Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1966, Blaðsíða 6

tyggjast innbyrðis, þar til þeir um síðir
verða upp etnir (Gal. 5). Ég hef nokkr-
um sinnum heyrt á tal þeirra, er segja
menn verði að reiðast og láta til sín
taka, annars verði menn forsmáðir, og
að hver maður gjöri sér dælt við þann,
sem ekkert sinni hefur, því sé það höfð-
ingsskapur og stórmennska að reiðast
ákaflega, svo að þeir hrökkvi undan,
er einum mótþægja. Ekki rætist þetta
ávallt, svo vel fari, því annaðhvort reið-
ist ég við ofmenni mitt eður við minn
jafningja eður við mér minni mann.
íteiðist ég við þann, sem er meiri máttar
en ég, þá er ég djarflegur og reisi mér
hurðarás um öxl, því svo segir Sýrak:
Þrátta ei við þann, sem er rikari þér.
Sé hann minn jafningi, þá viti menn,
að ekkert er þvílíkt fól, að ekki eigi
sér jafningja, og þegar menn berja
tveim steinum saman, þá er vandséð,
hvor þeirra fyrri brotnar. Sé hann minni
máttar, þá gjöri ég sjálfum mér órétt,
að ég spilli mér á honum, sem ég get
alltíð náð jöfnuði af reiðilaust, og ef
mig kostar það ómak nokkurt, þá vil
ég þó hugsa, ef ég væri hugprúður, að
RABB
Fraviháld aj bls. 5.
Þó haja þessir menntamenn ekki
gert annað en verða við kröjunni
sem Magnús Þórðarson segir að
„vitaskuld“ verði að gera til þeirral
í grein hans kemur jram að „mennta
mannahrokinn“ birtist einkum í
þessu jramtaki, og þykja honum
jirn mikil að menntamenn skuli
œtla sér þá dul að haja mótandi
áhrij á þjóðmálin, þar sem þeir séu
svo miklu jámennari en „jólk holt
og bolt“. Nú má hann að vísu
halda þeirri kenning á lojt til
eilíjðarnóns, ej honum svo sýnist,
að menntun haji ekkert hagnýtt
gildi, geri menn ekki dómbœrari
eða skyggnari á menningarleg
verðmœti og menningarlegan háska
en menntunarskorturinn, en mér
er bara spurn, hvort það sé ábyrg
ajstaða að halda slíkum kenning-
um að þjóðinni á öld sívaxandi
þarja þjóðjélagsins á jjölmenntuð-
um þegnum. Ég hej aldrei verið
hrijinn aj snobbi upp á við, en
jinnst þó sýnu hvimleiðara þegar
menn taka að snobba niður á við
í einhverri þokudrungaðri lýðrœð-
isrómantik. Lýðrœðið tryggir vissu-
lega öllum þegnum þjóðfélagsins
jajnan atkvæðisrétt og sömu mögu-
leika til áhrija á þjóðmálin, en það
jelur ekki í sér að allir menn séu
sömu kostum búnir til jorustu eða
áhrija. Beri ísl. menntamenn ekki
betra skynbragð á stöðu innlendr-
ar menningar og þœr hœttur sem
að henni steðja en t.d. leigubíl-
stjórar, iðnaðarmenn, verzlunar-
menn, sjómenn eða veitingaþjónar,
þá er mér ráðgáta hvers vegna
menn leita til lœkna en ekki bif-
vélavirkja þegar þeir þurja að láta
athuga í sér hjartað eða taugarnar.
Með þessu er ekki verið að hreykja
menntamönnum hærra en efni
standa til, heldur einungis árétta
þá af mínum bæjarhóli skínandi
augljósu staðreynd að menntun
gegni hagnýtu hlutverki í samjé-
laginu.
Ég nenni ekki að elta ólar við
allar þœr órökstuddu jullyrðingar
og dylgjur sem Magnús Þórðar-
það séu smámunir að úthella reiði sinni
yfir þann, sem öngva mótstöðu getur
veitt, og því kalla ég sælla og samvizku
betra að fylgja ráðum þeirra Salómons
(Prov. 25) og Páls postula (Róm. 12)
að safna glóðum elds yfir höfuð óvin-
ar síns með góðgjörðum, svo hann
skammist sín og roðni af blygðun, að
hann hafi mér illa til gjört, er ekki
meir ræki hans mótgjörðir en svo, að
ég gef honum að eta, nær hann er
hungraður, og að drekka, nær hann er
þyrstur, og hver sem öðruvísi kennir,
hann framfylgir svo kappsamlega sat-
ans evangelíó meðal mannanna, svo sem
Guðs píslarvottar Kristí lærdómi, þeir
eð blessuðu, nær þeir lastaðir voru,
og þoldu það, að þeir voru ofsóktir (I.
