Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1966, Blaðsíða 8

aftur eilífðareld*rinn. Stóðum við þarnft
j þungum þönkum og voru® að hugsa
um alvöru lífsins og þær ógnir, sem þá
voru nýafstaðnar. Rauf þá Jonni skyndi-
le’ga þögnina og sagði: „Skyldi ekki
eldspýtnalaus róni einhverntíma hafa
beygt sig hér niður og fengið sér eld í
sígarettu?“
Man ég, að sumum okkar þótti þetta
ákaflega íslenzk athugasemd.
— Svo heldur þú áfram til Þýzka-
lands?
Sakborningarnir í réttarsalnum.
Á rústum Þriðja
fyrir 20 árum
Rætt við Sverri Þórðarson um ferð hans
til Þýzkalands i striðslok og réttar-
höldin i Niirnberg
S umarið 1946 var haldin í París
mikil friðarráðstefna. Þar voru gerðir
friðarsamningar við Ítalíu, Ungverja-
land.Rúmeníu, Búlgaríu og Finnland —
en ekki við Þýzkaland. Rússar færðust
alltaf undan samkomulagi um það. Hin
gamla aðferð að binda enda á styrj-
aldir með einu pennastriki, fékk ekki
hljómgrunn meðal sigurvegaranna í
styrjöldinni og þess vegna var það, að
hinn mikli sorgarleikur striðsins hélt
áfram í annarri mynd, lokaþaettinurn,
réttarhöldunum í Núrnberg.
Það má með sanni segja um efnisval
í þennan þátt, að stundum fari blaða-
menn Mibl. „yfir lækinn til þess að fá
sér að drekka“, því að á ritstjórninni
hér starfar Sverrir Þórðarson, blaða-
maður. Hann dvaldist sumarið 1946, eða
fyrir réttum 20 árum, í Þýzkalandi og
reit þaðan greinar í blaðið um ýmis-
legt er hann sá og heyrði á rústum
Þriðja ríkisins. Ein greinanna ber fyrir-
sögnina „í réttarsalnum í Nurn'berg",
þar sem Sverrir lýsir mönnum, sem þá
skömmu áður höfðu ríkt með ægivaldi
og hrellt allan heiminn, en voru nú sem
vanmáttugir vesalingar.
Við spyrjum Sverri fyrst, hver hafi
verið tildrög að ferð hans til Þýzka-
lands, og hann svarar:
— Ég hafði aldrei áður ferðazt er-
lendis, en hins vegar alltaf langað mjög
til þess. Ég hafði verið svo óheppinn, að
síðari heimstyrjöldin skellur á, þegar ég
er að komast til vits og ára, og var þá
að sjálfsögðu ekki unnt að ferðast neitt.
Þegar henni lauk, opnuðust brátt
áður lokuð lönd Evrópu. Mér fannst
það geta verið athyglisvert að sjá
Evrópu f sárum eftir stríðið, þó að það
hlyti að vera mjög dapurlegt. Valtýr
Stefánsson, ritstjóri minn, lagði blessun
sína yfir þetta fyrirtæki. Ég sneri mér til
ríkisins
blaðafulltrúa Bandaríkjahers hér á
landi, sem hét mér liðsinni sínu um
útvegun nauðsynlegra leyfa. Snemma
um vorið fékk ég síðan bréf frá her-
málaráðuneyti Bandaríkjanna, þess efn-
is, að mér væri leyft að fara sem blaða-
maður til hernámssvæðis þeirra í
Þýzkalandi.
