Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Qupperneq 10

- HVER MYRTI ?
Framhald af bls. 8
spyrnumaður getur orðið háttsettur
starfsmaður í sportfataverzlun. Delgado
var sjaldan að súta smávegis ósam-
kvæmni og útskýrði samband sitt við
kommúnista með þessum orðum: „Þeir
eru mjög nytsamir bandamenn, skil-
urðu“.
Einnig var hershöfðinginn í Prag
heilsu sinnar vegna. Hann var skorinn
þar upp við kviðsliti og eitrun kom í
stóra örið á kviönum á honum. Delgado
íói frá Prag, við bága heilsu, og neyddist
til að vera í lífstykki, sem hann varð
að fá hjálp til að hnýta að sér. Það
e:na, sem hann hafði upp úr spítala-
vistinni var heimsókn Alsírforseta
Ahmed Ben Bella, sem kom þar við á
heimieið frá Moskvu. Ben Bella færði
honum súkkulaðikassa og boð að setjast
að í Alsír, en þar var orðinn friðar-
liöín fyrir nokkra byltingarflokka, Del-
gado leizt vel á Ben Bella og tók boð-
inu með þessum ummælum: „Hann er
líka hermaður".
Svo kom hann til Alsír í júlímánuði.
Honum var fenginn til umráða skraut
bíli með bílstjóra og laglegt steinhús
í hverfinu Le golf, hátt uppi með útsýni
>fir flóann. Delgado notaði kjallarann
til þess að æfa sig að skjóta í mark,
og fullyrti við fréttamenn: Alsír verður
síðasta útlegðarlandið mitt“.
En sem foringi uppreisnarflokksins
gat Delgado samt ekki unnið innan
ramma venjulegs sklpulags byltingarfor
ingja. Flokknum var raunverulega
sljórnað af litlum hóp vinstrisinnaðra
stjórnarandstæðinga, undir formlegri
forustu portúgalska kommúnistaflokks-
ins, með aðsetri í Prag. Enda þótt þeir
vildu gjarnan hafa Delgado sem for-
ingja „uppá punt“, hugsuðu þeir sem
kommúnistar um uppreisn múgsins, en
það gat tekið allmörg ár. Aftur á móti
hneigðist Delgado helzt að því að gera
aðra Beja-herbúða byltingu með að-
r.toð sambanda sinna í portúgalska hern
um. Samkvæmt hernaðarlegu uppeldi
sínu, tók Delgado nú að veita samverka-
mönnum sínum tignarstöður. Hann á-
kvað, að kryppuvaxni skrifstofustjór-
inn hans, Adolfo Ayala — eini fylgis-
maður hans auk frú Campos, sem fylgdi
honum gegn um þykkt og þunnt —
skyldi vera kórpóráll. „Það er erfitt
að vinna með Delgado", minnist Manuel
Brotas, portúgalskur útlagi, sem var
gerður lautinant. „Hann var ólýðræðis
legur“, sagði Brotas og hleypti brúnum
með saknaðarsvip „Hann umgekkst
okkur alla eins og dáta“.
E n það' liðu ekki nema tveir
mánuðir áður en ástandið var orðið
svo slæmt að ekki varð úr bætt. Del-
gado hratt svo mörgum fylgismönnum
sínum frá sér, að loks var hann orðinn
svo að segja einn síns liðs. Leynileg
ráðstefna portúgölsku stjórnarandstöð-
unnar var haldin í septembermánuði
í Alsír og Delgado hunzaði hana. Ráð-
stefnan setti Delgado frá formennsku
flokksins, en setti í staðinn sex manna
stjórn.
Delgado fann, að nú var hann her-
laus höfðingi, og var enn með fyrirætl-
anii-, sem enginn vildi lítá við, og
dreymdi enn um sigurför heim til sín
í broddi fylkingar fyrir uppreisnar-
flokki. Aðejns örfáir dauðtryggir menn,
eins og Ayla hjálpuðu honum við þessi
foringja-látalæti hans. Hann var dag-
legur gestur í göngum stjórnarskrif-
stofanna í Alsír, og beið eftir viðtali
við embættismenn, sem hunzuðu hann.
Einn daginn létu bílstjórinn og skraut-
bíllinn sjg vanta við dyrnar hjá hon-
um
Eftir því sem einangrun hans í Alsír
færðist í aukana, tók hann að undir-
búá dirfskufulla aðgerð, er skyldi end-
urreisa hann sem óvéfengdan hðfðingja
stjórnarandstöðunnar í Portúgal.
