Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1965, Qupperneq 13

v5tkjur <xf

UR EDDU
5AIORRfl*5RJRLUSONflR
JSLy C
Oö/A/W SfífOi'AT A»4R
Vat /VflA/v i/£pj/i F'i/un.
HoFOl S>HU, fíT ENCl HEHIi
SXfíL VEHA JAfNd’OOa í JÖTt/A//V£/AK//1.
\'í'/
^o-
S/ |V\
. svn sen tsKAat saaoi
/*<U, AT ÞORA \SAR FAWHN í
AvstvRvea at oekja irol^ kn’óoinn
REIO SUIP/JI T JÖWNHElrAA....
tiMNCtJIA SECIR' at sa er cópr HZsm,Eu
HAFfí LÉ2K HAUN nvuou MIK.LV STÓR -
FETAOAA HEST. S'A HctTtfí QOLLPAU.
Hrvngnm varo /íeioa oie jJlevpr vpp’a
HEST S/HH OK HLEiPIP EPTS/l HOHúM OVC
Hi«A AT LAvrJA HOfJVM OPRn*.Ll.
upidómur minn. Svo mun hann slitinn
vera sem dúikurinn."
að kom fljótt fram, og upp frá
í>ví átti hann við að búa andúð og ó-frið,
hrEkninigar o-g hörmungar. „Árum sam-
an var honum meinað að sitja á bisku-ps
stóli sínum. Stundum dvaldi hann er-
lendis í no-kkurskonar útlegð, stundunri
sat hann sem gustukamaður hjá ein-
hverjum vinveittum hö-fðingja í öðriun
landshluta, og stundum fór hann um
landið eins o-g flakkari og beiningamað-
ur og átti hvergi höifði sínu að að halla.“
(Ól. Lár.) Um þetta sagði hann sjálfur
í varnarræðu sinni er hann kom á fund
erkibisfeups:
„Nú er þetta fyrst undirrót ófriðar
þo,3a, sem nú er fram komið, að ég vildi
eigi það til vinna friðar mér að láta
ólærða höfðingja stjóma guðskristni,
þeirri er mér var á hendi fólgin af guði
og góðum rnönnum. En um bardaga þá
er ég varð við staddur, þá var mér það
óf álfráðlegt, þótt höfðingjar dragi her
að mér, hvar sem flý undan ófriði þeirra
í útsker eða óbyiggðir eða afdali eða í
þau öræfi og útlegðir, er engir kristnir
menn máttu vera fyrir allskyns óvætt-
um og trölla yfirgangi. Og svo má sann
leTa segja, að engi öræfi eða útsker sé
s\(o ill á fslandi, að ég hafi eigi kom-
ið eða í verið og þeir vesalingar, sem
moð mér vildu vera í útle-gðum“.
Guðmundur bisfeup er einhver sá
msrkilegasti maður, sem um getur í
sögu íslands, en hefir aldrei verið rétt
metinn. Hann var átrúnaðargoð vina
sinna, og var í þeim hópi eigi aðeins ves
all flöfekulýður og „guðsölmusur", heldur
einnig margir hinir hraustustu drengir,
sem fórnuðu fremd og metorðuim fyrir
það að fá að lifa og deyja með honum.
A hinn bóiginn hötuðu margir höfðingjar
og stórbokkar hann, rægðu hann og of-
sóttu á alla lund. Það var vegna þess,
að hann vildi rsökja feöllun sína sem
biskup og vera trúr lærisveinn Krists.
Hann var vinur og faðir allra smælingja,
en vægði aldrei fyrir stórbokkum og
eteigurlgetismönnum, enda þótt hann
Vissi að fyrir það yrði kosti hans þröngv
að meira en nokkurs annars manns. Alls
staðar og altaf vildi hann láta gott af
sér leiða og fyrir það hlaut hann auk-
nefnið „hinn góði“, en slík nafnbót gat
þá engum hlotnast nema þeim, sem bar
langt af öðrum í góðum siðurn.
Hér er efeki staður til þess að
rekja nema einn þátt úr sögu hins
merka manns, að hann fór um allt land-
ið „blessandi og vígjandi mönnunum til
lífs o-g sálarheilla, og reyndi að skapa
helgi alls staðar, þar sem hann k/3m“
(Ó. L.). Það er sagan um vígslur hans
og þó einkum vatnsvígslur. Amgríimur
ábóti segir í sögu hans: „Meira en um
sinn umkringdi hann landið nálega með
vatnsvígslum og heilsugjöfum, svo að
fjöigurra vegna fluttist í allar áttir lands
ins sú blessan guðs, er fylgdi hans bæn-
arorðum. Þar sem eigi voru fagrir
brunnar vígði hann rennandi vötn eða
vöð mönnurn til farsældar". Þessu vígða
vatni hans er talið það til gildis, að það
sé heilnæmt og gott til læfcninga,
slökkvi el-d hverju vatni betur og hafi
marga aðra kynjakrafta. Og betra þótti
vatn hans en annað vígt vatn eins og
fram kom þegar María mey vitraðist
konu norður í Flatey og ráðlagði henni
að sækja vatn Guðmundar góða til lækn
inga, „því að mér þykir hann bezt vígja
vatnið“. f Jarteinasögum hans segir:
„Hann vígði manga brunna er hann fór
um sýslu sína, og urðu þar mikil tákn
af því síðan, meðan menn höfðu trú til
að njóta með guðs miskunn.“
En þessar vígslur hans urðu óvildar-
mönnum hans að ásteytingarsteini og
kærðu þeir u,m þær til erkibisbups. Var
það vegna þess, að um þær mundir við-
urkenndi rómvenks-kaþólska kirkjan
ekld vígslu rennandi vatns og mætti
ekki vigja þá hluti, sem ekki yrði hönd
á fest og borist gátu eftir vígsluna þang-
að sem þeir vanlhelguð'ust. Þar til var
_ talið rennandi vatn.
