Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1966, Qupperneq 15

Nokkur orð um Ingólfsbæ
I Lesbók 23. jan. þ. á. skrifar hinn
ágæti fræðimaSur og rithöfundur Árni
Óla ítarlegan og fróðlegan pistil um ferð
Ingólfs Arnarsonar og leit hans að önd-
vegissúlunum, er hann lét fyrir borð á
skipi sínu suðaustan við land í þeim til-
gangi að guðirnir, sem hann trúði á, bæri
þær þar að landi sem þeim þóknaðist að
visa honum heppilega bólfestu. Mér
finnst þessi grein Árna Óla um ferðalag
Ingólfs mjög sennileg og hygg ég að
varla verði sennilegar til getið, þar sem
heimildir skortir. Ingólfur var trúmaður
mikill og vafalaust mikilmenni, gæfu-
maður var hann og kynsæll mjög, út af
honum voru komnir miklir gáfumenn
og merkilegir. Guðirnir vísuðu honum
á þann fagra og heppilega stað þar sem
eíðar reis höfuðborg Island. Og þótt
nokkrir menn vilji nú gera veg höfuð-
borgarinnar minni en efni standa til, þá
verður því ekki neitað með rökum að
enginn staður leggur meira af mörkum
til framfara alls landsins en Reykja-
vik. Heppilegri staður hygg ég flestir
verði að telja að hefði ekki fengizt fyrir
höfuðstað þegar á allt er litið. Og ekki
er það fjarri sanni að ætla, að er flösku-
ekeyti það sem fyrir fáum árum var
latið í sjó við suðausturströndina og rak
við Arnarhvál í Reykjavík, þá hafi ein-
hver óþekkt máttarvöld með því viljað
sanna, að sagan um öndvegissúlur hins
fyrsta landnámsmanns sé sönn. Úr því
bö flaskan gat rekið frá hafinu undan
suðausturlandi, svipuðum stað og Ing-
ólfur lét öndvegissúlurnar í hafið, hingað
til Reykjavíkur þá er þarmeð sannað að
straumar og vindar geta borið hluti
þennan langa spöl þrátt fyrir Reykja-
nesröst. Ef til vill hefur andi Ingólfs og
þeirra er rituðu hina stuttorðu sögu
hans viljað koma þessum skilaboðum
til þeirrar vantrúuðu efnishyggju-kyn-
slóðar sem nú byggir þetta land.
r
M-j n það var einnig annað sem fyrir
mér vakti er ég tók mér penna í hönd í
þetta sinn. Það er viðvíkjandi því hvar
hinn fyrsti bústaður Ingólfs var reistur
hér í Reykjavík.
Þegar landnámsmaðurinn kom hingað
hefur landslagi verið svo háttað, að Ör-
firisey hefur þá verið tangi allhár og
annar eða aðrir tangar legið úr núver-
andi ey út á þann stað sem Hólmurinn
(kaupstaður) var síðar. Sjór hefur svo
smátt og smátt er aldir liðu brotið niður
þetta nes eða tanga. Á dögum Ingólfs og
lengi eftir það hefur verið lygn og djúp
vík milli þessa tanga og Laugarness.
Laugar (hverir) hafa verið þar sem þær
eru nú, í þeim stað er nú er nefndur
Laugardalur (eða Laugadalur) og einnig
úti á tanganum þar sem nú er Örfiris-
ey og sker þau og grandar er sjórinn
hefur nú brotið. Víkin hefur því veriö
léttnefnd Reykjavík.
Tjörnin, sem nú er orðin lítill pollur,
er í minni þeirra gamalla manna, er
enn lifa, líklega vel helmingi stærri en
hún er nú. Hún náði þá alveg upp að
Góðtemplarahúsinu gamla, yfir allt Von-
arstræti. Iðnó og Iðnskólinn eru byggð
á uppfylJingu, svo og húsið nr. 11 við
Tjarnargötu sem Eiríkur Bjarnason
járnsmiður byggði um eða rétt eftir alda
mótin. Tjarnargata er uppfylling sem
gerð var um aldamótin. Einnig mikið af
Fríkirkjuvegi og Hljómskálagarðinum.