Snemma í desember kom hann, fárán-
lega dulbúinn sem Arabi með flaxandi
jellaba á fund „Sambands“ síns í Lund-
únum, António de Figuereido. Hann
kvaðst hafa sagt skilið við alsírska
uppreisnarflokkinn af því að „það er
eins og í kardínálaráðinu með þess
ítalska meirihluta, kommúnistarnir
bera mig alltaf atkvæðum. Og auk þess
vilja þeir ekki berjast." Figuereido
minnist þess, að hann virtist „gamlaður
og vonsvikinn".
Delgado hafði beðið Parísar- og Róm-
arsamböndin sín að hitta sig í París
í árslok. í hvorri borginni voru ekki
nema einn eða tveir menn, sem voru
í reglulegu sambandi við hann, en Del-
gado talaði alltaf um þá eins og ein-
hverja svarta hersveit: „Rómarmenn-
irnir“ eða „þeir í Róm“. Frá 26. til 30.
desember talaði Delgado við þá hvorn
í sínu lagi: Parísar-stuðningsmanninn,
Emile Guerreiro, 66 ára stærðfræði-
kennara, frægan sem andfasista, og svo
Rómarmanninn, vafasaman í herbúðum
pcrtúgalskra byltingarmanna. Hann
hafði skrifað Delgado 1961 og boðið
fram „árásarlið“, en slíkt gat hver
maður verið viss um. að nægði til að
vekja hrifningu Delgados. Rannsóknir
á þessum Charvalho, eftir dauða Del-
gados hafa leitt í ljós, að hann fær fé
frá einhverjum dularfullum aðilum og
er kunningi alræmdra fasista. En De-
gado var fylginu of feginn til þess að
fara að kíkja neitt nánar í skilríki
hans.
V ið jólakvöldverð í litlu íbúð-
inni hjá Guerreiro í París, þar sem
einnig voru frú Guerreiro og frú Camp-
os, tilkynnti Delgado: „í miðjum febrú-
ar eigum við stefnumót á Badajoz. Við
höfum ákveðið allt við þá í Róm.
Guerreio sagði Delgado, að hann gæti
þá allt eins vel anað í fangið á PIDE,
eins og að fara til landamæraborgar,
þar sem allt væri lúsugt af spænskri
og portúgalskri lögreglu," en Delgado
tók engum sönsum. Hann var erfiður
viðureignar".
De Charvalho geymdi afrit af bréfa-
skiptum sínum við Delgado, og þau
sýna, að hann samþykkti að koma til
Badajoz-fundarins, en lagði samt á-
herzlu á hættuna, sem því fylgdi. I einu
bréfinu skrifaði Charvalho: „Ég vil nú
ekki fara að gera neitt múður, en ég
tek mér það bessaleyfi að minna þig
á... það er langt síðan við höfum ver-
ið heima.........og það er ekki sagt,
að við gerum okkur ástandið nægi-
lega ljóst.......landamærin eru þétt-
skipuð lögreglu. Spánn er okkur hættu-
legur staður. Þetta gæti orðið okkur
öllum örlagaríkt", Stuttaralegt svar
Delgados barst 20. janúar: „Þetta er
satt, sem þú segir, en það gæti bara
orðið enn hættulegra að draga þetta
á langinn — ég fer“.
Svo fór nú samt, að 6. febrúar frétti
Delgado, að vinur hans í Oporto og norð
anverðri Portúgal hefðu séð sig um
hönd og kæmu ekki til fundarins. Hinir
Portúgalarnir, sem Delgadó átti að
hitta í Badajoz áttu þegar að hafa
fengið boð frá de Charvalho. Hann
tjáði Delgado, að þeir mundu mæta
þar, og að sjálfur mundi hanri leggja
af stað til Badajoz 9. febrúar. En hríð-
arveður bæði 9. og 10. febrúar stöðv-
uðu allt flug frá Róm, og de Carvalho
lagði alls ekki af stað frá ítalíu. í skeyti
til Delgado, sagðist hann hafa verið
stöðvaður af ítölsku yfirvöldunum við
landamærin, en á þessu hafa engar
sannanir fengizt. De Carvalho gerði
sér einnig það ómak að senda Delgado
bréf með skýringum á þessu, 21. febrú-
ar (viku eftir andlát Delgados), og orð-
aðt það eins og hann þættist þess vjss,.
að hershöfðinginn væri áftur í Alsír,
heill á húfi. „Lögreglan tók af mér
vegabréfið", sagði hann. „Ég vaf hand-
járnaður ög mér misþýrmt. Það var
skammarlegt.........hvar er nú frelsið
og lýðræðið? . . . . Eg vona, að ferðin
hafi ekki farið út um þúfur mín vegna..
