Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1964, Blaðsíða 13

Hvab vilja Kinverjar nú?
Framhald af bls. 1.
ar og Kínverjar voru undir stórkeisur-
um Mongóla. Stórthertogarnir í Moskvu
urðu að láta sér lynda að meðtaka völd
sín af hinum mikla Khan Mongólanna
og viðurkenna hann svo sem yfirmann
sinn. Helena, móðir Ivans grimma, lét
ihlaða steinmúr kringum Kitai Gorod
árið 1535. Það var Sófia drottning
Ivans, sem hvatti mann sinn til upp-
reisnar gegn Momgólaveldinu yfir Rúss
landi. En þá höfðu Mongólíumenn þeg-
ar misst öli völd yfir Kína fyrir meir
en hálfri annarri öld.
Portúgalar og Rússar voru fyrstir
vestrætnna manna til þess að reyna að
fá sendinefndir sínar viðurkenndar af
Kínakeisara. Hinir fyrrnefndu komu
fyrst til Kína árið 1516. Pyrsti portúg-
alski sendiherrann komst til Peking í
jan. 1521, en var handjárnaður og end-
ursendur og dó í famgelsi í Kamton ário
1523. Fleiri tilraunir voru gerðar, en
mistókust. Tilraun Rússa var gerð árið
1567, en mistókst einnig. Þeir sem kom-
ust til hirðarinnar í Peking og nutu þar
virðingar lengi vel, voru kristniboðar
Jesúingja. Einn þeirra, Matteo Ricci,
eniliigáfaður maður, kenndi Kínverjum
m.a. stjörnufræði og nákvaeman útreikn
ing almanaksins, og var lengi talinn
mesti lærdómsmaður Vesturlanda af
Kínverjum. Hið blómlega kristniboð
Jesúinganna fór út um þúfur af því
að deilur risu innan kaþólsku kirkjunn-
ar um aðlögun að kínverskum siðum, og
af því að keisarinn gat ekki þolað að
honum væri ætlað minna vald innan
kirkjunmar en páfanum.
Rússneskir _ kappar tóku að legigja
lamd austan Úralfjalla undir Rússaveldi
þegar frá árinu 1581. Jerrmak hét mað-
ur, sem verið haifði stigamaður en gerðist
landvinningamaður, tók með sér ævin-
týramenn og hófst handa um að undir-
oka skrælingja. í Ob-dallnum tók hann
á sitt vald borgina Sibir, en þar réði
ríkjum mongólahöfðimgi. Jermak setti
borgarnafnið á það svæði, sem hann
hafði lagt undir sig, og hefir það haldizt
síðan á miklum hluta af því landi, sem
Rússar ráða í Asíu. Fimmtíu og fimm
árum síðar var veldi Rússa komið aust-
ur að Kyrrahafi. Sama ár sem Manchu-
menn réðust á Peking, 1644, komust
Rússar inn í Amúr-dalinn. Klrabaroff,
rússneskur kappi, stofnaði þar nokkrar
nýlendur, frá 1650 að telja, en í daln-
um voru þeigar fyrir þegnar Kínakeis-
ara, sem á þeim tíma var Manchúætt-
ar. Sjö árum síðar byggði Khabaroff
vigi á tungunni milli Amúr og Ussuri,
og stendur þar nú borg, sem ber nafn
hans, Khabarovsk. En i þá daga lentu
Rússar í skærum við Kímverja, fengu
litla hjálp að heiman og hröktust úr
dalnum, en urðu að láta sér lynda að
norður-vatnaskil dálsins skiptu mörk-
um milli rússneskra og kínverskra
svæða. Var þetta tekið fram í sáttmál-
anum í Nerchinsk árið 1689, og héldu
Rússar hann vel og lengi. Með smábreyt
inigum var sáttmálinn í gildi fram til
Tientsin-sáttmálans 1858.
Þessi sáttmáli er merkur fyrir þá sök
að með honum viðurkenndu Kínverj-
ar í fyrsta sinn að til væri sjáifstæð
þjóð, jafnrétthá þeim sjálfum. Ýmis
merkileg ákvæði eru í sáttmálanum.
Eitt af stórmennum rússneskrar sógu
er Muravieff. í Krímstríðinu var hann
sendur austur til þess að koma í veg
fyrir að .Bretar og Frakkar tækju Kamt
chatka-skaga. Tókst honum með sam -
komulagi við Kínverja að nota Amur
fljót til siglinga með hermenn og vopn
og vistir. Þá var Taiping uppreisnin í
Kína, og menn höfðu nóg að hugsa í
Feking. Síðan knúðu Bretar og Frakk-
ar fast að Kínverjum, svo sem kunnugt
er. Með gætni og stjómvizku tókst Mura
vieff að fá Kínverja til að láta af hendi
Amúrdalinn norðan ár og strandfylkin
fyrir austan Ússuri. Þar með fékk Rússa
keisari völd yfir Vladivostok, en allt
þetta mikla svæði var unnið án vopna-
viðskipta.
