Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1966, Blaðsíða 11

SIGGI SIXPENSARI
— Ég vona að þér muni líka vel að vinna hérna — það er dálítið, sem ég ætti að vara þig við — en j|x opnar —. og þá kemur það í ljós. — Já, vissi ég ek'ki!!
A erlendum bókamarkaði
Villutrú:
The Heretics. Barrows Dunham.
Eyre & Spottiswoode 1965. 50/—
Atvik úr ævi höfundar urðu
honum tilefni til þess að setja
saman þessa bók. Hann er fædd-
ur árið 1905 í New Jersey. Hann
stundaði nám við Princeton og
varð síðar prófessor í heimspeki
við Temple-háskólann í Fíla-
delfíu þar tU honum var stefnt
fyrir Óamerísku nefndina 1953.
Hann var settur frá og ástæðan
var „intellectual hroki". Hann
eegist hafa þagað þegar hann
mætti fyrir nefndarmönnum og
af því hafi dómsorðið verið dreg-
ið. Þetta varð tilefni þessarar
bókar. í henni segir hann sögu
ýmissa manna sem upphófu and-
róður gegn ríkjandi skoðunum í
heimspeki, vísindum og trúmál-
um, hver á sínum tíma. Slíkir
menn eru alltaf forvitnUegir. Ævi
þeirra flestra hefur verið þyrn-
um stráð og ástæðuna telur höf-
undur hafa verið þá, að þeir hafi
barizt gegn ríkjandi stjórnend-
um sem styðjast við ríkjandi
skoðanir. Höfundur hefur bók-
ina með frásögn af Sókratesi og
lýkur henni með kafla um komm
únisma. Meginhluti bókarinnar
fjallar um kristnina, sem höf-
Undur túlkar ekki á sagnfræði-
legum forsendum heldur sem ein-
hverskonar veraldlegan ídeal-
isma og félagsfræðilegt fyrir-
brigði eingöngu. Skoðnir höfund-
ar eru nokkuð litaðar af marx-
isma og eigin reynslu, og því
verður ritið full persónuleg tján-
ing til þess að vera heimildarrit
eða fræðirit og ýmsar skoðanir
höfundar verður að taka með
varúð. Hann sækir margt til
Tawneys, sem útfærði vissan
hluta kenninga Max Webers í
Vissa átt. Þessar skoðanir höfund-
ar þrengja bókinni í vissan stakk
og rýra með því gildi hennar.
Frásaga hans af Jesú er á þá leið,
að hann hafi verið foringi mót-
spyrnuhreyfingar Gyðinga gegn
Rómverjum og hafi verið tekinn
af lífi eftir uppreisnartilraun,
sem kæfð var í fæðingunni. Af
þessu má sjá, að bandarískur
marxismi getur tekið á sig ein-
kennilegar myndir. Höfundur
ræðir einnig um galdranornir og
lýsir ástæðunum fyrir ofsóknum
á hendur þeim á nokkuð annar-
legan hátt. Höfundur segiv í ævi-
úrdrætti sínum, að hann hafi
minnzt þess að eitt af því, sem
Sókrates var dæmdur fyrir á
sínum tíma, hafi verið „hybris“
eða hroki, eins og höfundur sjálf-
ur og flestir aðrir „villutrúar-
menn“. Það er ágætt að hafa í
þessu samstöðu með þessum
ágætu mönnum, en þó ber þessi
samflokkun höfundar á sér og
þeim ofurlítinn vott um „hybris".
Bókin er liðlega skrifuð og fylg-
ir ritaskrá og registur.
Njósnir:
The Real World of Spies. Charles
Wighton. Collins — Fontana
Books 1965. 5/—
Wighton er Skoti. Hann var
lengi blaðamaður og gerðist
síðar rithöfundur. Hann hefur
ferðazt mikið, bæði um Evrópu
og Bandaríkin, og hefur lengst
af dvalið á meginlandi Evrópu
frá stríðslokum. Hann hefur
sett saman nokkrar bækur um
fræga njósnara. í þessu safni seg-
ir hann sögu ýmissa slíkra, svo
sem Mata Hari, Wollwebers, Sorg
es, „Cicerós" og fleiri. í inn-
gangi að bókinni rekur hann sögu
njósna í heiminum, en þessi
starfi er jafngamall skráðri sögu.