Þegar Guðmundur biskup kom svo á
fund erkibiskups og átti að bei-a hönd
fyrir höfuð sér, þá mælti hann meðal
annars: „Nú þó að óvinir mínir kalli
vígslur mínar öngu neytar, þá veit ég
þó, að guði þykir eigi svo, og mér þykir
mörgum gagn að yfirsöngvum mínum
verða, og svo þykir þeim, sem guð vill
að verði.“ Hann benti og á það, að áln
Jórdan hefði helgast af því að Kristur
var þar skírður, eigi aðeins staðurinn
þar sem skírnin fór fram, heldur áin
öll frá upptöfeum til ósa og væri enn tal-
in helg. Benti hann og á ýmislegt fleira,
en að vamarræðu hans lokinni mælti
erkibiskup: „Svo miklar og fáheyrðar
eru þiínar greinir, bróðir, að þess vænti
ég, að guð reiðist þér eigi fyrir þina trú
og meðferð um vígslur þínar og yfir-
söngva manna og fénaðar. Mun ég að
síður ónýta vígslur þínar og yfirsöngva,
að ég vil bæði biðja þig og bjóða þér,
að þú haldir bænum fyrir mér til guðs,
meðan þú lifir, bróðir, því að mér þykir
sem guði lífei vel þín aðferð og sælli
Maríu guðs móður og öllum helgum. Nú
viti það allir góðir menn að svo hinir,
að ég banna eigi, heldur vil ég leyfa
þínar vígslur og yfirsöngva, bæði mönn-
um og fénaði og öllum vötnum og öllu
því, er þú veitir miskunn í guðs hlýðni
og fulltingi til hjálpar mönnum og fé-
naði.“
Svo kvað Ámi ábóti Jónsson í Guð-
mundardrápu: •
Tákn frægðust fyrir vötn er vígði
vélrýrir og söngva dýra,
gagn sem heilsa greiddist brögnum,
grand firðist og vælar fjanda;
sjatna mein en búfé batnar,
boginn réttist en hrjúfir sléttast,
slokknar eldur en verkir vikna,
veitist sýn en dauði týnist.
Hverr finnst nú, sá er heyrði fyrri,
hringlestir, að af einum presti
þvílík tá'kn sé ritin og reiknuð
rétt fáganda valdar stéttir?
Sannast var það, er allir unnu
íma hljóðs á nefndum tírna
íslenzkir menn eyðirunni
ágætum að vizku mætir.
uðmundur biskup andaðist á Hól
um 16. marz 1237. Sá dagur er enn
meissudagur hans í almanakinu og heitir
Gvenidardagur. Alþýða manna taldi bisk
up sannheilagan, en ekfei fékfest hann
tekinn í tölu dýrlinga, fremur en aðrir
íslenzkir menn, þótt reynt væri að fá
páfa til þesis. En samt sem áður var
hann helgur maður í augum íslenzkrar
alþýðu fram yfir siðaskipti, og átrúnað-
ur á vígslur hans, bjargvígslur og vatns
vigslur, hefir haldist sums staðar fram
að þessu. Munu þess finnast dæmi að
„Guðmundarvatn“ hefir verið haft til
lækninga með góðum árangri allt fram
á þessa öld.
í Homstrendingabók segir Þórleifur
Bjarnason frá bónda er Guðmundur hét
og átti heima norður þar um 1870. Hann
var um margt forn í háttum og helt
tryggð við Guðmund góða og áleit hann
verndardýrling sinn. Þegar hann nefndi
nafn verndardýrlings síns var hann van-
ur að taka ofan höfuðfat sitt, og messu-
dag hans kallaði hann aldrei annað en
burðardag Guðmundar góða. Að morgni
þess dags var sagt að hann hefði ætíð
gengið berhöfðaður þrisvar sinnum í
kringum bæinn, þyljandi bænir og biðj-
andi vemdardýrling sinn um gæzlu á
sér og heimili sínu frá öllu fári. Vinnu-
pilti sem hjé honum var, varð það einu
sinni á að nefna Gvendardag. Refsaði
bóndi honum harðlega fyrir það og sagði
að það gæti leitt ógæfu yfir heimili sitt,
væri nafn Guðmundar góða óvirt.
II
kJ m allt eru Gvendarbmnnar,
vatnsból og lindir sem Guðmundur bisk-
up vigði. En okkar Gvendarbrunnar ern
þó mestir og beztir. Vatnið í þeim hefir
enn í sér kraft, er vígslan veitti þvi.
Forn ákvæði haldast víða hér á landi og
hví skyldu þá ekki hin góðu ákvæði
Guðmundar biskups haldast, eins og þau
eru talin í vísu Árna ábóta? Og tvennt
er það þó einkum sem skiftir miklu
máli fyrir Reykvíkinga. Annað er það,
að þetta vatn er heilagt og þvi hin bezta
heilsulind fyrir borgarbúa. Hitt er, að
það er óbrigðult til þess að slökkva eld,
og mundi eigi til þess vera að rekja
það, hversu giftusamlega tekist hefir að
ráða við eldsvoða hér í bæ?
Reykvíkingar eiga Guðmundi góða
mikið að þakka, og þeim bæri siðferði-
leg skylda til að halda upp á Gvendar-
dag, efcki síður en karlinum norður á
Hornströndum.
13. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13