Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1966, Blaðsíða 15

Lope de Vega—(1562—1613):
Vetrarskart
Frostrósum skrýddir
fríðir vetrarmorgnar —
Munið blessað barnið mitt,
sofandi í snjónum!
Dýrlegir, hýrir
desembermorgnar
búnir blómaskarti
beint af himnum ofan,
frostrósum fríðum,
sem Guð af gæzku sinni
sendir til að milda
ykkar ógnarkulda —
En munið blessað barnið mitt,
sofandi í snjónum!
Sonja Diego þýddi.
skulu missa Guðs ást í himninum eður
og virðing sína hjá nunnunum .En ég
hef allareiðu sýnt, að sá verður annað-
hvort að' gjöra, sem heiftrækur er, og
væri þá betra aldrei að reiðast eður
að minnsta kosti láta reiðina ekki fá
svo mikið vald yfir sér ,að hún brjót-
ist út um munninn eður hendurnar.
Og hef ég svo nokkuð talað um það,
hvað skaðleg og dárleg að reiðin sé.
Nú viljum vér síðan heyra, með
hverju móti menn fái henni bezt í
taumi haldið.
að er að tala yfir sig, að segjast
vilja eður kunna reiðinni aldeilis frá sér
að hrinda. Fordild heiðinna spekinga er
það. en ekki þekking kristinna manna á
siálfum sér. Það er eins óhægt og ein-
hiver segja vildi það hann kynni öldungis
að deyða spillíng náttúrunnar, svo hún
hreyfði sér aldrei, og er það aldeilis
ómögulegt, svo lengi vér berum eftir
pss þennan dauðlega líkama. Það er og
ekki réttvíst, aldrei að reiðast. Reiðast
eígum vér syndum og glæpum, reiðast
eigum vér sjálfum oss, nær vér fremjum
eitthvað af slíku, reiðast eigum vér og
vandlega fyrir Guðs sakir. Þvi er það
hvorki mögulegt né gagnlegt reiðina
aldeilis burt að taka. En að setja skorður
við henni, að sem minnst gangi hún yfir
mál hóglætisins eður krenki samvizk-
una, þar um á kristinn maður að láta
sér hugað vera. Og er það hið fyrsta,
eð vér iðulega hugleiðum, hvað skaðleg-
ur og dárlegur löstur að reiðin sé, hvar
um ég nokkuð talað hef í hinum fyrra
partinum. Þar næst er það, að menn
varist þeirra selskap, er oss mest kunna
að egna til reiði eður sjálfir eru með
þessum skaplöst plágaðir. Þar um talar
Salómon (Prov. 22): Vert ekki vinur
reiðins mánns, og gakk ekki með hinum
galda, að þú lærir ekki hans vegu og
hneykslir sálu þína. Þar að auki að
menn varist þær orsakir, hvar af reiðin
rlagar gjarnan að kvikna í mannsins
brjósti. Og er það hið fyrsta, að vér ekki
fouum yfir neinum illum ásetningi. Hvað
þessi blóðhundur, Heródes, hafi í sinni
haft, er af guðspjallshistoríunni augljóst,
sem var að lífláta það saklausa, ný-
fædda konungsefni, Jesúm, ekki svo af
reiði eður illu skapi í fyrstunni svo sem
af metorðagirnd, sem áður er sagt. En
er hann sá, að þessi hinn illi ásetningur
hafði ei framgang, þá kveikti djöfullinn
íólskuna í hans hjarta, svo hann lét
myrða þessi saklausu börn. Ekki var
þetta hið fyrsta bragð satans við hann.
Áður hafði hann látið af dögum ráða
sina eigin sonu, Alexandrum og Aristo-
foúlum, er þeir voru rægðir við hann,
svo sem að sætu þeir honum eftir ríkinu,
og þó án orsaka, svo sem af sögunum
ráða má. Þetta er alltítt í heiminum. Sá
sem ekki kemur fram sinni illri fyrir-
ætlan, hann reiðist engum hlut svo mjög
sem því, svo hann getur ekki af látið.
