Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1966, Blaðsíða 9

Wyszynski 25 árum ævi sinnar. 1 þess-
ari borg, sem er svo nátengd sögu Pól-
lands og ekki hvað sízt frsegðarsögu
pólsku kirkjunnar, las hann undir stúd-
entspróf. f>ar nam hann guðfræði og
fleira í fjögur ár og tók próf frá há-
skólanum árið 1924. Þá var hann skip-
aður einn af sóknarprestunum við dóm-
kirkjuna í Wloclawek. Um leið var nann
kosinn til þess að vera aðalritstjóri
sóknarblaðsins og rektor við kaþólsk-
an framhaldsskóla. Um nokkurt skeið
lærði hann og ferðaðist erlendis, en ár-
ið 1931 kom hann til baka og varð pró-
fessor í þjóðhagfræði við háskólann, þar
sem hann hafði tekið háskólapróf sitt,
og jafnframt aðalrektorsritari við „Lyc-
eum Pius X.“ Brátt hlóðust á hann önn-
ur trúnaðarstörf, svo sem erfitt embætti
„staðreyndaleitara“ og „promotors“ við
Kirkjudóm og aðalritstjórastarf við hið
lærdómslega guðfræðitímarit „Athenae-
um Kaplanski“. Því tímariti ritstýrði
hann fram til upphafs seinni heims-
styrjaldarinnar. Að auki flutti hann eft-
irsótta fyrirlestra um þjóðfélagsfræði,
kaþólska samfélagssiðfræði og kirkju-
rétt. Stúdentar hvaðanæva að úr Pól-
landi flykktust til Wloclaweks til þess
að hlýða á fyrirlestra hans.
N ú leið að síðari heimsstyrjöld-
inni. Rússar og Þjóðverjar skiptu Pól-
landi á milli sín, og þegar stríðið skall
á milli þeirra, óðu Þjóðverjar yfir hinn
„rússneska hluta“ Póllands, án þess að
mæta verulegri fyrirstöðu, enda trúði
Stalin engu illu upp á stallbróður sinn,
Adolf Hitler, og hafði varnir lítt uppi.
Þegar Gestapo („Geheime Staatspoliz-
ei“) Þjóðverja tók að spyrjast fyrir um
aðsetursstað „þjóðræknissinnaða klerks-
ins“, Wyszynskis, skipaði biskup hans
honum að hverfa úr borginni og taka
þátt í leynilegu samsærisstarfi gegn
Þjóðverjum á fjarlægu svæði í nafni
„hinnar þjóðlegu, pólsku kirkju“, sem á-
valt hafði snúizt jafn-hatrammlega gegn
Þjóðverjum og Rússum í aldalöngu
stríði.
Stefán Pétur í borðstofunni. Fremst á myndinni er bryggjusta urinn, sem Arni fann í Örfirisey.
Wyszynski hlýddi boðum biskups síns,
og það var ekki fyrr en eftir stríðið, að
hann sneri aftur til Wloclaweks. Þar
dvaldist hann enn í eitt ár. Hann skipu-
lagði þjálfunarstöðvar fyrir presta, var
framkvæmdastjóri sóknarprentsmiðj-
unnar og gaf út vikuritið „Lad Bozi“.
I ágústmánuði 1945 var hann gerður
kanúki við kórsbræðrasamkunduna.
Sólveigu, hvðl-nig hún hafi fengið hana.
— Það er nú brðið langt síðan. Þegar
ég sem lítil telpa var fyrir norðan hjá
afa mínum, séra Stefáni Kristinssyni,
prófasti á Völlum í Svarfaðardal, var
þar mikið spýtnadrasl að húsabaki. Ég
lék mér að því að teikna og mála eftir
árhringjunum og kvistum í viðnum og
sá oftast hinar skemmtilegustu myndir
í þeim. Svo þróaðist þetta eins og geng-
ur og nú fæst ég nær eingöngu við þetta
listform.
— Þegar við förum út úr bænum á
sumrin göngum við iðulega á fjörur og
tinum spýtur, segir Árni. — Sólveig ætl-
ar mig alveg lifandi að drepa og klyfj-
ar mig óspart á löngum gönguferðum
um fjörur, og hann brosir til frúarinnar.