Þessi inngangur er einkar fróð-
legur. í Biblíunni er getið um
njósnara Móses, sem hann sendi
inn í Kansansland til njósna.
Montgomery marskálkur kallar
Móses einn mesta hershöfðingja,
sem uppi hafi verið frá öndverðu,
enda er þeim nauðsynleg góð
upplýsingaþjónusta. Karl V hafði
fjölda njósnara í þjónustu sinni
og ekki síður Fillippus II Spán-
arkonungur. Sendifulltrúar og
sendiherrar hafa löngum gegnt
tvöföldu hlutverki, verið opin-
berir fulltrúar þjóðar sinnar og
jafnframt hafa þeir. átt að afla
ríkisstjórnum sínum upplýsinga
um ástand og tækni þess lands,
þar sem þeir voi-u staðsettir.
Njósnarar Richelieus voi'u frægir
á sinni tíð. Sögurnar af þessum
mönnum eru alltaf vinsælar;
starf þeirra er hættulegt og þeir
hætta öllu. Þetta er skemmtileg
bók og vel skrifuð.
Bókmenntir:
The New American Poetry 1945-
60. Edited by Donald M. Allen.
Grove Press 1960. $ 2.95.
Þetta safn er þverskurður af
bandarískri ljóðagerð þessara
ára. í safninu eru ljóð fjörutíu
og fjögurra skálda, ljóðin eru alls
215. Meðal höfunda eru: Charles
Olson, Allen Ginsbei-g og Ro-
bert Duncan. Uppruna þessara
Ijóða er að leita á síðari stríðs-
árunum, flest það sem hér er
prentað hefur verið illfáanlegt
hingað til, gefið út í litlu upp-
lagi; birzt í tímaritum eða í flug-
ritum og sumt aðeins dreifzt
handritum og meiri hlutinn hef-
ur aðeins verið lesinn upp á sam-
komum. Auk kvæðanna birtast
þarna umsagnir skálda um ljóða-
gerð, æviatriði þeirra sem eiga
Ijóð í bókinni og ritaskrá ásarnt
höfundatali. Það er mikil gróska
í bandarískri ljóðagei'ð eins og í
málaralistinni. Margt er ef til
vill iðnaðarkyns, en slíkt vill
alltaf fljóta með í safnritum.
Hér er að finna mörg eftirtekt-
arverð vex-k, eins og ljóð Ol-
sons og Ginsbergs. Þetta er þörf
bók og þokkalega útgefin.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARUNIR
í STYRJÖLDUM nota borgarbúar tæki (sírenur), sem gefa
frá sér hvell og jafnvel nístandi hljóð, til að vara borgar-
búa við komu sprengjuflugvéla, svo að þeir geti forðað
sér inn í loftvarnabyrgi eða á aðra örugga staði. Menn lærðu
fljótt hvers vænta mátti í sprengjuregninu. Mér eru í minni
þeir dagar þegar sjö hundruð kínversk börn streymdu út úr
skólunum á einni kristniboðsstöð vorri — og þrjú hundruð
stúlkur úr gagnfræðaskólanum — til að forðast árásir Japana.
Samstilling og undai-leg þögn fæi-ðist yfir þessa glaðværu
hópa þegar „gin bao“ heyrðist. Enginn var óhlýðinn eða kæru-
laus.
Oss er tjáð að til sé Heilsuverndarstofnun veraldarinnar.
Hún hefir gefið frá sér aðvörunarmei’ki varðandi deyfilyfja-
hættuna, sem nú ógnar æskulýð max-gra landa, en hættan
magnast ár frá ári. Það úir og grúir af nöfnum á nýjum
nautnalyfjum, sem seld eru í ýmsum löndum, jafnvel á frjáls-
um mai-kaði. En gömul nautnalyf hafa frá fornu fari mörg
nöfn. Cannabis indica, Bhang, Ganja og Hashish er t.d. eitt og
sama lyfið í ýmsum myndum, en rómantík og tízkublær loðir
við nýlegri mynd sama lyfs, marihuana, sem nú er einkum selt
í vindlingum. Lækningagildi þess telst á vorum tímum ná-
lega ekkert, og sala þess kvað vera bönnuð um víða veröld
á vorum tímum, nema í mjög frumstæðum þjóðfélögum, þar
sem menn hirða lítt um orsakir og afleiðingar fyrirbæra og
hluta.
