Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1965, Blaðsíða 14

Mr að var varla orðið ratljóst um
morguninn, þegar hópur þessara for-
ingja afhenti MacKenzie þetta skjal.
Hann las það gaumgæfilega og reis síðan
úr sæti sínu og sagði: „Herrar mínir, ég
er samþykkur tillögum yðar, en ábyrgð-
in hvílir á mér einum“.
Skipherrann fór fram að vopnabúrint
og tilkynnti hæglátlega hinum hlekkj-
uðu föngum, að þeim væri ekki líf hug-
að lengur en eina klukkustund.
Enginn skipsprestur var meðal áhafn-
arinnar, svo skipherrann, eftir guð-
rækni þeirra tíma, bauðst til þess að
lesa bænir með hinum dauðadæmdu
mönnum. Spencer tók þessum boðskap
með slíkri léttúð, að skipherrann varð
gáttaður, og velti því fyrir sér, hvort
hann væri í rauninni með öllum mjalla.
Hinir tveir báru sig aumlega.
í viðurvist hinna hlekkjuðu manna,
fór hinn óhugnanlegi undirbúnin.gur
fram að afstöku þeirra, í skímu rísandi
sólar, þarna suður í hitabeltinu. Þrjár
snörur voru festar yfir eina rá aftursigl-
unnar. Ráðherrasonurinn fékk sinn
einkaaftökustað á hinum enda rárinnar,
sökum ættgöfgi og eðlilegrar stéttaskipt
ingar. Foringjarnir í fullum skrúða og
með sverð við hlið, söfnuðust hljóðlega
saman á afturþilfarinu, og allan tím-
ann heyrðist lágróma rödd skipherr-
ans, þar sem hann kraup við hiið þeirra
manna, sem nú áttu að deyja.
Næstum því á nærgætinn hátt, eins
og eitt vitni síðar bar, losaði vopna-
vörður skipsins fangana úr hlekkjunum
og fylgdi þeim undir vörzlu yfirskot-
mannsins með brugðnu sverði, undir
dinglandi snörur.
Að lokum spurði Mackenzie fangana
þeirrar spurningar, hvort þeir hefðu ein
hver skilaboð að senda ættingjum sínum
og vinum, en enginn þeirra svaraði.
Fangarnir voru berhöfðaðir, og snör-
unum var brugðið um háls þeirra. Hend
ur þeirra voru bundnar fyrir aftan bak.
Slakinn var tekinn af snörunum, og síð-
an svifu þessir þrir menn upp frá þil-
farinu og upp undir rána, þar sem þeir
báru við aftureldinguna, sem hefir
skæra og dásamlega liti á þessum breidd
argráðum. Svo virtist sem þeir væru
fljótir að kveðja heiminn.
Allan daginn fram að sólarlagi dingl-
uðu þessir þrir fangar í snörunum, eft-
ir þv ísem skipið ruggaði. Þ-á voru þeir
teknir niður og sjórinn luktist u.m þá.
★
mt rem vikum síðar kom skipið til
flotahafnarinnar í Brooklyn. Skipherr-
ann gaf opinbera skýrslu um framan-
skráða atburði. Á sömu stundu skall of-
viðrið á.
Það var lítið veður gert út af heng-
ingu hinna óbreyttu dáta, en aftaka son
ar sjálfs hermálaráðherrans vakti reiði-
öldu um gervalt landið.
Meðal flestra yfirmanna flotans hlaut
Mackenzie stuðning fyrir aðgerðir sín-
ar, en margir stjórnmálamenn og all-
mörg stórblaðanna stimpluðu hann sem
blóðþyrstan harðstjóra, sem hrakið
hefði sæmilega menn út í villu og for-
dæmingu.
Um eins árs skeið eða svo, var Mac-
kenzie, ef til vill, sá hataðisti maður í
Bandaríkjunum, en biturleikinn í hans
garð dvínaði smátt og smátt, og þjón-
ustu sína í flotanum endaði hann með
fullri sæmd og völdum. í dag skipa af-
komendur hans margar virðingarstöður
í amerísku þjóðlífi.
