Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1966, Blaðsíða 2

SVIP-
MVND
Hann á við óreglulega klippt-
an hárlokk að stríða, sem
fellur í sífellu ofan á ennið, þegar
hann talar, — og það gerir hann
satt að segja án afláts. Þótt hann
gerist oft langorður um allt milli
himins og jarðar, er hann skemmti-
legur og töfrandi í viðræðum, —
og hann veit það. Hann er lítið til-
eygður á öðru auga, — en honum er
alveg sama. Hann er Axel Jensen,
rithöfundur, — og það er honum
alveg nóg.
Axel Jensen hefur um nokkurra
ára skeið verið einna fremstur í
flokki ungra rithöfunda í Noregi.
Nýlega var hann svo lánsamur að
hljóta næsthæstu bókmenntaverð-
laun veraldar, en hann tekur því
með kaldri ró. Abraham Woursell-
verðlaunin eru tæp ein milljón ís-
lenzkra króna að upphæð og aðeins
Nóbelsverðlaunin eru hærri og
fremri að heiðri. Abraham Woursell-
verðiaunin eru veitt rithöfundum,
sem ekki eru orðnir 35 ára, og þau
deilast á fimm ára tímabil. Þau
eru veití „í von irm áframhaldandi
ritstörf“. Axel Jensen er 34 ára.
egar ég fékk bréfið, þar sem mér
var tilkynnt um verðlaunaveitinguna,
hélt ég fyrst í alvöru, að einhverjir óvin-
ir mínir væru að reyna að leika á mig
og hafa mig að fifli, segir Axel Jensen.
Ég þurfti þess vegna að herða upp
hugann, áður en ég vogaði mér í bank-
ann, til þess að fá fyrsta skammtinn.
Fram að þessu hefur hann skrifað
fjórar skáldsögur. Utan Noregs er hin
galsafengna en tilfinninganæma ástar-
saga „Line“ sennilega bezt þekkt, þar
eð henni hefur verið snarað á allmörg
tungumál, auk þess sem Norðmenn hafa
gert kvikmynd eftir henni. Síðasta
skáldsaga hans er „Epp“, sem nýlega
er komin út í danskri þýðingu. Okkur
Islendingum kann að virðast einkenni-
legt, að bækur séu þýddar af norsku
og öfugt en svona er þetta nú samt.
Nægilegt ætti að vera að láta orða-
lista fylgja dönsku útgáfunni, á sinn
hátt eins og sumir landsmálsrithöfund-
ar norskir verða að láta orðasafn fylgja
verkum sínum, til þess að almennir
lesendur í Víkinni fái skilið þá. Búast
má við því, að „Epp“ sjáist hér í bóka-
búðum í dönsku þýðingunni, eins og
sumar sænskar bækur fást hér ekki
nema í danskri þýðingu, því að ekki
er nema ein bókaverzlun í Reykjavík,
sem flytur eitthvert magn inn af norsk-
um bókum Innflutningur bóka er ann-
ars nokkuð tilviljanakenndur hér; t.d.
væri gaman að vita, hvaða fólk á ís-
landi kaupir verk Somersets Maug-
hams á þýzku og Conan Doyle á
frönsku.
Axel Jensen vill ekki skilgreina
„Epp“ sem framtíðarróman. f»að sé að-
eins af hagnýtum ástæðum, að sagan sé
látin gerast í risavaxinni framtíðarstór-
borg, Gambolia, og heimilisfang sögu-
hetjunnar sé „Blökk 982, 14 hæð, her-
bergi nr. 11“, því að þá losni menn við
að hugleiða hvort hitt og þetta sé
sennilegt eða atburðarrásin líkleg, en
geti þess í stað einbeitt sér að „hinum
innri kjarna", segir hann.
Bókin fjallar um eitt af vandamálum
nútímamannsins: einmanaleikann í
fjöldaþjóðfélaginu, sem David Riesman,
prófessor í Chicago, tekur til meðferð-
ar í merkri bók, „The Lonely Crowd“.
Saga Jensens er um eftirlaunaþiggj-
andann Epp og samband hans við ná-
búann Lem. Lem er hinn „opni“ með-
bróðir, „medmenneske", sannur náungi
næsta samborgara, sem notar sér þau
taekifæri, er lífið hefur að bjóða. Þess
vegna fer hann meðal annars í lang-
ferð til lands, þar sem loftslagið er
hlýrra. Epp er hins vegar persónu-
gervingur einmanans, sem þráir inni-
lega að komast í kynni og snertingu
við meðbræður sína, en vill ekki kann-
ast við og afneitar þessari snertingar-
þörf. Ötta sinn við hugsanleg vonbrigði
geymir- hann á bak við nokkrar vig-
línur af varnarviðbrögðum.
