Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1967, Síða 9

RÓMANTlKINA
ar sögu. Það leynir sér ekki á
gerð Sagnanna að þær eiga
sér raunsannar fyrirmyndir,
hvernig svo sem þær eru sjálf-
ar komnar á bækur. Ýkjusagan
leynir ekki á sér, þegar hún
kemur inní bókmenntirnar og
eru skilin glögg og þarf ekki
að ræða það. Söguformið rýrir
ekki sannleiksgildi sagnanna,
bæði var að mennirnir þekktu
ekki til annars frásagnarmáta
— til allrar guðs lukku — á
staðreyndum, og í annan stað
er „skáldsaga,“ af þessu tagi,
ef menn vilja nota það orð,
sízt lakara heimildarrit um
hagi og háttu þjóðarinnar, en
Búnaðarritið, Ægir eða Fjár-
málatíðindin, þó að með öðrum
hætti sé. íslendingar hafa ald-
rei kunnað að segja almenni-
lega annað en sannar sögur, og
það á við enn í dag. Sögur Jóns
Thoroddsen eru sannar sögur
og hin bezta heimild um líf
fólks í sveitum landsins á 19.
öldinni, Salka Valka er bezta
heimildarrit sem ég þekki um
sjávarþorp á þriðja og fjórða
tug þessarar aldar, og er mér
það mál kunnugt, því að ég
lifði í sjávarþorpi á þeim ár-
um, sem sagan var skrifuð.
Allir okkar beztu höfundar
standa föstum fótum í raun-
veruleikanum og hefur svo allt
af verið. Þeir velja sér raun-
sannar fyrirmyndir og það er
varla hægt að benda á atburð
í sögum þeirra né persónu, sem
Er ekki kominn
tími til að setja
hnefann í borðið
og endurvekja
bóksfafstrúna
á
íslendingasögurnar
ekki sé hægt að sanna að hafi
skeð eða verið til.
Þannig gildir það einu þótt
menn vilja telja íslendingasög-
urnar skáldverk, þær eru þá
skáldverk af því tagi, að þær
eru jafn-sannar ef ekki sannari
eftir þeim skilningi. Þetta hef-
ur almenningur ekki gert sér
ljóst, heldur sem fyrr segir,
látið orðið skáldsaga jafngilda
orðinu lygisaga og hætt að
trúa íslendingasögunum.
N-
l'uer það erindi þessa mals,
að vekja athygli mætra manna
á því, hvort ekki sé tími til
kominn í því rótleysi sem
menn vilja telja að eigi sér stað
með æsku þjóðarinnar, að end-
urvekja bókstafstrúna á íslend-
ingasögurnar, setja hnefann í
borðið og kenna fullum fetum
þann örugga sannleika, að þetta
séu að langmestu leyti sannar
sögur, og hætta að læða því
inn með börnum okkar að Egill
sé uppdiktuð persóna, heldur
hafi hann verið sem sagan seg-
ir, mikill kappi og skáld og ort
vísu þrevetur (Ég skil ekki að
kennurum ætti að flökra við
því, fyrst þeir geta kennt af
sannfæringu að Abraham hafi
átt barn með Söru tvö hundruð
ára gamalli, eða svo).
Sem sagt, við snúum heróp-
inu við aftur:
— Upp með rómantíkina!