(Framanskráð grein, sem hér birtist
í þýðingu, er rituð af brezka blaða-
manninum George Minto).
K.S.
MÁLA-DAVÍÐ
Framhald af bls. 4.
NEÐANSJÁVARÖLDUR
hefur síðan slangrað meðal félaga
sinna og annarra, safnað um sig
áhugasömum áheyrendum á verzlun-
arlóðinni, mælt fullum hálsi og
hvergi dregið úr meinyrðum. Hlaðið
glóðum elds að höfði sér. Leið fram
á kvöld, sumarnótt færist yfir fjöll
og fjörð, og lestamenn tínast til náða.
En Þórður Thorlacius er enn á
ferli og fer ekki einn, í fylgd voru
10 eða 11 skipverjar af norskri fiski-
skútu, sem lá á vognum. Þeir fóru
harkandi og stefndu til reisutjalda
Öræfinganna.
Davíð sagði svo frá komu þessara
legáta sýslumanns: —„Hvörjir með
byssum og pistólum yfirféllu mig
strax á plássinu, og jafnvel þó ég
væri lagstur til hvildar, og án þess
ég sýndi hina minnstu mótvöm,
(heldur lét ég þá breyta sem þeir
vildu.“
Hugurinn hvorki hló né grét,
hóf er beztur mátinn,
Djúpavogs 'þá Loftui' lét
leiða mig í bátinn.
Davíð var færður út á skútuna
við spott og spé, hafður þar í haldi
um nóttina, en færður í land að
morgni. í réttinum var honum hót-
að dómi og flutningi í jámum til
Reyðarfjarðar. Þegar hann reynir
að opna munn, er honum sagt að
þegja, enda ekki eins liðugt um mál-
bein og tunguspaða eins og daginn
áður. Verður honum helzt fyrir í
þessum þrengingum að snúa sér til
réttarvitna og óska af þeim hollráða.
Jón hreppstjóri Árnason á Bjargi
í Papey taldi fram lausnargjald er
nam 22 rdl. 48 sk. „virkilega kauti-
on til málsloka." Davíð gaf loforð
að standa honum skil á tryggingar-
fénu og mátti frjáls fara að sinni.
Hann bað um réttarakt og lagði í
réttinn edna danska krónu í skrifara
laun. Tók sýslumaður peninginn og
og lofaði senda afskriftina.
Um haustið barst Davíð bréf fró
Thorlacius, sem sagðist hafa sótt til
norðuramtsins um forlíkun. Fallisf
amtið á niðurfall málsins. Sýslumað-
ur kveðst hafa gert þetta fyrir bón
Davíðs, sem nú hafi enga þörf fyrir
actbeskrifelse; sendir jafnframt and-
virði krónunnar dönsku i courant
skildingamynt.
Það er eitthvað annað en Davíð
fagni þessari framtakssemi, er hann
telur runna undan rifjum kammer-
assessorsins og verði sér mála-
spillir. Ákærur allar segir hann ó-
sannar, en nefnir aldrei af hverju
deilan reis,“ býst við síðar að bevísa,
lofi minn guð.“
Davíð heimtar, að sýslumaður
greiði Jóni í Papey tryggingarféð.
Þórður Thorlacius svarar, að
Davíð megi vel við una að betala þá
sekt fyrir unnin spjöll, verðskuldi
að tiu sinnum verr væri með hann.
farið. Þetta mátti vera kokhreysti.
Varla telur valdsmaðurinn engu
hætt, ef skuldheimtumál hans yrðu
skoðuð niður í kjöl.
Jón Árnason í Papey kallar af
Davíð lausnargjaldið, forgefins þó,
í öngum sínum ber hann fram kvart-
anir á æðri stöðum. Réttilega er
bent á, að Davíð geti sem dánumað-
ur ekki neitað að greiða Jóni fram-
Iágt fé. En Davíð heldur sig við
það, að Papeyjarpeningarnir, sem
eigi að endurgreiðast, séu hjá sýslu-
manninum, Theodorusi Tlhorlacius.