E pp gengur einn um gólf í her-
bergi sínu, matar kjötétandi jurt sem
hann á, og æsir sig upp í að hugsa með
beizkju til Lems, sem er honum annars
tryggur vinur og skrifar honum reglu-
lega. Meðan Epp matbýr handa sér
og borðar eftir vissum reglum, sem
hann verður að framfylgja (t.d. hneig-
ir hann sig alltaf fyrir harðsoðna egg-
inu, áður en hann setzt), lítur hann
annað veifið á ketétandi urt sína og
brýtur heilann:
„Að hugsa sér, — ég leit á hann sem
vin minn, og nú er hann sem loft fyrir
mér. Ég hef gleymt honum, fullkom-
lega gleymt honum. Lem var venjuleg-
ur maður. Þarna sagði ég það. Það
verður varla sagt í færri orðum eða
á betri hátt. Bara val hans á veggfóðri
leiddi í Ijós, að hann var ekki jafnoki
minn“.
1 lestir eiga sér einhvers konar
varnarmúra, ekki sízt í daglegri um-
gengni við náungann. Axel Jensen tel-
ur, að fyrsti varnarmúrinn í mann-
legum samskiptum sé tungutakið,
ákveðið (oftast gætið) orðaval, radd-
blærinn og viss málfræðileg form. Hann
tekur d<emi: Hvernig stendur á þvi,
að dönsk blaðakona, jafnaldra min, sem
kemur til þess að tala við mig, notar
ávarpsorðið „De“ (þér)? Hverjar siál-
fræðilegar ályktanir má síðan draga
af því, að þegar henni verður skyssa
sín ljós, beitir hún hæðni og kuida-
glettni, „vopni óttans“, til þess að breiða
yfir glópsku sína og bjarga sér úr
vandræðalegri klípu?
Aðalsöguhetjan er látin segja söguna
í „Epp“. Axel Jensen hefur beitt sig
ströngum stílaga í þessari bók, sleppir
öllu orðskrúði og frjórri mælgi, sem
stundum hefur virzt óviðráðanleg og em-
kennt hefur hann í ríkum mæli, —■
hann gerir stílinn nú oröfáan og naum-
an, til þess að sýna meðal annars hvem-
ig tungutakið, orðanotkunin geti leikið
fólk. Með því að láta Epp tönnlast
hvað eftir annað á mjög tilbreytingar-
snauðum skilgreiningum á sambandi
sínu og Lems, og með því að láta hann
taka þetta samband þeirra sífellt upp
til nýs endurmats, vill höfundurinn
sýna fram á, hvernig slíkt háttalag
eyðileggi hæfni mannsins til eðlilegs
og óþvingaðs tilfinningalífs.
Höfundurinn segist hafa fengið hug-
myndina að bókinni við að hugleioa
setningu eftir austurríska heimspeking-
inn Edmond Hrussrl, þar sem hann
segir, að sérhver meðvitund mannsins
hljóti ávallt að vera meðvitund um eiti-
hvað; hún geti aldrei staðið ein ser
og sjálfstæð. „Þá langaði mig til þess
að athuga, hve þröng og umfangs-
lítil meðvitund mannsins gæti orðio“.
Axel Jensen hefur haft áhuga á
heimspeki allt frá unglingsárum sín-
um. Þegar hann hafði lokið stúdenis-
prófi, hélt hann út í heiminn með po.va
á baki, fullan af heimspekilegum bóx-
um, og gerðist farsníkir á þjóðvegum
1 þremur heimsálfum, þ.e. ferðaðist um
„á puttanum“, eins og það er kallað,
vegna þeirrar alþjóðlegu venju far-
sníkja að rétta upp þumalfingur, þeg-
ar þeir vilja betla sér far hjá bílstjor-
um.
Hann komst þannig suður til Spán-
ar. Þaðan hélt hann yfir til Afríku og
síðan til Ítalíu, þar sem hann settist
að um tíma í Portovenere. Þar höfðu
Byron og Shelley verið á sinum tima,
og þarna veittu ítalskir ræningjar
Jensen fyrdrsát. Þeir réðust á hann,
börðu hann niður og höfðu allan far-
angur hans á brott með sér, nema heim-
spekiritin, sem þeim leizt ekki á, enda
vógu þau alls 70 kg. Síðan lá leiðin til
Grikklands og þaðan til Arabíu og
Mesópótamíu (írak), þar sem hann sett-
ist að í Bagdad um tíma. A síðastliðnu
ári settist hann svo að í Fredrikstad,
15 þúsund manna bæ austanvert við
Víkina (Oslófjörð), sem verður 400 áia
á næsta ári, ásamt seinni konu sinni,
sem er sænsk, og barni þeirra.
Hann ræðir lítið um einkalíf sitt,
og um flókkulíf hans er ekki mikið
vitað, nema hvað honum verður tíð-
rætt um ástandið í þeim löndum, sem
hann hefur gist. Hann vill helzt taia
um heiminn fyrr og nú, mannleg
tengsl, stjórnmá'l, tungumál, málfræði,
ást og landafræði. Hann getur talað
Framhald á bls. 14.
Framlcv.stJ.: Slgfas Jónsson.
Ritstjórar: SigurSur Bjarnason frá Vieur
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Augiysingar: Arni GarBar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Siml 22480.
Utgelandl: H.t, Arvakur. Reyltjavnc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. júií 1966