Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1966, Blaðsíða 1

hafði þegar séð í hinu illræmda
Péturs- og Páls-fangelsi í Lenin-
grad, þar sem margir pólitískir
fangar eyddu sínum síðustu dög-
um á keisaratímunum. Hurðin var
geysiþykkur og þunglamalegur
planki með aðeins einu gægjugati
á og svo lúgu, sem kölluð var korm-
ushka og notuð til að smeygja matn-
um inn um. Ryðguð fata stóð í einu
horninu, því að okkur var ekki leyft
að fara nema tvær ferðir — aðeins
tvær — á salemið, sem var á okk-
ar gangi.
Eftir Peter Landerman
Fongi
í Sovétrikiunum
f janúar í fyrra birti banda-
ríska tínmritið „The Saturday
Evening Post“ grein, sem bar
nafnið „Segið foreldrum mínum
að hafa ekki áhyggjur aif mér“.
í grein þessari var skýrt frá
Öllu, sem þá var vitað um örlög
bandarísks stúdents, Peter Land-
erman að nafni, en sovézk yfir-
völd höfðu dæmt hann til þriggja
ára fangelsisvistar haustið 1963
fyrir að hafa brotið nýtt ákvæði
í sovézkum umferðarlögum og
valdið með því banaslysi. Tveim-
ur dögum eftir að tímaritsheft-
ið kom út var Landerman sleppt
úr haldi, þótt hann ætti eftir að
afplána töluverðan hluta dóms-
ins, og er talið, að sovézk yfir-
völd hafi ekki kært sig um, að
frekari athygli yrði vakin á máli
hans.
Peter Landerman hefur nú
hafð nám sitt að nýju við há-
skólann í Los Angeles í Kali-
forníu, og fyrir skömmu ritaði
hann grein þá, er birtist, um
dvöl sína í sovézkum fangelsum
hálft annað ár.
Fangelsið var forn og ljótur
kastali með þykkum múr-
steinsveggjum, ryðguðum járn-
stöngum fyrir óhreinum gluggun-
um og rökum, dimmum göngum.
Það var sagt hafa verið byggt á
átjándu öld, á ríkisstjórnarárum
Katrínar miklu, en nú var það
Minsik-fangelsi nr. 1 í hinu víðtæka
sovézka refsikerfi.
Klefinn okkar var nr. 43, kompa
sem gerði ekki betur en rúma flet-
in okkar tvö, tvo bekki og eitt borð.
Múrveggirnir virtust alltaf vera að
þrengja að okkur, og hurðin var
nákvæmiega sömu tegundar og ég
F
Li g sat á öðrum bekknum, því að
okkur var ekki leyft að leggjast út af,
fyrr en klukkan tíu að kvöldi. Ég reyndi
að móka, á þessum skuggalega október-
degi, en þá vaknaði ég af draumum'*'
mínum við dynkina í þungum stígvél-
um úti á ganginuim. Ég opnaði aðra bók-
ina, sem okkur hafði verið leyft að hafa.
Vörðurinn dokaði við gægjugatið, raul-
andi fyrir munni sér, og félagi minn,
miðaldra rússneskur verkfræðingur, að
nafni Maxim, gretti sig.
— Þetta er nóg . . . hættu þessu,
sagði Maxim. „Sagði höfðinginn þér
ekki, að þú mættir ekki ónáða skepn-
urnar?“.
Það varð andartaks þögn, og svo rak
vörðurinn upp uppgerðarhlátur.
„Hafðu þig hægan, karl minn. Ég er
bara að gegna skyldu minni. Stökktu
aftur upp á nef þér, og þá geturðu hæg-
lega komizt í fangelsi“.
Svo þrammaði hann að næsta klefa
og hló að sinni eigin fyndni. Maxim
leit upp úr minnisbókinni sinni. Hefði
ég séð hann á götunni einhvers staðau
í Rússlandi, hefði ég haldið hann vera
gagnfræðaskólakennara, en þá hefði
hann verið með hatt og frakka. En nú
var hann ekkert annað né meira en
rússneskur fangi, fölur í andliti og
krúnurakaður — eins og ég. Þessi
krúnurakstur var gamall siður, sem
hafði lengi viðgengizt og var uppruna-
lega til þess að forðast lúsina, en nú
var honum viðhaldið sem auðmýkingar-
tákni.
— Jæja, nú hefur þú tækifæri, sagði
Maxim á loðinni rússneskur. — Vörð-
urinn er latur og kemur ekki aftur
næsta klukkutímann.
E g losaði dýrgripinn minn hægt
og varlega undan fóðrinu á jakkanum
mínum. Meðan við vorum í æfingabúr-
inu þennan morgun, hafði ég tekið eft-
ir, að glerið í gægjugatinu þar var brot-
ið, og meðan vörðurinn var lengst burtu
í ganginum, losaði ég ofurlítið brot
af því. Þetta var ómetanlegur hlutur
að hafa í þröngum klefa, þar sem hug-
urinn er sí og æ að finna upp einhver.
brögð til að hafa ofan af fyrir sér, en
alltaf er verkfæraleysið til hindrunar.
Ég fægði glerbrotið á buxunum mín-
um og fór svo að ydda blýantinn minn
með því — og fór mér hægt til þess að
njóta þess að hafa eitthvað nytsamlegt
fyrir stafni. Maxim kveikti sér í vindl-
ingi og sneri sér aftur að minnisbók-
inni sinni. Hann hafði verið kærður fyr-
ir að stela úr sjálfs sín hendi efni frá
FYRSTI HLUTI
einhverri byggingu, sem hann hafði
haft umsjón með, og nú varði hann
mestöllum deginum til að semja ævi- 4
sögu sína, en þó einkum lýsingu á máli
sínu. Hann hafði í huga að senda
iskýrslu sína til staðarútgáfunnar af
Pravda, til þess að „koma upp um rott-
urnar, sem lugu upp á mig þjófnaði“.
Við vorum svo niðursokknir, hvor í
sitt verk, að við heyrðum ekki þrusk-
ið við dyrnar, fyrr en um seinan.
— Hæ, þú, Landerman! Dragðu þig
hingað. Fljótur nú!
Þetta var óp frá öðrum verði, sem
hafði gaman af að læðast að gægjugat-
inu.
— Fáðu mér þetta, sem þú varst með
í höndunum!
Ég lét eins og ég skildi ekki neitt.
— Ég sagði þér að fá mér .... þetta
þarna! Gott og vel, þetta var betra.
Sjáðu til, Landerman, láttu mig aldrei
sjá þig vera að fást við gler, eða reynar*
að gægjast út um gluggann, eins og þú
varst að gera um daginn. Annars get-
urðu komizt í bölvuð vandræði.
E g hlammaði mér aftur á fúna
bekkinn og lokaði augunum — það var
rianniald á bls. 10.