Æskuna vantar rómantík í
líf sitt. Það er það sem að er,
ef það er þá eitthvað að. Per-
sónulega held ég nú að það sé
ekkert að æskunni, heldur full-
orðna fólkinu. Það er eilítið
taugaveiklaðra og vitlausara en
næstu feður — enda sú kyn-
slóðin, sem missti trúna á helgi-
ritin. Við þurfum að koma þeim
félögum Batman og Superman
af stallinum og gamla Gretti
og Skarphéðni upp á ný, og það
gerist ekki með neinni hálf-
velgju eða vingulshætti, heldur
skörungsskap. Lítið til Gyð-
inganna. Ekki eru þeir heimsk-
ari menn en við og hafa þó
aldrei leyft sér að rótfesta með
sér vantrú á helgirit sín og eru
þau þó sýnu fjarstæðukenndari
en okkar. Ónákvæmnin og ó-
samræmið í íslendingasögum í
ýmsum aukaatriðum, eins og
ársetningu — staða- og manns-
nöfn aukapersóna — er ekki til
að gera veður af. Það er ekki
verra en í Biblíunni. Það er
rétt að þjóðin sigli og sigli mik-
inn, en hitt nær engri átt, þótt
sæmilega viðri í dag, að kasta
út seglfestunni. Það getur
reynzt tutlað í fyrir eftirkom-
endur okkar, ef lengra er hald-
ið frá landi án grunnmúraðr-
ar kjalfestu, að snúa til lands
aftur að sækja sér meiri segl-
festu, ef hann versnar á þjóða-
hafinu, og við þurfum reyndar
þegar að sigla með gát, ekki af
því að það sé beinlínis hættu-
veður eins og sakirnar standa,
heldur er um verulega afdrift
að ræða, sem við þurfum að
gera ráð fyrir á siglingunni,
þar sem eru hin gífurlegu út-
lendu áhrif, sem ryðjast hér
inn yfir, sem einn staðvindur,
með breyttum lifnaðarháttum
þjóðarinnar. Er það ekki skeif-
högg að eyða orku sinni til að
lemjast við þessa tindáta suður
á nesjum innan girðingar; þá
hættu þekkjum við og höfum
séð hana magnaðri og getum
varazt hana, en útlendur hugs-
unarháttur á öllum sviðum: í
mannasiðum, húsbúnaði, matar-
æði, tækni, viðskiptum og öll-
um framkvæmdum, bókmennt-
um (ungu skáldin fara til
Spánar til að læra að skrifa á
íslenzku) — klæðaburði og allri
hegðan — er lúmsk hætta, blind
sker og því hættulegri en þau
. sem uppúr standa.
Spássertúrar suður um nes
er neikvæð barátta ,auk þess
sem hún er eindæma lágkúru-
leg, hitt myndi ég telja þessu
fólki, sem margt er ákafir þjóð-
ernissinnar og meinar vel, verð-
ugra hlutskipti að taka upp þá
jákvæðu baráttu að endurvekja
með æskulýð landsins trúna á
helgirit okkar, Sögurnar, Jónas
Jónsson var máski mistækur
stjórnmálamaður, a.m.k. finnst
Uppdráttur af Þingvöllum
ásamt nokkrum helztu búðun-
um.
mér það, en íslandssaga hans
fyrir börn er meistarastykki og
hana á að kenna sem eitt evan-
gelíum og öll hálfvelgja og hálf
yrði eru glæpur gagnvart börn-
um okkar og komandi íslend-
ingum.
Trúarjátningin sé því:
Við erum af höfðingjum
komnir, hér bjuggu hetjur og
andlegir afreksmenn. Við trú-
um því í hjarta okkar, að við
séum eilítið umfram aðra menn
(og lítum niður á útlendinga
fremur en dýrka þá að minnsta
kosti, ef um það tvennt er að
velja, hver einasta þjóð sveifl-
ast á milli þessa tvenns, um
meðalveginn er ekki að ræða,
þó að bjartsýnir hugsjónamenn
trúi öðru á góðum stundum),
börn okkar leiki Gretti og
Skarphéðin og taki sér sverð
í hönd í stað skammbyssunn-
ar, Egill orti vísu þrevetur,
Njáll kunni ráð við öllu, Gunn-
ar á Hlíðarenda var kappi og
Lyga-Mörður óþokki.
— Upp með rómantíkina!
Um leið og sér yfir Þingvelli
veltur sagan yfir mann. Þarna
á hver þúfa, hver steinn, hvert
barð, hver pyttur, hver gjá og
hver skorningur sér sögu.
