Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 11
Jóhann Hannesson: ÞANKARUNIR í BÓKUM, blcJðum, kvikmyndum og listum samtíðar vorrar og aldar setja menn fram og túlka lífsskoðun, þar sem lögð er áherzla á, hve líkur maðurinn er öðrum kvikindum jarð- arinnar. Oss er sagt frá mörgum furðum í fari dýranna, og er það fróðlegt. En öðru hvoru er á oss leitað til að gera oss að kvikindum, er líkjast þægum og vel tömdum húsdýrum, sem láta stjórnast af bendimgum síðasta háttvirta rekstrar- manns og gelti handa hans. Virða ber það, sem vel er sagt og rétt um dýrin. En hvað skal segja um tæknikratana, sem reyna að tjóðra oss, og listakratana, sem framleiða svo snilld- arlegar myndir, að menn ganga eða skríða út emjandi og gubbandi líkt og lamdir hundar, eða er ekið heim í sjúkra- bílum, eins og einn háttvirtur þingmaður erlendur segir, að gert sé í landi hans? Hvað kemur til, að menn láta fara svona með sig og leggjast svo lágt? Að bera saman menn og dýr var tíðkað þegar fyrir þús- undum ára, og með því var börnum og unglingum kennd lífsvizka. „Hefir yðar hátign gefið gaum að fimm ágætleikum hanans“? mælti kínverskur spekingur við konung einn — og flutti síðan það fegursta „ljóð“ um hana, svo a'ð vér höfum ekki neitt snjallara fundið i heimsibókmenntunum tun þann göfuga fugl. En þegar einn landinn segir við annan: I>ú ert asni, þú ert naut, þú ert api, þú ert hundur, þú ert refur o. s. frv., þá er þessi þerriomorphismuns ekki nein sérstök snilld, en villan er ekki fólgin í nöfnum dýranna, heldur orðunum „þú ert“. Sá, sem ritar (og les) ofangreind orð, líkist eflaust að einhverju leyti dýrum, en sú staðreynd, að vér skrifum og þér lesið, sýnir, að vér erum hvorki hundar né tíkur. En svo líkir erum vér dýrunum, að vart verður greint með berum augum hvort blóðblettur er úr blóði hænsna, manna eða kinda. Og finnum vér ekki á neinn hátt til samúðar með dýrum, þegar þeim líður vel, eða hryggðar, þegar þeim líður illa, þá er hætt við að eitthvað sé úrkynjað orðið í voru tilfinningalífi. Villa lógimans er fólgin í því að umbreyta mannfræði, listum, siðfræði og ýmsu öðru í dýrafræði eða einhvers konar mannkvikindafræði. Þar fyrir er ekki líffræðin sjálf (ibiologi) ósannari né óheiðarlegri en önnur vísindi. Villan felst í til- raunum til að fá menn til áð leggja trúnað á vitleysur um sjálfa sig og afrækja þá þætti í fari sínu, sem nefnast anthrop- ina, en það orð táknar sérmannlega þætti, sem ekki finnast með dýrum. Samofnir mynda þessir þættir mennskuna (humanitas), sem menn verða að varðveita til þess að sökkva ekki niður í skepnuskap. Bíológisminn á rætur að rekja til óheiðarleika í hugsun. Athugið t. d. fors{%jallið fremst í aldarafmælisútgáfu E. L. á „Origin of Species". Óheiðarleg hugsun hefir setzt að í sum- um vísindum og unnið þar sín spjöll, og vaxið upp í risahæð í sumum ideologíum, svo sem bíológiskum mythos nazismans og sócial-mythos kommúnismans. Bæði kerfin hafa tilhneig- ingu til áð gera menn að dýrahjörðum ,sem valdhafar geti farið með að vild — eða líta á suma menn eins og meindýr (Gyðingana — kapítalistana), sem heimilt er að útrýma. Tal lýðræðissinnaðra blaðamanna um „vanþróaðar þjóðir" er held- ur ekki með öllu saklaust eða málefnalegt, því að sú villa kann að leynast í þvi, að fátækar þjóðir væru oss óæðri í líffræðilegum skilnmgi, en engin vísindi benda til, að svo sé. Bíológiskur mythos (líffræðileg goðsögn) felur í sér þá kenningu, að einn tiltekinn kynstofn (t. d. hvítir menn eða gulir menn) sé betur skapaður eða háþróaðri að vitsmunum og atgervi en aðrir kynstofnar, og beri honum þess vegna forystuhlutverk í veröldinni. Renni nú saman eðlileg þjóð- erniskennd, hernaðarhyggja og ofangreind goðsögn um eigin þjóð, þá verður þar úr hugsjónafræði, sem líkist nazisma, shimoisma, Sokagakkai eða kenningum Ku Klux Klans. — Þess konar ídeologiur snúast gegná a) öðrum kynþáttum og þjóðum, b) náttúrulegum, almennum mannréttindum, c) kristni sem boðar lögmál Guðs og fagnaðarerindi. En þær umbera kristni, sem er nógu „liberal“ og lætur sér á sama standa um breytni, játningu og Guðs orð. Sócial-mythos kommúnismans felur í sér þá kenningu, að eitt þjóðskipulag, það er sócialismi, sem stefnt er að komm- únisma, sé hið eina rétta, og samkvæmt þróunarlögmálinu það, sem koma skal. Öðru vísi hugsandi menn eru kapítal- istar, borgarasinnar, ídealistar, endurskoðunarsinnar (revisi- onists). tónskáid, rithöfundar, guðfræðingar, sagnfræðingar