Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1965, Blaðsíða 12

Oscar Clausen: Prestasögur 19
Frá séra Bjarna á Grund
S íra Bjarni Hallsson var prest-
ur í Grundarþingum í Eyjafirði 1663
—1692. — Hann var af merkum
ættstofni kominn. Faðir hans var
Hallur, sem kallaður var „harði“, í
Möðrufelli, en hann var sonur Bjarna
lögréttumanns á Skriðu, Pálssonar
sýslumanns á Holtastöðum í Lauga-
dal og Hofi á Höfðaströnd, Grímsson-
ar sýslumanns á Möðruvöllum, Páls-
sonar sýslumanns á Möðruvöllum,
Brandssonar lögmanns á Hofi á
Höfðaströnd og síðast á Mýrum í Dýra
firði Jónssonar. — Móðir Halls harða
var Halldóra Björnsdóttir prests á
Melstað Jónssonar biskups Arasonar.
Sýnilegt er því hversu sterkir stofn-
ar stóðu að síra Bjarna, enda liktist
hann forfeðrum sínum um líkamlega
og andlega hreysti. En Hallur „harði“
var umsvifamikill maður í héraði.
Hann var lögréttumaður, spítalahald-
ari, og eitt ár var hann lögsagnari í
Vaðlaþingi, en þ.e. sýslumaður í Eyja
fjarðarsýslu.
Hallur var harðgjör eins og margir
frændur hans, og er um hann sagt,
að hann þætti nokkuð „blóðgjarn",
og því hafi hann hlotið viðurnefnið
„harði.“ — Þetta eina ár, sem hann
var yfirvald Eyfirðinga, er sagt, að
hann hafi látið taka 4 eða 5 mann-
eskjur af lífi, en sumir segja, að þær
hafi jafnvel verið 5 eða 6. — Allt
var þetta fólk líflátið vegna „meints
hórdóms", eða m. ö. o. vegna gruns
um lauslæti eða hórdóm. Ein þessara
„aumu manneskja" var kona, sem var
í frændsemi við Hall, og lét hann
þó taka hana í blóðböndunum og líf-
láta. — Að þessari einstöku grimmd
Halls harða víkur Ásmundur skáld
í Samkomugerði, í mansöng fyrir 10.
Hervararrímu, sem hann orkti, en
þess ber þá að gæta, .að þeim var
lítt til vina, skáldinu og Halli. Hitt er
þó víst, að Hallur var grimmdarsegg-
ur hinn mesti.
c
Oira Bjarni Hallsson var fædd-
ur í Möðrufelli í Eyjafirði áiúð 1613.
Hann vígðist til Grímseyjar aðeins 22
ára gamall, og mun hafa verið þar
prestur í 23 ár. Þaðan fór hann að
Upsum, og fékk svo loks Grundar-
þing 1663, og þeim þjónaði hann í tæp
30 ár. Síra Bjarni var orðlagður
mælskumaður og frægur predikari,
enda óvenju gáfaður maður. Svo
mikið orð fór af ræðum hans, að fólk
úr öðrum sveitum fór oft langar leið-
ir til þess að hlusta á þær og heyra
hann syngja messu, því að samhliða
mælskunni var hann mikill raddmað-
ur. —Auk þessa tór mikið orð af síra
Bjarna sakir lærdóms hans og vits-
muna, en eins og þá var títt héldu
sumir hann heldur hneigðan til forn-
eskju eða galdurs.
egar síra Bjarni stóð á áttræðu
og var orðinn ekkjumaður, var hann
enn líkamlega og andlega hraustur og
ekkert farinn að tapa sér. Þá eignað-
ist hann barn með ungri stúlku, og
stóð ekkert á því, að hann gengist
við faðerninu, en þessi „stóra synd“
hans var að vísu brot á kirkjunnar
lögum, sem varðaði því, að hann varð
að afklæðast hempu sinni og yfirgefa
prestskap eftir 60 ára þjónustu. Síra
Bjarni tók þessu með hinni mestu
rósemi og jafnaðargeði. Hann skírði
króann í Grundarkirkju „sem sitt eig-
ið barn“, en síðan afklæddist hann
hempunni, lagði hana frá sér og sagði
um leið: „Þú hefur lengi þjáð mig,
liggðu nú þarna.“ — Að þessari at-
höfn lokinni fór sira Bjarni frá brauð-
inu „umtalslaust" og bað engan
mann, hvorki æðri eða lægri, velvirð-
ingar á yfirsjón sinni, og settist að
hjá höfðingsmanninium Magnúsi
Björnssyni á Espihóli, föður síra
Björns á Grenjaðarstað. Síðan gaf
hann Magnúsi próventu sína, og lifði
hjá honum í 4 ár í bezta yfirlæti.