Y firborð úthafanna hýlur mianga
vísindalega leyndardóma. Einn þeirra
sem menn eru nýlega famir að gera
sér grein fyrir, er eðli neðansjávar-ald-
anna.
Þessar öldur koma helzt fyrir á hita
breytisvæðum, þ.e. þeim svæðum þar
sem mikill munur er á hitastigi vatns
ins undir og vatnsins ofan á.
Enda þótt það vekti litla eftirtekt
þá, tóku menn að verða þessa varir
fyrir heilli öld, þegar það uppgötvað-
ist, að byligjuhreyfing getur átt sér
stað mil’ii tveggja laga í vökva. Þessi
lög urðu að hafa mismunandi þétt-
leik, en hitinn er einn þáttur í þétt-
leika vatns. En þessi tilgáta vakti þá
enga teljandi eftirteikt, eins og þegar
er sagt.
En eftirtekt vísindamanna óx þó
nokkuð, þegar skrúfuskip lentu í svo-
kölluðum „dauðum sjó“ í fjörðum Norð
urheimskautsiandanna. Hraði skipsins
féll niður í næstum ekki neitt, enda
þótt vélarnar gengju eðlilega. Rann-
sókn leiddi í ljós, að í þessum fjörðum
var mikið um hitabreytisjó. Og þegar
hitaskidn v/oru um það bil í hæð við
skipskjölinn, fór mikið af afli skrúfunn
ar í súginn, til þess að framleiða neð
ansjávaröldur.
Þegar kafbátaleit hófst, jókst eiftir-
tekt manna á þessu fyrirbæri. Starfs-
menn kafbátaleitanna notuðu bergmáls
tæki til að endiurkasta bylgjum frá
bátnum, sem leitað var að, og gátu
þannig staðsett hann. En stundum gerð
ist það, að bergmáiið frá skrokk kaf-
bátsins gaf skakkar bendingar, eða sem
verra var, hættu algjörlega, rétt eins
og kafbáturinn væri sinögglega horfinn.
Dr. Eugene C. LaFond, forstöðu-
maður hafrannsóknadeildar bandaríska
flotans í San Diego, Kalifomíu, segir:
„Það sem raunverulega gerðist var
það, að hljóðbylgjurnar lentu í hita-
breytisvæði. Það beygði hljóðbylgjurn-
ar svo mjög, að þær annaðhvort hættu
að endurkastast frá kafbátnum eða
náðu alls ekki aftur til hljóðnemans.“
Rannsóknir á hitabreyti leiddu eðli-
lega af sér nannsókn á neðansjávaröld-
um.
Orsök aldna þessara hefur enn ekki
fundizt, en alfmiklar upplýsingar hafa
fengizt um þær og fást enn.
Ein uppgötvunin varð til þess að
hjálpa til að útskýra eðli vissra bletta
af sléttum sjó innan um ókyrrari svæði,
en þeir blettir eru stundum kallaðir
„lygnur“. Þessir sléttu blettir eða rás-
ir, sem hreyfast í áttina til lands, eru
vel sýnilegar úr rnokkurri fjarlægð, en
eiu ekki að sama skapi auðséðar af
stuttu færi.
Haffræðingum virtist sem vatnið í
þessum lygnum væri á lóðréttri hreyf-
ingu niður. Hugsanlegt var, að þær
stæðu í einhverju sambandi við neðan-
sjávaröldiuir.
Kannsókn var gerð á öldum á
svæðum þar sem mikið var um lygnur.
Þetta var gert með því að sökkva mörg
um hitamælum á mismunandi dýpi,
á þungum keðjum, sem héldust lóð-
réttar í sjónum. Með því að athuga
hið háttbundna stig og fall jafnhitalín-
anna gátu haffræðingarnir staðsett
neðansjávaröldur, um lieið og þeir fóru
framihjá þessari föstu röð af hitamæl-
um.
Það kom í ljós, að flestar lygnumar
voru þar sem neðansjávaraldan tók að
falla.