— Þetta listaverk er eftir Árna, segir
Sólveig og bendir á rótarflækju, sem
hangir uppi á vegg. Hana fann Árni á
Landeyjarsandi og við köllum hana „Geð
flækju". Það er ýmislegt unnt að sjá út
úr henni ef að er gáð.
— Ég verð að sýna ykkur dýrgrip
heimilisins, segir Sólveig. Þessi litla
konumynd hér er eftir Frangois Boucher
og er frummynd. Hana fengum við hjá
Christies í London.
Myndin, sem er af nakinni konu, er
gerð með rauðkrít. Hún er einkar
skemmtileg, þótt ekki sé hún stór.
— Hér í þessari listaverkabók er ann-
að verk eftir Boucher og ég fæ ekki bet
ur séð en að fyrirmyndin sé hin sama og
á myndinni okkar. Líkamsbyggingin er
hin sama, segir Árni og sýnir okkur bók-
ina.
A vegg við dyrnar út í forstofuna
hangir málverk eftir Emil Sigurðsson,
framkvæmdastjóra í Amaró á Akureyri.
Er hún af tveimur róðrarbátum á hand-
færum og er bæði sær og loft sveipað
roða kvöldsólarinnar.
— Þessi mynd minnir mig á þá góðu,
gömlu daga, þegar ég var fyrir norðan
hjá afa mínum. Ég reri oft með honum,
þrátt fyrir það, hve sjóveik ég var, því
að þessar ferðir voru mér sem ævintýri.
Bátinn hans kölluðu gárungarnir fyrir
norðan „Biblíuna" og hafði gamli mað-
urinn lúmskt gman af. Var svo sagt, „að
hann reri á „Biblíunni““. Sumum finnst
ef til vill roðinn í myndinni of ýktur, en
svo er nú samt ekki. Þannig er þetta oft
á góðviðriskvöldum undir Kaldbak.
Já, þannig er það undir Kaldbak og
þannig er það líka í stofunni að Karfa-
vogi 41. Þar skín sólin, þótt úti fyrir sé
dumbungur og suddi. Við förum nú að
sýna á okkur fararsnið og þökkum höfð-
inglegar móttökur fullvissir þess, að sé
aðbúnaður æskunnar alls staðar jafn góð
ur og á þessu heimili, þurfi þjóðfélagið
ekki að kvarta. Þjóðfélaginu er það mest
um vert, að heimilin séu traust og til
þeirra stofnað af heilum huga. Þau eru
sú undirstáða, sem það byggist á.
—mf.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
Að einu leyti a.m.k. stendur Wysz-
ynski örugglega miklu framar Gómulka.
Hann talar einstaklega gott mál, mælir
á skýrri, sígildri „há-pólsku“ af liprum
talanda og mikilli mælsku, meðan flokks
foringinn, sem aldrei hefur verið talinn
góður ræðumaður, þruglar um komm-
únisma, er hann virðist varla trúa á,
á greinilegri Galizíu-mállýzku með
sterkum Úkrainumálhreimi, sem reynir
ákaflega á taugar pólskra ættjarðar-
vina, og með klaufalegri ef ekki rangri
orðaröð og setningaskipan.
F aðir kardínálans var Stanislaw
Wyszynski. Hann var af pólska landaðl-
inum, sem var ávallt reiðubúinn að
fórna öllu fyrir föðurlandið, — ólíkt
pólska háaðlinum, sem vissi stundum
varla, hvort hann var pólskur, þýzkur,
sænskur, rússneskur, austurrískur eða
ungvei’skur, þótt hann ætti land í Pól-
landi (Sléttumannalandi). Stanislaw
Wyszynski tók þátt í baráttu pólskra
aðalsmanna gegn áætlunum hernáms-
yfirvalda rússneska keisarans um að
gera íbúa í landamærahéruðum Rúss-
lands og Póllands rússneska. Það var
sams konar áætlun og Rússar hafa nú
gert og eru að framkvæma í þeim hér-
uðum Póllands, sem þeir lögðu undir
sig í lok síðustu heimsstyrjaldar, og í
Eystrasaltsríkjunum, þar sem Rússar
eru að verða þriðjungur íbúanna og
latneskt letur er afnumið, en cyrilliskt
(rússnekt) letur tekið upp í staðinn,
svo að unga kynslóðin freistist síður til
þess að lesa bókmenntir feðra sinna.