Það sjá menn á Faraóni, er hann fékk
ekki haldið ísrael á móti Guðs vilja
(Exód.14). Það sýnir oss dæmi Sáls kon-
ungs, er hann gat ekki Davíð fyrir komið
(I. Sam. 21), Akabs dæmi, er hann ekki
fékk svælt undir sig Nabots víngarð
(I. Reg. 21), Gyðinga, er þeir fengu því
ekki ráðið við postulana að láta af að
prédika út af Jesú nafni (Act. 5). Dár-
legt er þanninn að vilja stríða við hinn
almáttuga. Svo blindar nú reiðin þann,
sem illt hefur í sinni. Annaðhvort trúði
Heródes spádómunum eður hann trúði
(þeim ekki. Ef hann þeim ekki trúði,
hvað dró hann þá til þess að fremja
þetta guðlausa morð? Og ef hann þeim
trúði, þá var það glópska að vilja berj-
ast við Guð, en það sá hann ekki fyrir
heiftinni, og þessari fólsku veldur nú
iliur ásetningur. Vonzkan er frilla djöf-
uisins, og eitt frjósamt kvikindi. Ein
illska getur þúsund aðrar af sér, og
er reiðin og heiftræknin fósturmóðir
allra þeirra. Vakti því hver kristinn
maður hjarta sitt og láti þar enga synd-
samlega girnd inni drottna, heldur biðji
Guð að skapa hreint hjarta í sér (Ps.
51), þá mun honum síður verða
hætt við reiðinni. Að sönnu er það
mannlegt að reiðast, þegar einn hefur
gott i sinni og fær því ekki fram komið
fyrir annarra illsku sakir, sem oftlega
skeður, og er það skylt guðlegri vand-
lætingu, en þó skulu menn ekki gefa
þann taum reiðinni, að menn troði Guðs
boðorð undir fótunum, því ei má illt
gjöra svo, að gott fram komi (Róm. 3).
Gjörum heldur skyldu vors embættis
með þolinmæoi,- en felum Guði ávöxt-
inn á hendur. En hitt er víst, að þess
verri sem ásetningurinn er, þess stærri
verður reiðin og óréttvísari, ef ásetn-
ingurinn öðlast ekki sinn framgang.
Það veldur því, að ef einn hrekkvís
maður getur framkvæmt girnd sína, þá
fagnar hann í hjarta sínu, á meðan hon-
um þykir vænt um skömmina, hefur og
marga, sem eins eru skapi farnir og
hann, hrósandi þvílíku og kalla það vel
gjört. Og þótt ekki séu þeir, þá vantar
einn maktaimann aldrei einn hræsnara,
sem gyllir það fyrir hans augum, sem
honum reyndar Þykja þó klækir
að vera. En beri af því, að hann
nái fyrirætlan sinni, það gremst
honum, því hann veit ekki einasta,
að illmennska sín er í ljós komin, heldur
þar ofan verður hann spjáður og lýtt-
ur af hverjum manni svo sem sá, eð tók
til að byggja og gat það ekki fullendað.
Það sýnir oss dæmi morðingjans Heró-
dis, er hann sá, að hann var gabbaður af
vitringunum, þá varð hann ævareiður.
Enginn hlutur er sá, er svo mjög upp-
erti illt skap svo sem forsmánin og ekki
einasta þá, sem vondir eru, heldur og
góða menn, ef þeir eru annars nokkuð
stórhjartaðir. Og þess vegna er það hið
annað ráð á móti reiðinni að líta ekki
stórt á sig, heldur eignast sál sína
í þolinmæði eftir boði lausnarans (Lúc.
21), því fyrir utan það, að drambsemin
spillir mannkostunum úr máta, hversu
vel sem einn er að sér um marga hluti,
þá gjöra allir menn sér að skyldu að
kefja þann, sem mikillátur er og þyk-
ist öðrum betri, og getur hann svo ekki
á mis við það farið, að eigi beri hon-
um margt reiðiefni ti'l handa, og því er
gott að temja sér nokkurs konar mann-
úðleika og um alla hluti fram kærleik-
ar.n, um hvern Pálus skrifar (I. Cor.