Hann dó svo „rósamlega" árið 1696,
á 84. aldursári. Síra Bjarni var tví-
giftur og átti margt barna, sem mikl-
ar ættir og margt dugmikilla manna
er komið af.
Af þessum merka manni var
máluð mynd á pappír og fest upp í
Grundarkirkju, og þar var hún enn
um miðja síðastl. öld. — Samtíma-
prestur hans, síra Jón Guðmundsson
í Árskógi, kvað erindi þetta og setti
neðan við myndina:
Síra Bjarni, Kristikær,
klár ímynd hér stár,
Hallssonar, hann ills
hatari, vel sat.
Til heiðurs við landslýð
lundþýður á Grund,
sauðum Drottins lífsleið
lýsa gjörði.*)
* Sbr. Præ. S. B. XV, 1296.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3.
gripið í hann og bjargað mér á land. Ég
mjálmaði einhver fátækleg þakklætis-
Orð, hristi mig duglega og hlóp síðan,
eins o>g heilsan leyfði, beinustu leið
heim.
Lási var ekki kominn, en það kom
eitthvert fiát á Guðrúnu, þegar hún sá
mig. Hún hefur víst ekki búizt við mér
svo fljótt til baka. Og óhrjáleg var ég
auðvitað eftir allt volkið. Ég kom mér
strax fyrir hjá eldavélinni og tók að þvo
mér hátt og lágt, og heldur bar ég mig
aumlega, en Guðrún gaf mér hornauga
í sífellu og tautaði eitthvað um níu líf.
í öl'lu minu volæði fór ég að hafa á-
hyggjur af því, að Guðrún væri orðin
eitthvað skrítin í kollinum með allt
þetta taut, sem henni var vart einleik-
ið. En sem ég var að hugsa ,um þetta
kom Lási inn úr gættinni. Hann virtist
felmtri sleginn, þegar hann sá mig, og
var nær rokinn um koll, og tók síðan
upp hornauigu og taut Guðrúnar um níu
líf. Mér þótti furðulegt, ef ég ætlaði
að vera eina veran, sem héldi fullum
sönsum, og það eftir áfallið í söltum
sænum. En auðvitað hafði Lási tekið
þetta mjög nærri sér og orðið ofsahrædd
ur, þegar hann missti pokann. Reyna
verður að skilja tilfinningar fólks, þótt
erfitt sé á örlagastundum.
L oks komu krakkamir og þá urðu
móttökumar innilegri. Þau föðmuðu
mig og kjössuðu og voru barnslega glöð.
En þetta verður allt skiljanlegt, þegar
farið er að hugsa um það í næði. Börn-
in gerðu sér ekki grein fyrir því, á
sama hátt og fullorðna fólkið, hve al-
varlegir atburðir höfðu verið að gerast,
og höfðu því ekki orðið fyrir sömu ang-
istinni, en gátu óskipt helgað sig gleð-
inni yfir gifturíkri björgun minni.
Svto góðir og hjálpsamir, sem dreng-
irnir voru í fjörunni óhappadaginn, þá
þótti mér furðulegt það litla, sem ég
heyrði á tal þeirra. Ég gaf þessu engan
gaum þá, hrakin og hrjáð, eins og ég
var, en hef hugsað stundum um það
síðan. Þeir sögðu sem sé, að Lási mundi
hafa gleymt að setja stein í pokann.
Bamaskapurinn getur gengið langt, ekki
sízt hjá börnunum. Þetta er sama og
að gefa í skyn, að það hafi átt að
drekkja mér. Hvílíkur hugsunarháttur.
Svona mundi enginn hugsa, hvað þá
segja, er þekkti okkur heima hjá Lása.
Ég þarf auðvitað ekki að sanna fyrir
ykkur, hve þetta tal er fjarstætt. En
get auðveldlega bent á þá staðreynd, að
það var bara enginn steinn í pokanum,
enda ekki ástæða að bera grjót til lækn-
is ásamt sjúklingi. Hinum allra tor-
tryggnustu, eða æíti ég að segja illvilj-
uðustu, get ég bent á enn veigameiri
rök. Þegar Helga tók innanmeinið og
hætti að geta prjónað, þá var sóttur
læknir, en það reyndi sannarlega eng-
inn að losna við hana. Það get ég bor-
ið, sv'o vel fylgdist ég með málunum,
Og var þó meira fyrir henni haft en
mér. Nei, — það er ekki hægt að segja
annað en við Helga nytum umhyggju
í ellinni, og aldrei varð ég persónulega
þess áþreifanlegar vör en eftir slysið.
