Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1966, Blaðsíða 9

\ HVAR ERU ÞEIR NU?\
þau væru. Þarna voru meistaraverkin
hreinlega í tonnatali.
— >ú komst til Dachau, Sverrir. Er
ekki svo?
— Jú, ég kynntist bandarískum blaða-
manni frá AP, Tom Ready að nafni, og
ferðaðist með honum mikið,, m.a. tii
Dachau. Þar voru þá réttarhöld-
yfir fangabúðastjórum frá Austurríki,
svo og SS-vélaherdeild, sem myrt hafði
heilan herflokk bandarískra hermanna
í Belgíu. Vorum við viðstaddir dóms-
uppkvaðningu yfir tugum manna, sem
dæmdir til dauða. Þar höfðu nazistarnir
látið myrða 350.000 Gyðinga, flesta í
gasklefunum ægilegu. Þar var og stór
aftökugarður, og boraði maður með
fingrinum niður í grassvörðinn, var vist
að komið væri niður á byssu’ |'\lu. Þar
voru margar tunnur af Gyðingaösku,
jarðneskar leifar fjölmargra fórnar-
dýra. í fangabúðunum voru þarna, þeg-
ar ég var þar, 30.000 þýzkir stríðsfangar.
og meðal þeirra Kesselring hershöfð-
ingi.
Ef ég man rétt, stóð í einu fangabúða-
hliðanna — stafirnir voru úr smíðajárni:
„Vinnan gerir yður frjálsan."
—• Svo ferðu til Berlínar og kemur
í kanzlarahöll Hitlers?
— Já. Af öllum þeim borgum, sem
ég kom til í þessari ferð, voru Beriín,
Hamborg, Miinchen og Núrnberg verst
leiknar. Það hefur sjálfsagt verið sál-
fræðilegt atriði hjá bandamönnum að
eyðileggja Núrnberg og Múnchen. f
þessum borgum stóð eins og kunnugt
er vagga nazistahreyfingarinnar. Bræð-
ur mínir höfðu komið til Berlínar fyrir
stríð og man ég sérstaklega eftir korti,
sem Úlfar bróðir sendi mér, því að á
því var mynd af sérstaklega failegum-
garði, Tiergarten í Berlín. Vorið 1946
var þessi garður hins vegar kartöfla-
garður. Öll trén höfðu verið höggvin í
eldivið og meira að segja ræturnar rifn-
ar upp líka. Fólk, aðallega konur, voru
í garðvinnu.
IC anzlarahöllin var mikið og
rammgert hús. Þegar að var komið voru
þar rússneskir hermenn vopnaðir hand-
vélbyssum og gættu þess, að enginn
færi inn í það. Þegar við höfðum skot-
ið að þeim vindlingum áttum við greiða
leið inn í höllina og þá einnig loftvarn-
arbyrgi Hitlers. Byrgi þetta var 10 m.
niðri í jörðu, mjög rammgert. Þar niðri
var t.d. í'búð Hitlers og Evu Braun og
heilt herbergi, sem var símstöð, svo að
ekki varð karlinn sambandslaus við sína
menn, þegar hringurinn um Berlín tók
að þrengjast, þótt hann hafi orðið að
leita þar skjóls. í öðru herbergi var
skrifborð hans, annars var byrgið stór-
skemmt, rafmagnslaust ög innanstokks-
munir 'brotnir. Þetta hefur þó sjálfsagt.
verið þægilegasta íbúð. Fyrir utan
kanzlarahöllina var stór garður og falleg
tjörn og sundurskotið garðhús. Vorum
við að láta okkur detta í hug, að ef til
vill hefðu þau Hitler og Eva Braun set-
ið þar og drukkið morgunte. Við stöldr-
uðum við gjallhauginn þar sem sagt var
að Hitler og Eva Braun hafi látið brenna
lík sin.
Einu sinni datt mér í hug að vita
hvort dr. Gerlach, sem hér var þýzkur
sendiherra á árunum fyrir stríð, væri
ekki enn lifandi og enn í haldi. Svo var
og fékk ég bréf hpp á það.
í því stóð, að ég hefði . leyfi
til að „yfirheyra" Dr. Gerlach. Að
sjálfsögðu var ekki um heina yfir-
Sverrir Þórðarson
heyrslu að ræða, er fundum okkar bar
saman. Hann var hafður í haldi í
fangabúðum fyrir fyrrum embættis-
menn nazistastjórnarinnar suður í fögr-
um bæ sem Garmisch heitir og voru þar
haldnir Vetrarólympíuleikarnir 1936. Eg
mundi vel eftir sendiherranum af göt-
um Reykjavíkur og einu sinni tók ég
grind úr hliði fyrir hann uppi á Kalda-
dal, þegar ég var þar á ferðalagi og
okkur bar samtímis að hliðinu, mig og
mína ferðafélaga og hann í hinum vold-
uga tveggja dyra Benz sem margir full-
tíða Reykvíkingar muna eftir. Dr. Ger-
lach var hár og hermannlegur í öllu
fasi, Ijós yfirlitum. Nú hitti ég fyrir
þreytulegan mann, lotinn í herðum og
ljóst hárið orðið þunnt og hæruskotið.
Hann var í nankinsjakka við dökkar
buxur. Við rifjuðum upp gamla daga
frá Reykjavík. Hann neitaði því að
hafa sett ýmsa málsmetandi íslendinga
á svartan lista fyrir óvináttu í garð
„Þriðja ríkisins" og hristi höfuðið er
ég spurði hann hvort hann hefði ekki
notað sendistöðina til að skeyta út
njósnir sínar. Kvaðst hann aðeins hafa
starfað innan hins diplómatíska ramma
sem honum hafði verið settur.
— Svo kemur þú til Núrnberg.