Cor. 4). Ég vil eigi fá mér það til orða,
hvern skaða menn gjöra sjálfum sér
með reiðinni. Sá, sem er gjarn til reiði,
hann er jafnan sinnisveikur. Enginn er
svo var í umgengni sinni, að hann geti
gjört honum til máta, og eru þeir þó
fæstir af oss, er svo regli niður athafnir
sínar, að ekki verði að fundið. En hann,
sem reiðinn er, hann er eins og eldur
son hrúgar saman i grein sinni.
Flest af þvi hejur verið marghrak-
ið í umrœðum um þessi mál á
undanjörnum árum, og því miður
örlar hvergi í greininni á nýju
sjónarmiði eða röksemd sem verð
sé athugunar. Þeir aðiljar sem sent
hafa áskoranir til Alþingis eru ekki
að seilast eftir völdum landsjeðr-
anna, heldur aðeins að gegna þeirri
sjálfsögðu skyldu hvers þegns að
leitast við að haja jákvœð áhrif á
þjóðmálin. Þeir haja jarið þess á
leit við Alþingi að það taki á sig
rögg og sýni í verki, að það sé enn
húsbóndi á sínu heimili. Banda-
ríska sjónvarpið er ískyggilegt
jyrst og jremst jyrir þá sök að
það er rekið í landinu en algerlega
utan við íslenzka lögsögu, þó það sé
inni á rúmgafli hjá þúsundum ís-
lendinga. Það er þessi þjóðernis-
lega smán sem ekki verður unað
við, og ekki heldur hitt að vaxandi
kynslóðir alist upp við þann hugs-
unarhátt að við hljótum œ og œvin-
lega að vera ölmusumenn erlendra
aðilja í okkar eigin landi. Það er
sem sé framar öðru niðurlægingin
og betlihugarfarið sem ráðizt er
gegn. í því sambandi getum við
sleppt öllu hjali um kanagrýlur og
kommagrýlur, en svo vel þykist
ég þekkja Magnús Þórðarson að
hann mundi ekki sœtta sig við ein-
okun Rússa á sjónvarpi hérlendis,
jafnvel þó þeir skuldbyndu sig til
að flytja engan beinan pólitískan
áróður í sjónvarpinu. Um banda-
rískan áróður í Kejlavíkursjón-
varpinu er óþarjt að haja mörg
orð, en benda vil ég Magnúsi á að
hlusta á nokkra fréttatíma þess
sjáljum sér til andlegrar heilsu-
bótar og bera síðan jréttaflutning
þess saman við þá einkennilegu
slaðreynd að í íslenzka útvarpinu
má ekki lesa upp leiðarastúf úr
Morgunblaðinu nema hliðstœðir
stúfar úr Þjóðviljanum og Tíman-
um fylgi!
Mér vitanlega hejur ekki verið
amazt við því að íslendingar horfðu
á erlent sjónvarp við eðlilegar að-
stœður, en þœr eru bara alls ekki
jyrir hendi að því er varðar dáta-
sjónvarpið, og það er mergur þessa
máls.
Sigurður A. Magnússon.
í sinu. Hvað sem ekki er eftir hans
skapi, það grípur hann eins og eldur-
inn tundrið. Og þar fyrir utan spillir
reiðin heilsu líkamans ekki alllíti'ð. Því
segir hinn vísi: Vandfýsnin og reiðin
stytta dagana og flýta ellinni. (Sýr. 30).
Ég vil ei tala um, hversu oft faún spill-
ir góssi og formegun manna. Hinn
reiðigjarni er eins og sá, er býr í strá-
húsi, hann kann að vera fullríkur að
morgni, en ef eldurinn grípur í það,
verður hann húsgangsmaður að kvöldi.
Skamma stund verður hönd höggi feg-
in, segjum vér. Hvað margur hefur
gjört það í bræði sinni á einu augna-
bliki, sem hann hefur iðrazt eftir alla
sína ævi? Það er varla mannkostur
þvílíkur sem að hafa vald á tungu sinni,
og það er svo nauðsynlegt, að St. Pétur
segir (I. Pist. 3): Hver sem vill elska
lifið og sjá góða daga, hann haldi
tungu sinni frá illu. En það er honum
ómögulegt, sem reiðinn er, því hann
hefur ekkert vald á neinum sínum lim,
auk heldur tungunni, er Jakob segir
bágara sé að temja en alla náttúru dýr-
anna, fuglanna og fiskanna. (Jac. 3).