Ef út í það er farið var ég enginn burð-
arás íyrirtækisins“.
S amt eru nú sumir vinir hers-
höfðingjans vantruaðir a þaö. De Car-
valho var aöal-skipuleggjari Badajoz-
funaarins, benda þeir a. Oh hann bar
át.rgoina af þvi að ná sambanai við
surna menmna i Portúgal, sem Delgado
var svo áriöandi að hjtta. Og eins telja
þeir þetta ræsimerki hans til Delgado,
meðan hann sjálfur var kyrr í Róm,
vera freklega grunsamlegt. Fyrri bréf
hans til Delgado, þar sem hann ráð-
ieggur honum að fresta fundinum, telja
þeir ekki annað en sniðuglega fjar-
verusönnun. „Ef hershöfðinginn hafði
af ráðið eitthvað, gat enginn fengið
hann ofan af því, og það vissi de Car-
valho vel“, segir Guerreiro.
Delgado fór með síðdegisflugferð 8.
febrúar, frá Alsír til Casablanea, þar
sem hann hitti bandamann frá Mar-
okko, portúgalskan stjórnarandstæðing
að nafni Enrique Cerqueira. „Ég hef
fengið ræsimerkj frá Rómarsamband-
inu,“ sagði Delgado við hann,“ og ég
ætla að halda áfram samkvæmt áætl-
un. Ef þú heyrir ekki frá mér fyrir 23.
skaltu hafa samband við heimsblöðin,
því að þá verð ég annað hvort í fang-
elsi eða dauður.“
Delgado og frú Campos tóku ferjuna
til Spánar og lentu þann 11. í Sevilla.
Þar leigðu þau sér bíl og óku þessar
135 mílur til Badajoz.
Hinn 23. auglýstj Cerqueira hvarf
Delgados. En í heimi, sem var niður-
sckkinn í Vietnamstríðið, mannaferðir
um geiminn og kynþáttaóeirðir, mátti
ekki heita, að hvarf eins portúgalsks
sijórnarandstæðings gerði svo mikið
sem gára á vatni. í Alsír afgreiddu
uppreisnarforingjarnir Cerqueira sem
æsingamann, og hvarf Delgados sem aug
lýsingabrellu. Kona Delgados fékk
heimsókn af útsendara stjórnarinnar,
sem tjáði henni, að hershöfðinginn
væri heill á húfj og í góðum höndum.
1 Róm hafðist de Carvalho ekkert að
í orði eða verki til að draga athyglina
að sjálfum sér. Spænsku og portúgölsku
blöðin, sem eru á snærum ríkisstjórn-
arinnar birtu frásagnir af því að Del-
gado hefði sézt í Prag og Milano.
En í París safnaði Emile nægilegum
upplýsingum til að sannfæra Alþjóða-
Mannréttindastofnunina, mikilsverð
mannúðarsamtök, um það, að Delgado
væri alls ekki í Austur-Evrópu, né
heldur í Milano, og að heldur ekki væri
hann að látast dauður í auglýsinga-
skyni.. í apríl settu samtökin á laggirn-
ar nefnd þriggja lögfræðinga, Luigi
Cavaljeri frá ítalíu, Henri Leclerc frá
Frakklandi og Ian McDonald frá Bret-
landi, og þessi nefnd tók nú að rekja
feril hershöfðingjans.
I Badajoz sagði lögreglustjórinn
þeim: „Ég vildi gjarna hjálpa ykkur,
en. nú er ferðamannatíminn — og svo
margir fara hér um . . . Ef hershöfð-
inginn hefur verið hér á ferðinni, höf-
um við að minnsta kosti ekki haft nein
tök á að vita af því“. I Hotel Simancas
var þeim sagt, að gestabókin fyrir
febrúar hefði verið afhent lögreglunni
og reikningarnir hefðu verið eyðilagðir.
Enginn starfsmaður hótelsins virtist
hafa verið í vinnu 13. febrúar — annað
hvort höfðu þeir verið í fríi eða þá
veikir, eða í heimsókn hjá skyldfólki
sínu.
