Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1965, Blaðsíða 5

Jean Sibelius 1865—1965
Tónlist Sibelinsor
ir ann 8. desember í ár verð-
ui þess minnzt, að öld er liðin frá fæð-
ingu Jeans Sibeliusar. Á þeim þrem ára
tugum þagnar, sem liðu áður en hann
lézt árið 1957, sköpuðust um hann og
tónlist hans þjóðsögur, setm að nukkru
drógu athyglina að því, sem ekki skipti
máli í fari hans, og huldu að nokkru
leyti hina sönnu mynd hans sem tón-
skálds. Ýmsar aðstæður á hans yngri
árum hafa að líkindum stuðlað að slík-
um þjóðsögum. Það boðaði þjóðlega end
urvakningu, sem stóð yfir í marga ára-
tugi og náði til allra stétta þjóðfélags-
ins, að hann skyldi hefjast til alþjóðlegr
ar viðurkenningar úr menningu, sem var
í bernsku sinni, einkum hvað tónlistinni
viðkom. Frægð hans skipti einkanlega
miklu tvo fyrstu áratugi aldarinnar
meðan á hinni þjóðlegu vakningu stóð.
Á þeim tírna, sem sjálfstæðisbarátta
Finna stóð sem hæst árin 1917-1918,
varð Sibelius eins konar þjóðhetja, en
einmitt á sama tímabili átti hann við
að etja eitt sitt einmanalegasta og djúp-
tækasta sálarstríð. Staða hans sem
þjóðhetja varð enn traustai-i vegna sam-
úðarinnar, sem tónlist hans skapaði um
allan heim með landi hans, þegar það
átti í styrjöldinni veturinn 1939-1940
F
leiri þjóðsagnir eru tengdar þjóð
artónskáldi Finna: Sibeliusi — mannin-
um sem samdi tónlistina við Kalevala,
þjóðlagaskáldinu; Sibeliusi — nátt-
úrutónskáldi, skáldi samhljómanna.
Aðeins fyrsta sköpunartímabil meist-
arans hefur öðiazt alþjóðlega viður-
kenningu sem afleiðing af þessum þjóð-
sögnum — tímabilið, sem einkennist af
En Saga, Lemminkainen-svítunni, Kuo-
lema, með sorgarvalsi sínum, og fyrstu
og annari symfóníunni.
Tímabilið befst árið 1892 þegar Sib-
elius hafði 1/okið námi sínu undir hand-
leiðslu Beckers í Berlín og Fuchs og
Goldmarks í Vínarborg. Þetta ár var
Kullervo-symfónían frumflutt, snilldar-
legt og stórbrotið verk, svo og En Saga
sem minnir mjög á hin norrænu Eddu-
kvæði. Þetta fyrsta mikilvæga sköpun-
artimabil stóð yfir í tíu ár. Önnur sym-
fónían var frumflutt árið 1902 og hlaut
þegar mjög góðar móttökur.
E
Jean Sibelius
I rik Tawaststjerna hefur gefið
þessu tímabili heitið „rómantískt í anda
Kalevala-ljóðanna“, en hann er talinn
mesti sérfræðingur Finna í verkum Sib-
eliusar. Hjá Sibeliusi birtist sama tví-
Bkipting austurs og vesturs og er að
finna yfirleitt hvar sem er í Finnlandi.
Helsingfors einkennist til dæmis af hin-
um klassísku og hreinu línum lúthersku
d' mliirkjunnar annars vegar og hinum
gullnu þakhvelfingum. Uspenski-dóm-
kirkjunnar hins vegar. Heimur hinna
finnsku þjóðsagna hafði úrslitaáhrif
á læknissoninn frá Hameenlinna, þar
sem hann hlaut uppeldi og menntun að
Eið norrænnar borgarastéttar. En á fyrsta
sköpunartímabilinu kemst hann í snert-
ingu við Kalevala-ljóðin, sem em í al-
gjörri mótsetningu við hinn germanska
anda Eddukvæðanna og Niblungaljóð-
anna með sínum stórbrotnu hetjusögum
og nóttúrudýrkun. En hann drekkur
ekki í sig anda Kalevala-ljóðanna fyrr
en á síðasta sköpunartímabili sínu, sem
Frá því var skýrt í blööunum
fyrir skemmstu, aö Sálarrannsókna
félag Islands hygöist efna til svo-
nefndra skyggnilýsinga í Fríkirkj-
unn% í Reykjavík, og þóttu þaö aö
vonum nokkur tíðindi, þar sem ekki
var vitaö til aö miöilsfundir heföu
fyrr fariö fram í kirkju hérlendis.
í fyrri viku viröist safnaöarstjórn
Fríkirkjunnar svo hafa áttaö sig á,
aö óviöurkvœmilegt vœri aö halda
MjMjj slika athöfn
I % kristnum
■ helgidómi, og
Hfl H afturkallaöi
I liún leyfiö.
I Þannig var
fliH |||S á síöustu
KSgSj stund afstýrt
hneyksli, sem
I 0 I óþarft er aö
I I fjölyröa um,
en vel mætti
hugsa sér
aö töframenn og dávaldar á borö
viö Frizenette og Wáldosa heföu
fetaö í fótspor sálarrannsókna-
manna og sótt um heimild til aö
nota Frikirkjuna — og liver veit
ra
nema þróunin heföi loks tekiö þá
stefnu, að síöhæröum bítlum heföi
veriö hleypt í kirkjuna meö sefjandi
öskurathafnir sínar.