13): Kærleikurinn er þolinmóður og
góðgjarn, kærleikurinn öfundar ekki,
kærleikurinn gjörir eigi illmannlega,
eigi þýtur hann upp, hann er eigi ósið-
samur, hann leitar ekki eftir því, sem
hans er, hann er eigi þunglyndur, hann
þenkir ekki illt, —- og er í þessari gull-
vægu málsgrein allt það inni bundið, sem
afstýra má reiði og fjandskap, en efla
frið og eindrægni manna á meðal. Ver-
öldin keppist nú um stundir við að
tylla sér sem hæst, og sá er lýttur af
mörgum, er það gjörir ekki, svo sem hafi
hann eigi vit á að haida virðingu
sir.ni, nema hann troði sér fram. O, hvað
betra er og óhultara að setja sig inn
í hinn yzta sess eftir lausnarans ráði
(Lúc. 14). Þá mun virðingin sjálfkrafa
eftir fylgja þeim, er svo gjöra. En hann,
sem tyllir sér á þá tröppu, sem hann er
eigi vaxinn til að stíga upp á, hann má
vel taka sér vara, að ei þurfi hann að
brjóta odd af oflæti sínu. Og ef svo
kann til að bera, þá er engin önnur
von á honum, sem hefur gjört mikið
af sjálfum sér, en að honum gremjist
það og hann keppist við á allar lund-
ir að fá hefnd þar yfir. Er honum því
illa farið, hvern veg sem það tekst. Nái
hann hefndinni, þá stelur hann henni
frá Guði, er segir: Mín er hefndin, ég
vil endurgjalda (Róm. 12). En beri af
því, verður hann lýttur af sínum líkum,
veraldarinnar börnum, hver eð forsmá-
ir þá, er Guðs syni fylgja í því að for-
smá óréttinn. Hversu miklu betra er þá
að hafa í fyrstunni sniðið sér stakk eftir
vexti, svo ekki þurfti þeir að sníða hann
upp aftur, er þú sízt vildir, þar til hann
verður mátulegur eða kannske of lítill
og sagt verði til þín: Gef þessum rúm
(Lúc. 14), þótt eigi sé hann heiðarlegri
en þú, sem þú mátt víkja fyrir. Því er
ráðlegt að hafa sig í hófi, ef menn vilja
ei gefa sjálfum sér né öðrum orsök til
reiði og fjandskapar. Menn skulu ei
heldur vera allt of grannskyggnir eftir
óréttinum eður glöggvir í því að leggja
það út á vondan veg, sem oss er til
gjört. Það kann margt að vera gjört af
fávísi, af bráðræði, af trausti til vin-
áttu vorrar, af ótta, af annarra fortöl-
um, er sá reiknar sér að vera til smán-
ar gjört, sem er allt of viðkvæmur,
hverjum sín virðing er sárari en þótt
hann væri skorinn eða brenndur og
reiðist þar fyrir oftlega ófyrirsynju, en
vi!di kannske aldrei reiðzt hafa, þegar
hann finnur sannleikann og hefur í bræði
sinni annaðhvort gjört stærri órétt eður
þolað heldur en tilgjörðin var í fyrst-
unni, en skammast sín að játa síðan,
að hann hafi farið villt, þótt hann þekki
það, nær honum er reiðin runnin. Og
þótt einhver óvirði nokkurn af ásettu
ráði, þá er það víslega sagt, er
Sólómon skrifar (Prov. 12), að hann sé
vitur, sem lætur sem hann eigi sjái órétt-
inn, því órétturinn er eins stór svo sem
hann er af honum metinn, er hann
líður. Enginn reiðist, nema hann ætli sig
vanvirtan á einhvern hátt. f öllu þessu
er ekkert betra ráð en að gefa reiðinni
stundir og úthella henni ekki strax sem
hún tekur einn, því biðin kann margt
að auglýsa og þrotinn í hjartanu kann
að sjatna á meðan og sá, sem vís
er, hann gjörir svo. Það er heilnæmt
ao pretta sjálfan sig í þvílíku og, þegar
menn reiðir eru, að ætla sér að bíða
betri tíma til að hefna síns vansa, en á
meðan kann eitthvað að ske. Ég kann
að deyja, og skal mig þá aldrei iðra
þess, að ég hafi sleppt hefndinni. Hann
kann að deyja sem mér til gjörði, og
get ég þá eigi heldur iðrazt þess, að ég
tilgaf honum, hverjum ég þó gjarna vil
samfagna í himnaríki. Og verði hvorugt
af þessu, þá kannske hann iðrist og færi
mér aftur virðingu mína með ávexti,
þá hef ég vel beðið og tekið hlut á
þurru landi. Verði eigi heldur það, þá
hef ég tóm til að hugsa mig um, hvern-
inn ég fái það bætt, er ég liðið hef,
með sejn minnstum skaða beggja okk-
ar. Alleina er að vakta sig fyrir þvi, að
heiftin snúist ekki upp í hatur, ef menn
geyma reiðina, sem þeim er hætt við,
er ekki óttast Guð og hverjum
að föl er sín eilíf velferð fyrir virð-
ingu heims þessa. Guðsbörn gjöra það
ekki, sem himnaríkið erfa vilja. Þau láta
sólina ekki undir ganga sína reiði
né gefa djöflinum rúm (Eph. 4). En
hverninn sem öllu þessu er varið, þá
fæ ég alltíð tóm til þess, ef ég heftii
reiðina, meðan hún er sem bráðust, að
hugsa um, hvað betra sé að líkjast mín-
um frelsara, sem mótmælin þoldi (Hebr.