Eg lagði upp frá Keflavíkurflug-
velli í bandarískri herflugvél og flaug
til Parísar. Þetta var í byrjun apríl. Þá
var París heldur gleðisnauð og nær al-
veg myrkvuð. Þar hitti ég nokkra ís-
lendinga, þ.á.m. Gunnlaug Briem ráðu-
neytisstjóra, Ólaf Jónsson frá Sandgerði,
prófessor Ólaf Lárusson, Elsu Sigfúss
söngkonu og akureyskan píanóleik-
ara, Jóhannes Guðmundsson að nafni,
en hann var alltaf kallaður Jonni
og er látinn. Eitt kvöldið vorum við
staddir við Sigurbogann og logaði þá
— Já, ég fór með lest frá París áleið-
is til Frankfurt am Main. Ferðin gekk
fremur seint, því að alltaf við og við
þurfti að hægja ferðina, þegar krækia
þurfti fyrir sprengdar járnbrautarbrýr
og var þá farið eftir bráðabirgðateinum,
sem oft lágu utan við. Á öllum við-
komustöðum lestarinnar var mikill mann
grúi. Það vakti athygli mína strax, 'ive
Þjóðverjar virtust gjörsigraðir. Þeim
stökk ekki bros. Þá varð mér starsýnt á
hinn mikla fjölda stríðsbæklaðra manna
sem voru að koma heim. Þeir studdust
margir við hækjur, skítugir og illa til
reika. Þessir fangar, sem voru merktir
með stórum stöfum PW málað á bak og
framan á buxnaskálmarnar, voru á
heimleið úr einhverjum fangabúðum
bandamanna. PW þýddi stríðsfangi. —
Víða mátti líka sjá þýzkar kon-
ur merktar stríðsfangastöfum, vinna við
að hreinsa til í borgarrústum, — afplán-
andi sína refsingu. Frá fangabúðum
Rússa kom þá enginn striðsfangi, og það
var ekki fyrr en síðar sem tók að spyrj-
ast til þeirra þýzkra hermanna, er
féllu lifandi í hendur Rússum. Fá-
tæktin og umkomuleysið hjá almenn-
ingi var aigjört. Mér hafði virzt
ástandið í Paris slæmt, en í samanburði
við þetta var það hrein hátíð. Ég notaði
tímann, sem ég hafði þarna, til þess að
fara um Frankfurt og skoða mig um.
Hvarvetna voru rústir. Sumsstaðar var
verið að grafa lík undan múrsteinsbyngj
um. Fólkið bjó í rústunum. Það var
ömurlegt að siá aldrað fólk dragast um
rústirnar. Enn verra var þó hlutskipti
barnanna. Augnaráð sem mundu árás-
irnar, var stingandi og flóttalegt. Þau
þreyttust aldrei á að biðja um sælgæti,
sápu eða eitthvað, sem þau gætu gert
sér mat úr. Það reyndu svo sem allir
að klóra í bakkann án tillits til aldurs.
— Var hættulaust að ganga um rúst-
irnar?
— Nei, ekki með öllu. Alltaf voru
húsveggir að hrynja. Ekki var heldur
hættulaust að vera einn á ferli, þegar
myrkt var orðið. Þá var hætt við að á
mann yrði ráðizt. Árásarmennirnir só'.t-
ust ef til vill ekki endilega eftir pen-
ingum, heldur fremur vindlingum, sæl-
gæti eða einhverju nýtilegu. Allt var
falt fyrir vindlinga. Mér var t.d. boðinn
5 manna Opel-bíll í Berlín, fyrir eitt
karton af sígarettum!
Munchen kom ég í hús eitt,
sem verið hafði listasafn fyrir list þá,
er nazistarnir voru hrifnastir af. f þessu
húsi var nú engin þýzk list sýnd
heldur safnað saman margvíslegum
listaverkum, sem nazistar höfðu stolið
frá hinum hernumdu þjóðum. Var þeim
öllum safnað þarna á einn stað, þau
skrásett og reynt að finna út, hvaðan
PSRSONS CLEiVRED .
l.lr Sverrir TlIORDiÍRSON.
PSPRKSgUTnjS.
Xceland líews-
paper MáRGUH-
BLADID
T0 INTERROGATE
Dr Hans GERIACH, former
consul in HEYKJAVIK,
Iceland
KEIiO TQ CI-KII DRTÁCHI.fEWT, CIE 8: Mr THORDiúlSON has the approval of
Col FRITSSCHS, Deputy G-2, this headguarters, to conduct this inter-'
rogation. It would be greatly appreciated if you would extend every
facility to Mr THOHDARSON, including providing him. with photograPhs.
of GDRIACH.
D.C.B. BAKER
lst Lt Inf
Chief,' Interrog Sec
Niðurlag bréfs þess, er leyfði Sverri að „yfirheyra“ dr. Gerlach.
8 LESBÓK. MORGUNBLAÐSINS
20. marz 3966