Kristnar kirkjur eru hús vígö til
guösþjónustuhalds og annarra iök-
ana (t.d. tónlistarflutnings) sem eru
meö einhverjum hœtti tengdar
kristnu trúarlífi eða boöun. Séu
skyggnilýsingar Sálarrannsóknafé-
lagsins af trúarlegum toga, eins og
margir œtla, þá eiga þœr ekki er-
indi í kristin guöshús, því þær eru
í beinni mótsögn viö kristna kenn-
ingu og gervalla hefö kristinnar
kirkju. Miöilsstarfsemi er œvagam-
ult fyrirbrigði (í élztu ritum Gamla
testamentis eru frásagnir um hana)
og tíökuö víöa um heim í ýmsum
myndum, en sem trúarbrögö er hún
skyldust vissum þáttum hindúism•
ans og svo auövitaö ktnverskri áa-
dýrkun. Hérlendis er spíritisminn og
svonefndar sálarrannsóknir ný trú-
arbrögö, sem hvorki eiga samleiö
meö kristnum dómi né erindi í
kristna helgidóma.
Sé þaö hins vegar rétt, sem marg-
ir sálarrannsóknamenn halda fram,
aö miðilsstarfsemi, skyggnilýsingar
Afstaða Sibeliusar til þjóðlaga-tón-
listarinnar er allt önnur heldur en t.d.
Griegs og Dovráks. Sibelius tekur aldrei
þjóðlög upp í verk sín. Hinn þjóðlegi
tónn í verkum hans frá fyrsta sköpun-
artimabilinu á rætur sínar að rekja til
hins kröftuga hrynjanda finnskunnar og
hins næma skilnings hans á anda Kale-
vala-ljóðanna. Mussorgsky, og þó sér-
staklega Janáoek, eru þau tónskáld, sem
einna mest líkjast Sibeliusi í afstöðu
sinni til þjóðlaga. í verkum þeirra verð-
ur aldrei vart hins íburðarmikla þjóð-
lagastíls, sem heyra má á þjóðdansa-
hátíðuim.
N<
lauk árið 1930 og Tawaststjema hefur sagna, sem sjötta og sjöunda symfón-
gefið heitið „alþjóðlega tímabilið.“ Það ían urðu til og tónlistin við „Ofviðri"
var á þessu timabili íhugunar og þjóð- Shakespeares og Tapiola.
áttúrutilfinning norðursins, sklörp
skil milli stormaveðurs og unaðslegrar
ljóðlistar eru nokkur þeirra einkenna,
sem tengja tónlist Sibeliusar við hið
norræna umhverfi hans. En jafnvel í
fyrstu symfónhmni og í Lemminkain
en-svítunni eru einkenni, sem benda
til nýs kraftar og dýptar sem náttúru-
öflin hafa á tónlist hans. í ritgerð sinni
um Sibelius heldur Chemiavsky því
fram, að afstaða hans til tónefnis síns
c0 meðferð þess marki tímamót. Við-
fangsefni hans sé tengt saman með tákn-
rænum þögnum, takti eða stefjum af
mikilli hugmyndaauðgi. Hann hlýði á
sína innri rödd .tilfinningar og hugar-
hvatir fremur en á vitsmuni sína.
Symfóníur Sibeliusar náðu hámarki
sínu í þeirri fjórðu, sem samin var um
miðbik tímabilsins, sem Erik Tawast-
stjerna kallar „hið evrópska.“ Celló-
kaflinn í upphafi þeirrar fjórðu nær
þegar tökum á áheyrandanum og þann-
ig helzt það út allt verkið. Hin snilldar-
lega fjölbreytni tónmyndanna í fyrsta
kafla sjöttu symfóníunnar er enn eitt
dæmið irm það.
Fjórða symfónían, sem sýnir ljóslega
tímamótin sem urðu árið 1911, þarfnast
nánari umsagnar. Evrópsk tónlist var á
krossgötum árið 1910 eða þar um bil.
Verk Strauss, Elektra, hafði árið 1909
vakið heimsathygli vegna hins grimmd-
arlega expressjónisma þess. f Elektru
náði raddbeiting og hljóðfæraskipan
nýju hámarki. Upplausn tónanna, sem
hófst með verki Wagners, Tristan, var
Framhald á bls. 6.
og sálarrannsóknir yfirleitt heyri
undir vísindi, viröist einsœtt aö
þessar rannsóknir eigi ekki aö vera
tilefm œsifunda og múgsefjunar,
heldur eigi þœr aö fara fram í vís-
indastofnunum undir handleiöslu og
ströngu eftirliti sérmenntaðra og
þjálfaðra mcmna. Eins og miöils-
fundir tíökast hér á landi, sé ég
harla lítinn mun á þeim og trúðleik-
um töframanna á borö við Waldosa
eöa Frizenette, og hvar vísindin
koma inn í þá mynd, er mér óger-
legt uö skilja.
Rannsóknir á ýmsum dularfuilum
andlegum fyrirbœrum eru stundaö-
ar %nö fjölmarga erlenda háskóla,
ekki sízt í Bandarikjunum, og þar
eru þessi mál tekin alvarlegum tök-
um, enda veröskulda þau dlúö, ein-
beitni og álvöru. En tilburöir ís-
lendinga til sálarrannsókna bera ó-
þœgilega mikinn keim af töfrakukli
frumstæöra manna í Afríku og
draugadýrkun ómenntaöra Brasi-
líubúa. Fyrir þá sök hljóta velunn-
arar kirkjunnar aö fagna þeirri
ákvöröun Fríkirkjumanna aö vísa
þeim frá helgidómi sinum.
s-a-m.
12. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5