EinS og alkunna er fór Grím-
ur geitskór um landið að huga
að þingstað fyrir alla lands-
menn og var það á árunum eft-
ir níu hundruð. Sagt er að
þingstaðurinn hafi átt að vera
í landnámi Ingólfs, þar sem
Þórsteinn sonur hans beitti sér
helzt fyrir stofnun allsherjar-
þings, en þá vildi svo til, að
um þessar mundir varð land-
svæðið rétt við mörkin á landi
Ingólfs eða niðja hans, eiganda-
laust, þar sem Þórir kroppin-
skeggi bóndi á Bláskógalandi
hafði orðið sekur, er talið, að
þetta hafi valdið nokkru um
val þingstaðarins, en hitt þó
vafalaust meira, hversu vel
staðurinn lá við öllum lands-
hlutum og þó enn mest að
þarna var brekka og víðir vell-
ir.
MT ing kom saman fyrst í 9.
viku sumars, en síðar í 10. vik-
unni, eftir að bætt var í sumar-
auka, eða dagana 18.—24. júní
að okkar tali. Menn myndu því
hafa verið að flykkjast til þings
rétt sem ég stend þarna að-
faranótt fimmtudagsins 22.
júní, en að kvöldi þess dags
„Hún hefd'i þolaö lengingu
þessi.“
hefði svo þingið verið helgað.
Alla nóttina eru menn að
tínast að. Austfirðingarnir og
Sunnlendingarnir koma vestur
yfir hraunið, en Norðlending-
arnir og Vestfirðingarnir nið-
ur með Ármannsfelli. Þetta eru
geysilegir hópar, mörg hundruð
manna í sumum þeirra, og hef-
ur hver tvo til reiðar, því að
jafnvel Borgfirðingar töldu
ekki fært að ríða einhesta til
þings. Auk þessa bætist við
fjöldi trússahesta, því að ann-
ar eins mannfjöldi og hér var á
ferð, þarf mikið til sín í tíu
daga eða allt að hálfum mán-
uði. Hér hefur oft verið um
mikla mannmergð að ræða.
stundum kannski allt að tíu
þúsund manns, og hrossafjöld-
inn þá þar eftir og hefur þurft
mikla haga fyrir allt þetta stóð.
Hestagjáin getur ekki hafa
verið notuð til annars en safna
saman í hana stóðinu, og hag-
arnir hafa verið á flötunum
efra.
M
ITJ.enn taka þarna til starfa
jafnharðan og þeir ríða á þing-
staðinn, það er tekið ofan af
trússhestunum, farið með stóð-
ið í haga, dyttað að hleðslum í
búðarveggjum og búðirnar
tjaldaðar, þarna hittast vinir
og frændur og þarna er kaup-
slagað og samið og þarna hitt-
ast elskendur. Alls staðar er
Hann stóð á fætur og tók aff
hundskamma hjólið.
starf og líf. Hinir meiri menn-
irnir eiga búðir vestan árinnar
en allur almenningur tjaldar á
völlunum. Pottar eru settir á
hlóðir utan búðardyra, og
þarna eru sútarar og sverð-
skriðar og skemmtanamenn og
hestasveinar og það er galsi í
fólkinu, en fyrirmenn ganga
strax á vit annarra höfðingja og
þeir rölta saman um gjána
þungt hugsandi og áhyggjufull-
ir eins og fyrirmönnum ber að
vera og þeir gefa sig ekki við
glensinu í lýðnum.
Margir eru þeir, sem telja að
Lögberg hafi eitt sinn verið á
rindanum milli Flosagjár og
Nikulásargjár (Heiðna-Lög-
berg). Auðvitað er ég ekki dóm
bær um þetta, en mér skilst, að
þetta mæli gegn heilbrigðri
skynsemi, og það er yfirleitt
talið verra, ef kenningar gera
það.
Norrænir þingstaðir voru að
sögn þeirra sem rannsakað
hafa, undantekningarlaust í
brekkum og það er vafalaust
að hin ákjósanlega brekka fyr-
ir Lögberg hefur ráðið miklu
um val þingstaðarins. Strax í
fyrstu sögunum er talað um
þingbrekkuna. í Egilssögu seg-
ir: . . .gekk Egill og Þorsteinn
með flokkinn allan upp í þing-
Framhald á bls. 11 J
19. nóiv. 1867
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9