Frekari athuganir leiddu í Ijós, að
einstakar vatnseiningar verða fyrir
tvennskonar og ólíkri veltihreyfingu í
öldunum. Á öldutoppunum er veltan
aftur á bak, en í öldudölu»um er hún
áfram. Þannig verður niðurstefna
beggja veltnanna samtímis. (Þetta er
eins og ef maður heidur örmtmum
fram fyrir sig og snýr svo öðruim rétt-
sælis en hinum rangsælis, þá sér hann,
að niðurhreyfing beggja arma verður
samtimis).
Hraðaaukning vatnsins á niðurleið
eftir öldunni virtist nægja sem skýring
á lóðréttu hreyfingunini í lygnunium,
sem menn höfðu þegar tekið eftir.
Vísindamennirnir hjá dr. LaFont hafa
komizt að því, að í tiltölulega grunnum
sjó eru neðansjávaröldurnar venjuiega
innan við 10 fet á þykkt, koma fyrir
á um það bil fimm mínútna fresti og
fara íeð meðalhraða 0.3 hnúta.
Hinsvegar fundu þeir í djúpum sjó
bylgjur á margvíslegri tíðni og hvert
lagið ofan á öðru. Hátíðniöldur höfðu
tiltölulega minni þykkt. Hinar, með
lægri tíðni, voru miklu dýpri, stund-
Um náðu þær mörg hundruð feta þykkt.
Enda þótt dr. LaFond sé enn ekki
viss um uppruna þessara aidna, trúir
hann því, að orsakirnar geti verið
margar, því að „það er auðvelt að koma
af -tað ölduhreyfingu eftir skarpt af-
mörkuðum fleti“. Hann gizkar á mikiar
breytingar á loftþrýstingi, sjávarfalla
hreyfingu, yfirborðsvindum og snöggar
breytingar á lándslagi sjávarbotnsins —
að allt þetta geti hugsanlega verið or-
sakirnar til hins háttfasta öldtUtgangs á
hitabreytisvæðinu.
Hvað snertir landslagsbreytingar
nar, þá hafa visindamenn Bandaríkja-
fiotans þeg-ar komizt að því, að ein
„oddhvöss" eyja gerir röst í sjóinn und
ir yfirborði hans, þegar neðansjávar-
ötldumar fara fram hjá henni. Stand-
berg á einni hillu á meginlandinu veld-
ur einskonar flossi á hitabreytisvæðinu.
Og neðansjávarfjall veldur aukinni
tíðni á neðansjávarölduim, en öldurnar
að baki því hafa hinsvegar lægri tíðni.
LEIÐRÉTTING
f greininni um byggingu Hótel fs-
lands í síðustu Lesbok á bls. 14 hefur
í skýringum á mynd efst á siíðunni fall-
ið niður nafn frú Önnu Jörgensen konu
Gunnars Þorbjörnssonar kaupmanns. Er
hún fjórða. Konan talið frá vinstri (sú
sem horfir í áttina að veitingatjaldinu).
Vísan um Sæfinn vatnsibera mun rétt
ari þannig:
Sæfinnur með sextán skó
sækir vatn og ber heim mó
Aldrei rær hann út á sjó
af því hann er gamalt hró.
HAGALAGÐAR
Jafn við tröllin
í Minnisblöðum sínum seigir Finn-
ur á Kjörseyri frá því er hann flutt-
ist norður í Hrútfjörð með Ragnhildi
systur sinni og Sverrisetn sýsiluimanni
mági sínum. Þau gistu í Forna-
hvammi að Einars bónda Gíslasonar.
„Einar fyligi okfcur norður á Holta-
vörðuheiði, þar á leiðinni var tölu-
vert af stóði og trypparusli. Sr. Þor-
valdur í Hvammi striddi Einari með
þvi að hann brúkaði stóðið og sneri
þessu erindi upp á Einar: „Einar
brúkar síðhempuna á sjóinn“ og
hafði það svona:
Einar brúkar ótemjur á fjöllin,
á þeim ber hann heyið sitt á völlinn.
Messum hafnar
maurum safnar
mör í kaifnar
telst því jafn við tröllin.“
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
12. tbl. 1965.