Hvernig var umhorfs þar?
— Borgin var nær öll í rústum eftir
loftárásir. Fyrir stríð var þetta friðsæl
og fögur borg. Þangað mændu augu
þýzku þjóðarinnar, því að þar voru
flokksþing nazistanna haldin með mik-
illi viðhöfn. Það er erfitt fyrir mig,
sem kem til Núrnberg á þessum eymd-
artíma, þegar borgin er öll i rústum,
að gera mér fyllilega grein fyrir, hvern-
ig hún hafi verið útlits fyrir eyðilegg-
inguna, nema af myndum. Hér voru
haldnar margar hinna ofsalegustu Gyð-
ingahaturs ræður og hér réðust einræð-
isherrar Þriðja ríkisins með heift gegn
,.heimsveldissinnum“ sem vildu þýzku
þjóðina feiga sögðu þeir og lýðurinn tók
undir með hinu víðfræga slagorði Sieg
lieil — Sieg heil. Gamlar steinlagðar
götur þessa vinalega bæjar glumdu
undir járnslegnum hælum SS-sveit-
anna og Gestapómanna, — Hér hafði
verið eitt fyrsta verk Bandaríkjamanna
að sprengja í loft upp risastóran haka-
kross á ieikvangi þeim sem flokksþingin
voru haldin. Nú var ekki lengur neinn
gæsagangur á götum borgarinnar. Nú
voru ýmsir þeirra úr foringjaliðinu
komnir hingað aftur og sátu nú undir
hörðustu ákærum sem heimssagan segir
frá.
— Hvar bjóst þú í borginni?
— Ég bjó í kastala Fabers blýanta-
kóngs ásamt tugum biaðamanna af
ýmsu þjóðerni.
Þegar komið var í dómshúsið þar sem
fóru fram, drógum við upp vega-
bréf og skilríki. Mjög öflugur hervörður
var við húsið. Á göngum hússins voru
víða rammbyggileg vigi og hermenn
með handvélbyssur. Hver sem var átti
svo sannarlega ekki að komast inn í
réttarsalinn. Þrátt fyrir allar varúðar-
ráðstafanir tókst Göring þó í lok rétt-
arhaldanna að fremja sjálfsmorð með
eitri. Er áreiðanlegt, að engum, sem
þarna var með mér, datt í hug, að
slík yrðu örlög hans. Mér fannst
handamenn nærri missa glæpinn, er
Göring lék svona á þá.
egar ég kom í fyrsta skipti i
réttartfildin yfir nazistaforingjunum
vitnastúkunni. Ég þekkti hann strax af
fréttamyndum er ég sá hann. í salnum
voru tveir franskir dómarar, tveir banda-
rískir, tveir brezkir og tveir rússneskir.
Hinir rússnesku báru einkennisbúninga,
en hinir höfðu yfir sér dómaraskikkjur.
Að baki dómurunum voru þjóðfánar
sigurvegaranna. Andspænis dómurunum
var gríðarstór stúka, sem umkring var
af bandarískum hermönnum með hvíta
lijálma, sem þeir fengu viðurnefni af
cg voru stundum af gamansömum ná-
ungum kallaðir „snow-drops“. í stúk-
unni sat svo tuttugu og einn stríðsglæpa
maður, menn sem steypt höfðu þjóð
sinni út í mesta hildarleik allra tíma, nú
áhrifalausir sakborningar. Blaðamanna-
stúkan var hægra megin við stúku sak-
borninganna. Áttum við auðvelt með að
virða þá fyrir okkur, hvern og einn,
þar sem þeir sátu og biðu örlaga sinna.
Allar vitnaleiðslur voru jafnóðum túlk-
aðar og gátum við blaðamennirnir
vaiið um fjögur tungumál á heyrnartól-
ur.um, ensku, frönsku, þýzku og rúss-
nesku. Salurinn var líka notaður á tím-
um nazistanna sem réttarsalur. Það
vakti athygli mína, að í salnum var
stytta af Móses með borðorðin tíu. Hafði
hún staðið þar öll veldisár nazistanna.
Fannst okkur blaðamönnunum þetta
dálítið skrítið, Móses var þó Gyðingur!
— Hvernig komu svo sakborning-
arnir þér fyrir sjónir?
— Flestir þeirra virtust vera með
hugann við það, sem fram fór í réttar-
salnum, nema Dönitz. Hann virtist vera
úti á þekju og Streicher, sá sem fræg-
astur varð fyrir Gyðingaofsóknirnar,
og japlaði á einherju í sífellu.
Göring sat næst okkur í sak-
borningastúkunni. Hann var enn í
prýðilegum holdum, en hár hans
lítið eitt farið að grána. Hann var
klæddur gráum einkennisbúningi, en
bar ekki nein heiðursmerki. Hann
var sí og æ að skrifa á miða, sem her-
vörður tók frá honum og afhenti verj-
anda hans. Hann virtist fylgjast með
vitnaleiðslum af miklum áhuga. Blaða-
mönnunum, sem lengi höfðu skrifað um
réttarhöldin, bai saman um, að hann
hefði athugað mjög gaumgæfilega öll
atriði, sem fram komu í vitnaleiðslum.
Þegar hann vitnaði sjálfur hafði það
komið fyrir, að það var sem hann
arottnaði yfir réttarsalnum með sterk-
um persónuleika sínum. Það duldist eng-
um, að þarna fór maður gáfum gæddur,
en hendur hans voru blóði drifnar.
R'
udolf Hess sat næstur Göring.
Framhald á bls. 11
Inngangur kanzlarahallar Hitlers, sem jöfnutf var við jörðu í stríðslok.
Jeppabifreiðin er farkostur Sverris og félaga hans.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9
20. marz 1966