Höfundur lýsir aðdraganda
þessa. Byggingu á íslandi fyrir
komu norrænna manna, byggð
Papa hérlendis og greinir þær
heimildir sem helzt er við að styðj
ast. Síðan rekur hann byggingar
sögu norrænna manna hérlendis,
stofnun allsherjarríkis, bók-
menntaiðju og lok sjálfstæðs rík-
is hérlendis. Höfundurinn notar
orðið „Norsemen" sem samheiti
á víkingaskipum sem er ekki rétt
mætt. Hlutur Norðmanna að vík-
ingunni er þegar á heildina er
litið einna síztur. Danir og Svíar
eiga glæstari sögu á víkingaöld.
Þótt talið sé að ísland hafi byggzt
frá Noregi að mestu leyti þá' er
uppruni landnemanna engan veg-
inn endilega norskur, venjur land
námsmanna og trúarsiðir eiga
sumir hverjir meira skylt við
danska siði en norska og auk
þessa kom töluverður hluti land-
námsmanna frá Bretlandseyjum.
Þátturinn um Grænland er á-
gætur. Byggingarsagan er rakin
og síðan saga norrænnar byggð-
ar í þvi landi þar til heimildir
brestur. Endalok byggðar á Græn-
landi eru óþekkt. Kenningarnar
eru þessar: Byggðin eyðist vegna
samgönguleysis við umheiminn,
íólkið úrkynjast og deyr út. Önn
ur er sú, að Grænlendingar hafi
tekið upp hætti Eskimóa og bland
azt þeim. Sú þriðja er, að Græn-
lendingar hafi flutt til Kanada
og eyjanna vestur og suður frá
Grænlandi og blandazt þar Indí-
ánum og Eskimóum. Höfundur
hallast helzt að þvi að lands-
menn hafi úrkynjazt og dáið út.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNiR
ELSKA menn frið, eru menn andvígir stríði? Vilja sumir
frið, aðrir ófrið? Eða vilja menn frið meðan hann gefur meiri
gióða en strið? En hvað svo ef styrjöld gefur meiri gróðavon
en friður? Hvað skyldi hún hugsa, konan sem sagði: „Blessað
stríðið, sem gerði syni mína ríka“? Vera má að hún og hennar
líkar vænti auðs handa barnabörnunum í næsta stríði. Og svo
kann að fara að þau fái þann auð.
Tvær heimsstyrjaldir hafa gengið yfir veröldina í tíð
þeirrar eldri kynslóðar, sem enn lifir. Báðar gáfu íslandi gróða,
hin fyrri fáeinum mönnum, hin síðari auðgaði marga. Það er
ekki furða þótt sumir segi að styrjöld tákni framför. Hér urðu
a.m.k. miklai framfarir á árum síðari heimsstyrjaldar. Sjálfur
var ég barn að aldri meðan hin fyrri var háð, og vissi lítið úm
stríðsaðgerðir þá, utan að einn maður skaut á annan, særði
eða drap, að skipum var sökkt og skömmtunarseðlar voru gefn-
ir út. Á undan hinni síðari heyrði ég menn tala um gróðavon-
í væntanlegri styrjöld, því hún kom ekki að óvörum. Dag einn
í febrúar 1933, þegar Christensen sögukennari kom í skólann,
sagði hann: „Nú er Hitler kominn til valda; stríð verður háð
eftir nokkur ár“. Og það varð svo.
Síðari styrjöld kynntist ég vel af langri dvöl með þjáðu og
þrautpíndu fólki. Stríðið byrjaði fyrr og endaði síðar í austri
en vestri. Þar gaf að líta sigraða heri, sundursprengdar borgir,
særða menn og sjúka, hungraða menn og magra, sturlaða menn
og kaunum hlaðna. Vondaufir flóttamenn, allslausir og niður-
brotnir, hrökkluðust undan hernaðaraðgerðunum jafnóðum og
þær mjökuðust um landið. Ekkjur voru margar og munaðar-
laus börn enn fleiri. Öreigar bjuggu um sig í rústum húsa,
tötrum klæddir, og reyndu að draga fram lífið á alls konar
ætum og óætum samtíningi. Illgresi óx á torgum og brautar-
stöðvum sumra borga, því miðbæi þorðu menn ekki að reisa
úr rústum af ótta við að allt yrði aftur jafnað við jörðu.
Ef ég segi yður frá jarðneskum hlutum og þér trúið ekki,
hversu munuð þér þá trúa ef ég segi yður frá himneskum?
Þannig mælti Jesús við Nikódemus. Þessi sannindi koma þegar
í ljós þegar talað er um stríð og frið. Þótt frásagnirnar frá hin-
um jarðnesku hlutum séu ekki beint rengdar, þá er þeim ekki
heldur trúað, bæði af því að vantrú er í tízku (vantrú á Guð,
sál og mannleg verðmæti og vizku um lífið) og einnig af því
að sannindi um styrjaldir eru túlkuð í svo samantvinnaðri
lífslygi að kvein hinna hrjáðu nær ekki eyrum manna. Vér
höfum ekki svo næma heyrn að vér heyrum blóð hrópa, en
Guð heyrði aftur á móti blóð Abels hrópa frá jörðinni alla leið
upp í sinn himin. Raunhæfur friðarboðskapur fær ekki við-
festu hjá hinni uppvaxandi kynslóð, m.a. af því að henni er
ekki kennd friðarfræði, heldur miklu fremur stríðsfræði í
mynd sögu í skólunum. Eða hver veit nokkuð að ráði um þá
persónuleika, er fengið hafa friðarverðlaun, þótt ekki sé lengra
rakið en frá síðari heimsstyrjöld? En sú styrjöld er hins vegar
skemmtanaefni í kvikmyndahúsunum. Neyð og harmkvæli
milljónanna er vara, seld og keypt meðal vel alinna og vel
búinna manna, sem eitthvað vilja græða á þvi stríði sem var,
meðan aðrir bera þess sár um ævilöng ár. Vopnin eru ekki
kvödd, heldur boðin velkomin í mynd barnaleikfanga, sem
seljast um víða veröld. Verði lát á vopnasmíð vorra tíma, þá
blusir við — að dómi sérfræðinga — atvinnuleysi milljóna
verkamanna, og því munu þeir ekki fagna. Á skemmtistöðun-
uni öskrar æskan í sama tón og jafnaldrar vorir meðal Hitler-
jugend öskruðu á undan síðasta stríði. Hér þarf ekki að skipta
um tór., aðeins um texta, svo úr verði stríðsöskur t— og til að
semja slíka texta þarf enga snillinga. Þannig fyllir öskrið það
tóm sem myndast með því að afrækja hinn fagra söng í skólum
og félagslífi
Það litla, sem talað er um frið, er oft í fölskum og smeðju-
legum tón. Oft er talað um falsfrið, en ekki raunverulegart
frið. Menn þykjast vilja frið um leið og þeir halda uppi smá-
styrjöldum og árásum, sem sundur slíta hin heilögu sambönd
milli mannanna og milli'Guðs og manna. Ef menn hafa enga
sál og enga trú og líf þeirra engan tilgang og fallast á að þetta
sé satt og rétt — hvers vegna má þá ekki stríðið koma þegar
það vill? Ef maðurinn er res cogitans — hugsandi hlutur — en
ekki homo cogitans — hugsandi maður — hvað er þá stríð
annað en breyting á staðsetningu hluta á jörðinni, sem aðeins
er einn hinna minnstu hnatta í geimnum?
35 tlbl. 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 11