Jafnvel Guðrún hætti að amast við því,
þótt ég sporaði gólfin.
Ohappaævintýrið dró þó alvarleg-
an dilk á eftir sér. Ég náði mér aldrei
eftir þetta. Hef víst fengið lungnabólgu
upp úr öllu saman. Mjólkin var velgd
og hlúð að mér á allan hátt, og vikur
liðu, en allir vissu að hverju stefndi.
Og nú er ég alveg að deyja. Mín síð-
asta ósk í þessu lífi er, að Lása, Guð-
rúnu hans Lása og krökkunum þeirra
famist vel.
Þankabrot
Mig oft fyrir daglátum dreymir
í dulbúnum torráðnum myndum.
En hver er sem mótar þær myndir
og mér er að sýna hvað kamur?
Og hvernig er vitund hans varið,
ef veit hann og sér fram í tímann?
Að allt þetta umstang á jörðu
sé endurvarp fjarlægra stöðva?
Maríus Ólafsson.
ALDARAFMÆLI
Framhald af bls. 1.
Alþjáðleg
tónlistarráðstefna
I sambandi við hátíðahöldin í
Jyváskyla í sumar hefur verið skipu-
lögð alþjóðleg tónlistarráðstefna, þar
sem þekktir tónlistarfi-æðingar frá
mörgum löndum munu flytja fyrirlestra
og ræða um árið 1910 og þýðingu þess
fyrir tónlistina í heiminum. Auk Sibeli-
usar verða teknir til meðferðar Mahler,
Bruckner, Strauss, Janacek, Debussy og
Stravinsky. Ráðstefnan verður haldin
í lok júní og byrjun júlí.
Sibslius í nýju Ijósi
]\í eðal bóka, sem verða gefnar út
á árinu um Sibelius, mun verk Eriks
Tawaststjerna, sem er sérfræðingur í
verkum Sibeliusar og prófessor við há-
skólann í Helsingfors, vafalaust vekja
einna mesta athygli. Er það i þrem bind-
um og mun hið fyrsta þeirra koma út
á árinu. Tawoststjerna hafði aðgang að
miklum fjölda einkabréfa tónskáldsina
sem ekki hafa verið áður birt.
Alþjóðleg samkeppni
f fiðluleik
I Helsingfbrs mun fara fram al-
þjóðleg samkeppni í fiðluleik, sem
kennd er við Jean Sibelius, dagana 23.
nóvember til 4. desember n.k. Þátttak-
endur verða fiðluleikarar af fjölmörgum
þjóðernum, en skilyrði fyrir þátttöku
er, að þeir séu fæddir á árunum 1932-
1948. Frú Aino Sibelius hefur fallizt á
að vera heiðursforseti hinnar alþjóðlegu
dómnefndar.
Þrenn verðlaun verða veitt, 3 þúsund
dalir, 2 þúsund dalir og 1 þúsund dal-
ir. Auk þess mun finnska útvarpið veita
bezta túlkandanum 1 þúsund dala verð-
laun.
Sigurvegarinn mun einnig verða ein-
leikarinn á hljómleikunum, sem haldn-
ir verða á fæðingardegi tónskáldsins
þann 8. desember, en þá verður fiðlu-
konsertinn fluttur.
Kagalagöar
Ólafur stutti
Ólafur stutti var vinnumaður í
Holti hjá sr. Markúsi og fylgdi staðn-
um til næsta prests þar, sr. Þorvarð-
ar Jónssonar.
Fáir íslenzkir prestar hafa fengið
jafnfagran vitnisbuið hjá sóknar-
barni sínu og sr. Markús hjá Ólafi
stutta. Kirkjugöngur rækti hann
aldrei hjá séra Markúsi, en vel hjá
sr. Þorvarði. Taldi séra Þorvarður
það vott þess, að Ólafi þætti kenn-
ing sín betri en kenning Markúsar
og geðjaðist vel að, því að Ólafur
var talinn skynsamur þótt lítilmótleg-
ur þætti að öðru leyti. Hafði prest-
ur orð á þessu við Ólaf og fékk þetta
svar: „Af séra Markúsi lærði ég á
stéttunum“.
(Þ.T. Eyfellskar sagnir)
)2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. tbl. 1965,