Nefndinni tókst samt að fullvissa sig
um að, í febrúarlok hafði spænska lög-
reglan í höndum skjöl, sem Delgado bar
jafnan á sér. Einnig fékk hún staðfest-
ingu á þeim grun, að Badajozfundurinn
hefði ekki verið annað en gildra. Del-
gado hafði gefið Cerqueira skrá yfir
„háttsetta herforingja“ og áðra, sem
ætlazt var til , að kæmu til Badajoz,
heiman úr Portúgal, og þá skrá hafði
de Carvalho útbúið. A þessari skrá var
einn liðsforingi, sem staðsettur var í
Angola, einn sem var dáinn, tveir port-
úgalskir andstæðingar sem kváðu sér
aldrei hafa verið gert viðvart um Baaa-
jozfundinn, og svo voru tvö nöfn, sem
andstöðuhreylingunni voru algjörlega o-
kunn.
Þegar lík Delgados þekktist með fullri
vissu, eilir arstcypu ar tonnum i þvi,
uröu Spanverjar orsareiöir. Líkin hoiou
verið grann á spænskri grund, og þanmg
báru spænsk ytirvöld ábyrgð á öilu mar-
inu. Um þessar mundir framkvæmdi
si>ænskur dómari leynilega rannsokn í
Badajoz og reyndi raunverulega að kom
ast að hinu sanna í málinu. Spænskir
spæjarar komust að því, að tveir bílar
giænn og hvítur, hefðu farið úr Portúgal
inn í Spán 13. febrúar, með fölskum
numerum og eigandaskírteinum, en þessi
fölsun var svo vel framkvæmd, að þeir
eru sannfærðir um, að hún hefði ekki
getað orðið framin nema af opinberri
hálfu. Þeir röktu númerin bæði á skrokk
og vél, og sannfærðust um, að báðir
bílarnir hefðu verið seldir í Lissabon.
S pænsku rannsóknarmennirnir
hafa sett morðið upp sem hér segir:
„Mennirnir komu til að nema Delgado
á brott, en ekki til að myrða hann.
Portúgalsmegin við landamærin,
skammt frá Badajoz er stór búgarður,
sem ríkur vinur Salazars á. Hinn 13.
febrúar sást jeppi frá PIDE standa úti
við búgarðinn og bændur þarna sáu
meira en 20 vopnaða menn þar úti fyrir.
Þeir sögðust vera á dúfnaveiðum, en
þarna var alls ekki um neinn slíkan
veiðitíma að ræða.
Delgado er talinn hafa sýnt brott-
námsmönnum sínum mótþróa, áður en
þejr voru komnir að landamærunum.
Þar eða hann var veikur fyrir, eftir
magaskurðinn, þoldi hann ekki nema
tvö högg, annað á kjálkann og hitt í
bnakkann.
Brottnámsmennirnir töldu það of
bættulegt að fara með hann til bú-
garðsins, sem var í Portúgal, og báru
því líkið í lund einn við Villanueva del
Fresno og grófu það þar.
Mennirnir tveir, sem höfðú komið í
hótelið og farið þaðan með Delgado,
fóru nú og sóttu frú Campos. Hún mátti
ekki lifa lengur og geta þekkt þá aftur.
Hún var einnig grafin 1 þessum af-
skekkta skógarlundi, við hliðina á hers-
höfðingjanum.
í^ann.sókn dómarans hefur að
nokkru leyti bjargað æru Spánverja
með því að koma mestum hluta sakar-
innar yfir landamærin, þar sem hún
og virðist eiga heima. En í einu atriði
ríður spænsk æra í bág við málstað
ríkisins. Brottnám Delgados var bersýni
lega framið með vitund spænsku lögregl
linnar. Samband hennar við málið, svo
og langvarandí samband Spánar og Port
Úgals, Útiloka það að rannsókninni verði
of langt fram haldið. Franco og Salazar
þola það aldrei, að jafn ómerkilegt atvik
og morð Delgados fari að splundra 30
árá vináttu og samvinnu.
Delgado vildi lifa í endufminningu
manna sem frelsaiq lands síns, eða í
allra minnsta lagi sem píslarvottur. En
í þess stað sagði í einu spænsku blaði:
„Þgssi manndrápsaðferð minnir einkenni
lega á það hvernig svínum með smitandi
veiki er útrýmt: högg í hausinn og síðan
er það grafjð í kalki“. Svona grafskrift
liefði Delgado aldrei kosið sér. Samt
hefur nú dauði hans ekki verið alls-
kostar þýðingarlaus. Kannski á það við,
sem einn andstæðingur Salazars sagði:
„Þetta er ekki eins og þegar einhver
veslingurinn deyr á vígvellinum. Þetta
er kafli í sögu Portúgals“.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. september 1966