Nú þótt að það sé nógu stór ólukka,
sem allareiðu er upp talið, þá er þó
ekki búið þar með. Reiðin er að sönnu
kölluð stutt æði, en ekki er það hjá öll-
um. Hjá allmörgum snýst hún upp í hat-
ur, og enginn hatar sá annan, að faann
hafi honum ekki fyrst reiður orðið. Fáum
þeim, sem reiðast, þykir reiði sín rang-
lát vera, og með soddan móti verður
hún að hatri í mannsins hjarta og
súrnar þar inni, til þess hún skemmir
kerið, og er þá illa farið með Guðs
musteri (2. Cor. 6), þegar það er gjört
að soddan djöflabæli, hvar andskotinn
inni ríkir með sjö öndum sér verri (Lúc.
11), því heiftin er aldrei einsömul. Öf-
und, drambsemi, rógur, lýgi, bakmælgi,
agg, þræta, tvídrægni og margt annað
illþýði fylgir henni gjarnan. Páll segir
í þeim orðum, er ég í öndverðu las fyr-
ir yður: Látið ekki sólina undir ganga
yðar reiði, — með hverju hann tekur
oss vara fyrir, að þótt oss henda kynni
að reiðast, þá skulum vér þó ekki láta
reiðina að hatri verða. En strax þar á
eftir segir hann: Gefið ei djöflinum rúm
(Eph. 4) — og bendir oss til með þeim
orðum, að þar sem andskotinn er hús-
bóndi, þar muni þetta hans hyski með
honum samsæti eiga, og er þeim manni
víst helvíti, svo fljótt sem öndin skrepp-
ur út af kroppnum, sem af þessum pút-
um er kvalinn, nema hann hreinsi áður
sálu sína með heitri iðran, og er ráð-
legt að ætla ekki til, að dauðans beiskja
skuli það gjöra, því vandhitt er á, hvort
þar verður tóm til þess, ef svo kann
til að bera, að hann komi af skyndingu.
En stór sár þurfa mikla græðslu. Þetta
gróm er ekki svo fljótt út þvegið, er
svo lengi hefur búið um sig í mannsins
hjarta. En hitt er víst, að svo sem þeir
allir fá kvittun synda sinna, er fyrir-
gefa út af hjarta sínum bróður hans mis-
gjörðir, nær þeir hennar leita af alvöru
í nafni Jesú Kristí, svo verða og hin-
um syndir sínar aftur faaldnar, er ala
hatur til náungans, og Guð vill þá ekki
heyra, þótt þeir útbreiði sínar hendur
(Esa. 1) og biðji mörgum orðum. Hvar
fyrir? Því að þótt að ei séu hendur
þeirra fullar af blóði fyrir ótta sakir,
þá er þó hjarta þeirra. Og hygg ég sá
beri ekki langt af morðingjanum, sem
hræðslan fyrir straffinu alleina hamlar
að slá sinn bróður í hel. Verða má, að
Kain hefði látið Abel lifa (Gen. 4) og
Jóab Abner og Abner Asabel (2. Sam.
2 og 20), hefðu þeir óttazt böðulsöxina.
Og hef ég nú að nokkru leyti sagt,
hversu skaðleg að sé reiðin og heift-
ræknin. En ekki er hún síður dárleg
og faeimskuleg. Hverjir eru gjarnastir
á reiði? Það eru börn, það eru vesalir
menn og heimskir. Þar um talar Saló-
mon (Prov. 12): Hinn fávísi hleypir
fram reiði sinni, en sá er vitur, er hann
læzt ekki sjá óréttinn. Segið mér, þér
Babýlons gæðingar, þér veraldarinnar
Faetontes, sem viljið dansa á allra
manna höfðum og sópa allt það, er yð-
ur mislikar, i burtu með hinum ínafpa
reiðinnar vendi, viljið þér láta haldfc
yður líka þessum? Þér segið: Margur
stór og vitur höfðingi hefur verið hneigð-
ur til reiði. Það er þess verr, þá hafa
þeir mjög svo niðurdrepið tign sinni.