Deyfilyfjahættan er þegar orðin að varanlegu ástandi í sum-
um stórborgum frændþjóða vorra, í Kaupmannahöfn, Gauta-
borg og Stokkhólmi. En meðal frænda vorra eru til frjáls-
lyndir menn, er hugsa og ski-ifa sem svo: Látið neytendur
velja; gefið xfclu á marihuana frjálsa. Hættið að setja afbrota-
stimpil á þá menn, sem selja þessa vöru. Hún er ekki skað
legri en áfengi og tóbak, segja þeir.
Þá mætti spyrja hvað menn kynnu að græða á því að
neyta þessa lyfs. Læknisfræðin segir oss að lyfið örvi ímynd-
unaraflið meir en flest önnur nautnalyf, menn sjá ævintýra-
legar sýnir og litaski-úð, líkt og í draumi, en þó missa menn
ekki alla rænu, og geta yfix-leitt svarað ef ávarpaðir eru. Sé
stór skammtur tekinn, finnst mönnum hin fasta jörð hverfa
undir fótum sér, finnst að líkaminn verði léttur sem fis og
svífi frjáls í loftinu; dreymir menn hina fegurstu drauma.
Sumum finnst að þeir hafi svifið inn í foi-garða Paradísar.
Það er því ekki að undrast þótt lyfið freisti margi-a nútíma-
manna, sem árum saman hafa skemmt sér við ruddalegt
skvaldur, hafa glatað sambandi sínu við andlegt líf, hafa
reynt til þrautar öll venjuleg nautnalyf og það oft í óhófi —
og leiðist mannlegt samfélag, skynsamleg vinna og lífið sjálft.
Auk þess skilur lyfið ekki eftir í mönnum „timburmenn“ eða
óþægindatilfinningu fyrst í stað, ef þess er neytt í hæfilegum
skömmtum, og minna ber á andfélagslegu athæfi hjá hashish-
neytendum en hjá ölvuðum ofdx-ykkjumönnum. Þó er hér mun-
ur á viðbrögðum manna meiri en almennt gerist um deyfilyf.
Þannig er skiljanlegt að ábyrgðarlausir menn og fáfróðir sjái
kosti við þetta lyf sem ekki er með nokkru móti hægt að
sjá í sambandi við áfengi.
Ábyrgir menn og sérfróðir eru þó á öðru máli. Þannig
segir dr. Evang, landlæknir Noregs: „Ef menn vilja endilega
bera saman marihuana og nikótín, má örugglega segja að ef
notkun marihuana væri jafn útbreidd og notkun níkótíns,
þá myndu allir möguleikar til skipulegs samfélagslífs, al-
mennrar menntunar og framleiðslu að engu verða.“ (VL 20-1-
1966, bls. 2). Hann ræðir þar einnig um þá gífurlegu ógæfu,
sem áfengið veldur, og getur þess að enn hafi ekki fundizt
leiðir til að verja þjóðfélagið gegn henni. Allt um það, segir
hann, ber að leitast við að verjast því af öllum mætti að
notkun marihuana verði gerð lögmæt.
Hvað er þá skuggahliðin við þá þróun, sem nú á sér stað í
sambandi við aukna neyzlu yngri kynslóðarinnar á téðu lyfi?
Á fyrsta stigi óljós samanblöndun á draumi og raunveruleika,
á sönnu og ósönnu, réttu og röngu. Að vísu má finna þetta
ástand án þess að menn hafi neytt nokkurra lyfja — lítið t.d.
í blöðin. En samblöndun draums og raunveruleika ágerist
stórlega undir áhrifum þessa lyfs.
Á öðru stigi verður um aivarlega veiklun að ræða, dáðleysi,
magnleysi, framtaksleysi til allrar vinnu, andlegrar og líkam-
legrar. Maðurinn skríður inn í kuðung ábyrgðarleysis og eigin
nautnahyggju, verður nokkux-s konar rekald. Þar með lamast
Framhald á bls. 14.
6. marz 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11