og aðrir menntamenn, sem vaxið hafa upp í annarlegum þjóð- félögum og eru á öndverðum meiði við þjó'ðfélagshelgisögn kommúnismans. Hugsjónafræði hans þykist einfær um að skýra öll fyrirbæri rnilli himins og jarðar, og allt telst villa, sem ekki samrýmist hugsjónafræðinni, og hugsanlegt er að sigrast á því með: a) hreinsunum, b) styrjöldum, c) ofsókn- um, meira eða minna blóðugum. Á bak við báðar goðsagnir aldarinnar býr bíologismi, þar sem mann segja við sjálfa sig: Vér heyrum til háþróaðasta mannflokki, sem til er — og aðrir verða að víkja. Eða: Vér heyrum til háþróaðasta þjóðskipulagi, sem til er, og öll önnur verða að víkja. A erlendum bókamarkaði Saga: Karl der Grosse. Josef Fleckem- stein. Musterschmidt Verlag 1962. Verð: DM 3,90. Karlamagnús var við ríkis- stjórn í fjörutíu og sex ár og er einn frægasti landstjórnarmaður Evrópu. Áhrif hans urðu viðtæk og langvarandi og hann er sá maður, sem lagði grundvöllinn að mótun Evrópu. Áhrifa hans gætir bæði í iandstjórn og listuin og bókmenntum. Smákonungar norður á hala heimsins taka hann sér til fyrirmyndar og berj- ast til viðlendara ríkis, hann er ágættur í sögum og kvæðum og frægð hans berst þangað, sem leiðir Evrópumanna liggja. Hann styður mjög að listsköpun í hinu víðlenda ríki sínu og berst gegn heiðni af miklum krafti, fer ekki ófáar ferðir gegn Söxum, og tekst loks eftir langa mæðu að þvinga þá þrjósku þjóð til réttr- ar trúar, einnig tekst honum að hrekja hættulegar villiþjóðir frá áhrifum í Mið-Evrópu. Allt frá því að Einhard setti saman sína bók um Karl mikla hefur hver kynslóð skrifað eða endurbætt fyrri rit um þennan ágæta keis- ara og hér er eitt nýtt af nál- inni. Þetta rit er að vísu ekki stórt, en því greinabetra og ýtar- legra. Höfundur þess er dósent í miðalda sögu við háskólann í Freiburg í Breisgau. Hann fæst einkum við stjórnlagasögu, þjóð- félagsfræði og menningarsögu miðalda. í þessari bók rekur hann sögu keisara frá fæðingu og til dánardægurs, lýsir herferð um hans og rekur menningar- starfsemi hans og landsstjórnar- máta. Hann réð yfir mjög víð- lendu ríki og tókst að halda þvi sem heild, en það var ekki á neins manns færi nema hans, eins og síðar kom á daginn. Bók- in er liðlega skrifuð og ágætur inngangur að sögu þessa ágæta landsstj órnarmanns. The Splendour of Greece. Robert Payne. Pan Books 1964. Verð: 5/-. Höfundur hefur sett saman yfir fimmtíu bækur. í þessari bók ferðast hann með lesandanum' um Grikkland og grísku eyjarn- ar. Hann fer til Mykene og Olympíu, Delfí og Aþenu, Kor- intuborgar, Rhódos og margra annarra frægra staða. Höfundur lýsir þessum héruðum og stöðum og tengir þá sögunni og goð- sögunum. Honum tekst einkar vel að tengja saman sagnfræði, forn- minjafræði, goðasögur, þjóðsög- ur, bókmenntir og listasögu á sérstaklega aðgengilegan hátt. Saga Forn Grikkja hefur frá upp hafi orkað sterkt á hugi manna í Evrópu, enda nokkur von til þess, þar eð Evrópuþjóðirnar hafa svo margt þaðan í menn- ingu sinni og hugsunarmáta. Fjöldi bóka er stöðugt saman settur um þessi efni og er þetti ein þeirra, sem aðgengilegust er, enda hefur bókin fengið ágæta dóma sem slík. Nokkrar myndir fylgja ásamt registri. Skáldsögur: The Distance Never Changes. — Muriel Gentry. Hutchinson 1965. Verð: 30/-. Höfundur hefur unnið að þess- ari bók undanfarin tuttugu ár. Það var á þjóðhátíðardegi Grikkja 25. marz 1948, sem hún varð fyrir nokkurskonar upp- ljómun. Sagan myndast í hug hennar, persónur, atburðarás og sögusvið. Hún kemur ekki til Grikklands fyrr en 1953 og þá kannast hún við umhverfi og andrúmsloft. Sögusviðið er Krít, um það leyti, sem Grikkir hafa rænt Knossos. Höfundi tekst að glæða persónur sínar slíku lífi að þær verða manni ógleyman- legar. Aðalpersónan er Thanassa, listakona eins og höfundurinn. þetta er ævisaga hennar og bak- sviðið rústir Knossos, ástar- saga hennar og Chryssanthosar, stormasöm sambúð þeirra, af- brýðisemi hennar og ótti. Aldar- farinu er lýst nærfærnislega eins og höfundur álítur það hafa ver- ið. Menn vita lítið um þessar aldir á Krít, en gera sér hug- myndir um daglegt líf og hætti af þvi sem jörðin hefur geymt. Muriel Gantry býr í London og líf hennar hefur verið tengt leikhúsinu allt frá þvi að hún kom þangað 1937. Hún býr í Drury Lane, á „slóðum Nell Gwyn“, eins og hún segir sjálf. Mér verður illt! 28. ágúst 1966 LESBOK MORGUNBLAÐSINS 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.