12), og drottna svo með hónum eilíflega
heldur en að vaða uppi með heiminum
og fyrirfarast svo með honum og öllu
því, sem í honum er (I. Jóh. 2).
ví vil ég brúka ráð hins gamla
Platonis, er hann bauð þeim, sem reið-
ur væri, að skoða sig í spegli, á meðan
hann væri hvað grimmastur, og mundi
hann hræðast sjálfan sig. En ég vildi
skoða mig í minni mold og ösku, þegar
nokkuð frá liði, ef ég gæti stillt bræð-
ina, meðan hún er sem mest og skoða
þar, hvað lítið ég á undir sjálfum mér,
ég, sem er eitt blómstur, er fölnar
strax sem andi drottins blæs á það
(Esa. 40), ein vatnsbóla, sem þýtur upp
af vindinum, ein gufa, er sést um stund-
ar sakir og hverfur síðan (Jak. 4), og
mun ég þá bráðlega skammast mín og
þenkja heldur á vesöld mína en hefnd-
ina yfir honum ,sem ekki hefur kannske
meira en ég á móti Guði, sem báða
okkur skapað hefur og í hvers hendi
að stendur beggja okkar gæfa og ógæfa.
Ég vil alleina gleðja mig af því, ef
honum þóknast að láta mig þola órétt
sinna vegna (Matth. 5). En ég aumka
minn óvin, að hann ekki þenkir hið
sama og ég vil þenkja. Svo hugleiðið
nú þetta, drottins börn, allir þér sem
elskið yðar tímanlega velferð,
þér sem elskið yðar sáluhjálp
og allir þér, sem Guð elskið,
gefið yður stundir til að þenkja um,
hvað skaðlegur hlutur að reiðin sé,
hversu skammvinn að sé sú gleði, er sá
hefur af hefndinni, er hana tekur frá
Guði. Látið yður í hug koma, að sálir
yðar búi í heyhúsi, því allt hóld er
hey, segir raust prédikarans, sem hróp-
ar í eyðimörku (Esa. 40). Hversu fljótt
kann það að verða til ösku brennt,
þegar í því kviknar af heiftinni, og
hvar erum vér þá? Hvað verður af
þeim, er sjálfur hefur eyðilagt það her-
bergi, er Guð fékk sálu hans til að
búa í, nema að Guðs reiðieldur tekur
við öskunni og brennur í henni allt til
neðsta helvítis (Devt. 3) frá einni eilífð
til annarrar? Vertu því snarlega sam-
þykkur þínum mótstöðumanni, á með-
an þú ert enn þá á vegi með honum,
að ekki ofurselji hann þig dómaranum,
en dómarinn kvalaranum, ög verðir þú
svo í dýflissu kastaður. Sannlega segi ég
þér, þú munt þaðan ekki út fara, fyrr
en þú hefur goldið hinn síðasta pening
(Matth. 5), sem aldrei verða mun um
alla eilífð. Þar frá varðveiti hinn misk-
unnsami Guð alla þá, sem á hans misk-
unn og gæzku treysta, fyrir Jesú Kristí
forþénustu. Amen.
20. marz 1966
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15