Um landvinninga Rússa í Mið-Asíu
hefir fyrir skömmu verið ritað í blöð
hér á landi og skal það ekki endurtekið.
Rússar tóku Kuldja 1871, en skiluðu aft
ur tíu árum síðar. Árið 1896 söimdu
löndin um járnbrautir. Styrjöldin við
Japan dró talsvert úr rússneskum áhrif
um frá 1904 að telja, og misstu þá Rúss-
ar ýmis réttindi í Manchúríu í hendur
Japana. Árið 1911, þegar lýð/eldisbylt-
ingin var í Kína, lýsti Ytri-Mongólía
yfir sjálfstæði sínu. Kínverjar viður-
kenndu hina rússnesku Ráðstjóm 1924
og opnuðu landið fyrir kbmmúnísk ■
um áhrifum, enda urðu þau brátt mik-
il. Þrem árum síðar spilltist sambúðin
milli landanna stórlega. En breytingar
urðu ekki á landamærum.
Landamæri Persíu og Kína náðu fyrr-
um saman. Afghanistan og soldáninn í
Aden greiddu Kínakeisurum skatt, a.m.
k. um nokkurt skeið. Bretar höfðu á
sítiu valdi svæði, sem Kínverjar
töldu sjö skattlönd, en Frakkar tilsvar-
andi fjcgur.
Útþensluabferdir
og þarfir Kínverja
Heimsvaldastefna befir verið með
margvíslegu móti: Verzlumarveldi, en
það leiddi til þess að stofnaðar voru
litlar nýlendur með ströndum fram,
líkt og Portúgalar hafa víða gert. Pen-
ingaveldi leiðir til þess að stofnað er
rnikið af bönkum og Jjármagni dælt
inn í önnur lönd, án þess að um póli-
tísk yfirráð sé að ræða á yfirborðinu. ■
Sem dæmi hér um má nefna Bandarík-
in. Þá eru hin rniklu landaveldi, svo sem
veldi Frakka og Breta var og veldi
Rússa er enn. Síðast, en ekki sízt ber
að nefna þá aðferð að senda þjóðir inn
í nágrannalönd til landnáms. Sem dæmi
má nefna Kanada, Ástralíu, Nýja Sjá-
land og Manchúríu. Að Kínverjar
rnisstu ekki Manchúriu í hendur Rússa
og ekki heldur nema um stund í hend-
ur Japana, kom til af því að þeir sendu
svo litið bax á þrjátíu til fjörutíu millj-
ónir manna inn í Manchuríu á þessari
öld. Sakir mikils innflutnings Kínverja
hafa þeir mikil völd bæði í Indónesíu,
Síam og Vietnam.
Nú er ekki aðeihs mikil mannfjölg-
un, heldur er beinlínis ,,mannfjölda-
sprenging" í sumum löndum, „befolkn-
ingsexplosjon". Það er ekki nema fjögra
daga verk fyrir kinverskar konur 'að
ala jafn mörg börn og allir íslendingar
eru. Mönnum er e.t.v. í minni hvað
indverski biskupinn Mannikam sagði
hér í leikhúsinu um fjölgun Ind f 'ja.
Mið-Asía hefir öldum saman ve V að
þorna og skrælna, sennilega í nokkur
þúsund ár. Vera má að með aðstoð tækn
innar megi þar vinna aftur töpuð lönd.
Þar sem nú er Ordos-eyðimörkin, voru
eitt sinn blómlegar byggðir. Sömuleið-
is meðfram Silkiveginum sunnanverð-
um. Mörg vötn eru nú leirflög og sáit-
sléttur þar sem áður var líf og gróð-
ur.
Við blasir annaðhvort ræktun eyð'i-
marka, styrjaldir eða hungursneyð.
Ekki eru öll frjósöm lönd full af fólki
ennþá. Það er þess vegna freistandi
fyrir Kínverja að senda fólk inn í þau
lönd, sem lítt eru setin og hreinlega
fýila þau. En hin leiðin er líka hugsan-
leg: Að reyna að vinna aftur töpuð
yfirráðasvæði og rækta þau. Heims-
valdastefna Kínverja hefir fyrst og
fremst verið fólgin í ræktun og upp-
fyllingu jarðarinnar af lifandi fólki af
sinni þjóð, hvað sem síðar kann að
verða.
Boara-uppreisnin árið 1900 var bæld ntður af japönskum, evrópskum og ame-
rískum herjuir..
út um þúfur.
35 tbl. 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 13