— Þó var Tjörnin miklu stærri er Ing-
óifur Arnarson kom hingað, við skulum
segja, árið 874, sem líklega er rétt ár-
tal. Þegar núverandi hús Landsbankans
var stækkað eftir brunann 1915 (það var
að vísu ekki byggt upp fyrr en eftir
1920) sá ég, er grafið var fyrir nýbygg-
ingunni, að þar var malarkambur er
lækkaði brattur til suðurs. Sýndi það að
Tjörnin hefur þar náð að nyrðri mörk-
um Austurstrætis. Svo hefur lækjarós-
inn verið þar sem hann var þar til læk-
urinn var tekinn í pípur og hvarf, en
sjórinn gengið inn í Tjörnina, sem þá
var eins og fjörður fremur en tjörn.
Enginn er nú til frásagnar um það hve
breiður ósinn hefur verið á dögum
þeirra Ingólfs og Hallveigar fyrir nær
því ellefu öldum. Sunnan við þessa tjörn
eða fjörð hefur svo verið mýrlendi
mikið. Ekki er líklegt að landnámsmað-
urinn hafi farið að krækja suður fyrir
tjörn og mýri til þess að byggja skála
smn niðri í kvosinni, vestan megin við
vatnið. Langlíklegast er að fyrsti bær-
inn í Reykjavík hafi staðið í brekkunni
sunnan við Arnarhól, einhvers staðar
náiægt því sem nú stendur hús mennta-
skólans, þó líklega norðar og ofar. Þar
munu hafa búið alla sína tíð Ingólfur
og hans fólk, er fyrst byggðu skála í
Reykjavík. Sennilega úr timbri fluttu
frá Noregi, eins og Árni Óla hyggur
verið hafa.
egar skógum var eytt um holt
og hæðir í Reykjavík, hefur áfok þegar
orðið mikið og því á næstu árum (100-
200) tjörnin, sem aldrei var djúp að
vestan, fyllzt upp allmikið. Ef til vill
hefur ekki liðið mjög langur tími, (2—3
mannsaldrar), þar til höfuðbólið, sem
áfram bar nafnið Reykjavík, var flutt
vestur fyrir Tjörnina af einhverjum
ástæðum. Það er ekki gott að segja hvar
bærinn hefur fyrst staðið, nokkur
hundruð ár líða þar til menn vita örugg-
lega hvar Reykjavík stóð, þ. e. einhvers
staðar sunnan eða suðvestan við Aðal-
stræti. í þeim bæ bjó Ingólfur Arnarson
aldrei. Ekki vita menn hvar hof (guðs-
hús) Ingólfs hefur verið, en slíkur trú-
maður hefur vafalaust haft hof við bæ
sinn. Afkomendur hans reistu liof á Kjal
arnesi (bæinn Hof) og annað hof, senni-
lega — á Hofstöðum neðan við Vífils-
staði. Óvíst mun vera að afkomendur
Ingólfs hafi lengi búið í Reykjavík um
sinn, þótt einhverjir þeirra hafi efa-
laust búið þar síðar — og geri það enn.
Mörg dæmi eru til þess, sannanleg,
að bæir landnámsmanna hafa verið
fluttir til frá upprunalegum stað. —■
Björn austræni byggði í Borgarholti við
Bjarnarhöfn. Borgarholt er þar enn, og
er nú (eða var 1905—1907 er ég átti
heima í Bjarnarhöfn) nefnt Brúarholt.
En bær Björns var fluttur á sléttar
grundir vestar, þar sem þá var komið
ágætt túnstæði, en mun hafa verið grýtt
land er Björn nam land. Ymislegt getur
valdið því að bæir séu fluttir til, en.
haldi þó sama nafni. Eg hef aldrei getað
séð né skilið að þeir menn, sem hafa
haldið því fram að Ingólfur Arnarson
hafi búið fyrir austan læk, hafi ekki
mikið til síns máls, svo mikið að allar
líkur eru til þess að þeir hafi á réttu
að standa. Hitt er satt og víst, að frá því
aö menn vissu fyrir víst hvar Reykja-
víkurbær stóð, var hann fyrir vestan
Tjörn. Og þá niðurstöðu verðum við
Vestur-bæingar víst að sætta okkur við
þai til annað verður sannað með betri
rökum en hingað til.
29. 1. 1966
Þorsteinn Jónsson.
3. júií 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15