Embættismenn rússneska zarsins skip-
uðu föður Stefans Wyszynskis að yfir-
gefa lönd og óðul, sem voru við Bug-
fljót fyrir vestan Varsjárhérað. Eins
og margir aðrir landeigendur, sem voru
hraktir burtu af fjörðum sínum, varð
hann að finna sér nýtt starf. Hann
valdi tónlistina; stundaði nám í músík
og gerðist organleikari.
S tefan Wyszynski er fæddur í
sveitarþorpinu Zuzela, þar sem Stan-
islaw var orgelleikari við þorpskirkj-
una, hinn þriðja ágúst árið 1901. Hann
var snemma óvenju bráðþroska, og þeg-
ar hann hafði aldur til, var hann send-
ur í undirbúningsmenntaskóla í Varsjá.
Þar var hann efstur í öllum námsgrein-
um, þott hann væri yngstur allra náms-
sveina, og er hann hafði ákveðið að
gerast prestur, fékk hann því ráðið, ár-
ið 1911, að hann fékk að nema við
„Lyceum Pius X.“ í Wloclawek, sem
er ekki langt frá Varsjá. Þar tók hann
stúdentspróf árið 1920 með hæstu ein-
kunn í öllum greinum.
Andrúmsloftið í þessari fornu borg
hafði án efa áhrif á lyndiseinkunn
Wyszynskis og mótaði afstöðu hans til
margra hluta. Wloclawek var eins og
Gniezno mikilvæg trúarmiðstöð á mið-
öldum, sem ávallt var í uppreisn og
andstöðu gegn áhrifum þýzkra kenni-
manna og hermanna í „Deutsche Ord-
en“, eða tevtónsku orðureglunni, sem
færði Norðaustur-Evrópu svó margt illt
og gott á miðöldum. Félagar úr þýzku
reglunni rændu og/eða lögðu í rústir
margar gamlar kirkjur og virðuleg
múkasetur, eins og Svíar gerðu síðar
og Prússar árið 1794. Rúsar voru sjálf-
gefin en tímabundin plága, sem alltaf
mátti búast við. Að auki var Wlocla-
wek mikilvægt aðsetur kaþólskra
menntamanna og miðstöð Rómarlærðra
fræðimanna , ' þar sem Kristmunkar
(Jesúítar) höfðu bækistöð.
arna í Wloclawelc varði Stefan
lí ublin, ein hinna dularfullu mið-
aldaborga í Austur-Evrópu, sem við
Vesturlandabúar þekkjum litið til nema
fyrir tilstilli þýzkra fræðimanna, setti
einnig mark sitt á hinn gáfaða Pólverja.
Þar var og er einn hinn eini kaþ-
ólski háskóli í Austur-Evrópu, sem hafði
innan veggja sinna fullkomnar og við-
urkenndar háskóladeildir í heimspeki,
þjóðfélagsfræði og lögum. Wyszynski
stundaði þar nám á árunum 1925 ________
1929. Þar varði hann doktorsritgerð sína
„Réttindi fjölskyldu, kirkju og ríkis í
uppeldi og menntun“. Styrjöldin kom
í veg fyrir, að hann yrði skipaður pró-
fessor við Kaþólska háskólann í Lubl-
in.
Þeir, sem vilja þekkja Wyszynski
kardmala, verða eínmg að vita, að
íyrstu messu sína söng hann í kapellu
heilagrar Maríu í Czestochowa, helgi-
setra pólskrar ættjarðarástar og Maríu
meyjar. Það var árið 1924. Það var
einnig þar, sem Hlond kardínáli og
„pnmas Poloniæ“ vígði hann til bisk-
ups 12. maí árið 1946.
F
1 rá upphafi ferils síns sem akó-
lutus, prestur, kanúki, kennari, blaða-
Framhald á bls. 10
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9
27. marz 1966