Hómerus skrifar um Agamemmon, er
Grikkir nefndu konung konunganna, af
því að hann var fyrir liði þeirra í Tróju-
mannabardaga, að þá hann hafi verið
í góðu skapi, hafi hann verið goðunum
líkur að mildi og vísdómi, en þegar
reiðin tók hann, grimmari en hin verstu
óarga dýr. Sjáið þó, hvað hið heiðna
skáld dæmir hér um? Goðunum eignar
hann vizkuna og mildina, en reiðina
vörgunum. Það er og rétt dæmt, því
enginn kann meir Guði að likjast en
með gæzkunni. Þar fyrir sagði drottinn:
Verið miskunnsamir, líka sem yðar fað-
ir er miskunnsamur (Lúc. 6). Og ekk-
ert lætur verr á einum konungi, sem
er næstur Guði ,en reiðin. Þeim er öll-
um framar hrósað, sem stjórnað hafa
með rétti og miskunnsemi, en hinum,
er ríkt hafa með harðýðgi og ofbeldi,
jafnvel þó þeir hafi átt ríki meira en
hinir. Alexander hinn stóri hefði enn
þá stærri verið, hefði hann Klítum,
Parmeníónem og Kalistenem ódrepná
látið, heldur en þótt hann hefði brotið
undir sig allan heiminn. Því var það
ágætt, er hans skólameistari Aristóteles
skrifaði honum til, er hann heyrði, að
reiðin og ofsinn tóku til að aflaga geðs-
muni hans, á þennan hátt: Þeir sem
reiðast, þeir reiðast sér meiri mönnum,
en þar er enginn stærri en þú, því
byrjar þér ekki að reiðast. Sjáið hér,
hvort reiðin og fólskan gjörir nokkurn
meiri mann, ef rétt er á litið. Aldeilis
ekki, því hún gjörir þann, sem annars
væri mikill maður, að kvikindi ver-
aldar og athlægi skynsamra manna. Því
var það viturlega talað af Ciceróni fyrir
Júlíó keisara, að sá eini dagur, er hann
gaf Marcelló landsvist, hann gjörði hann
frægari en allar hans sigurvinningar.
Kalla menn það ekki hinn mesta dára-
skap að farga sjálfum sér? En
hinn reiði er býflugunni líkur.
Þegar hún stingur, þá stingur
hún sjálfa sig í hel og skilur lifið eftir
í sárinu. Svo gjörir og oftlega sá, eð
lætur reiðina fyrir sig ráða. Drepi hann
ekki sinn óvin, svo hann verði aftur
drepinn, þá drepur hann þó gott mann-
orð sitt, hann drepur góða samvizku,
já, sálina, ef til vill, ef hann meltir
reiðina með sér, þar til hún úldnar í
hjartanu. Sá, sem drekkur óforvarandis
nokkuð banvænt, hann má sjá til, hvern-
inn hann fái því ælt upp aftur það
fyrsta hann verður þess var, annars er
dauðinn vís. Svo er og í þessu. Hendi
r.okkurn sú ávirðing, að hann reiðist
bróður sínum, þá sjái hann til, að hann
fái heiftina á burt rekið það fyrsta hann
verður heilvita aftur og kemur til sjálfs
sín, annars myrðir hann sálu sína. Hann
myrðir einn mann í hjarta sínu, svo oft
sem hann minnist með heiftrækni á það,
sem við hann var afgjört, svo oft sem
hann æskir hefndar yfir sinum óvin, svo
oft sem hann fagnar yfir þeirri hefnd,
er hann allareiðu fengið hefur yfir sínum
náunga. Því ef Kristur segir, að sá, sem
lítur eina konu til að ginnast hana, hann
hafi allareiðu drýgt hór með henni í
sínu hjarta (Matth. 5), þá er líklegt, að
faeiftin muni ekki hafa meira frelsi í
himninum heldur en óleyfileg elska, þótt
hvorutveggja sé andstyggð fyrir Guði.
Segið mér, hvaða dáraskapur er þá það
að spilla svo vináttu hans með fólsk-
unni sem sagt hefur: Nema þér fyrir-
gefið mönnunum þeirra misgjörðir, þá
vi'll minn himneskur faðir ekki tilgefa
yður yðar syndir (Matth, 6) að menn ná
henni ekki aftur, fyrr en menn faafa sætzt
við bróður sinn? Og væri þá betur
faeima setið en farið. Öllum
þykir mikið fyrir að biðja
forláts á ávirðingum sínum
og enn meira að láta undan honum, sem
oss hefur tilgjört. Þetta verður þó að
vera, ef menn skulu halda Guðs vináttu.
Framhald á bls. 14.
g LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
20. marz 1966