Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1967, Qupperneq 11

Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1967, Qupperneq 11
urn að neita. Sjá þá, þessa viLlimenn, eða ég veit ekki hvað; að minnsta koisti ekki menn. Sjá þá horfa inn í þessa hráblautu gæru sem slyddan er, al'lt líf, allt ein hráblaut gæra! Ef þeir ætla raunveru- lega að . . . ef það getur ver- ið. . . ef þeir eru svona ban- eitraðir! Og þeir sáu hina stínga sam- an nefj'um og horfa út í myrkrið. Og heimurinn var fulttur af bölbænum. Sortinn muldraði og hraut ans eitt- hfvert skapfúlt frumdýr, grár og hryllilegur, og þeim fannst hann sleikja kinnar þeirra hráblautum túngum. Úr frumdrögum að bókinni „Blandað í svartan dauðann“, sem keraur út um þessar mundir hjá AB. RÓMANTÍKIN Framhald af bls. 9 brekkuna og settust þar, sem þeir voru vanir að sitja. Síðan stóð Egill upp og mælti hátt: „Hvort er hér Önundur sjóni í þingbrekkunni? “ Þessi dæmi eru mýmörg og eins þau að fornmenn töldu brekku frumskilyrði fyrir vali þingstaðar. Sennilega hefur að- eins verið gengið að fjórðungs- dómum á rindanum. Helgasti staðurinn á Þing- völlum er að sjálfsögðu Lög- berg og Lögbergsbrekkan og búðarsvæðið þar í kring. Þetta svæði er allt óvarið, eins og á dögum Jónasar en miklu verr leikið. Lögberg blánar ekki lengur af berjum, til þess er sparkað of mikið þarna, þar er fremur örtröð, það er heldur hvorki börnum né hröfnum að leik, heldur unglingastóði, útlendingum og fullum mönnum. Snorrabúð er ekki lengur stekkur heldur þrep, sem fólk stígur á á leið sinni upp að stönginni fána- lausu. Götuslóði hefur myndazt í gegnum sumar búðirnar, t.d. búð Guðmundar Ketilssonar, sem vafalaust er gömul Mýra- mannabúð, steinhellurnar, merktu, á sumum tóftanna, eru signar, Njálsbúðarhella brátt horfin í svörðinn og merkingar allar eru orðnar ill-læsilegar. Tóm brennivínsflaska var í Amtmannsbúð og er það máski við hæfi, því að þeir voru marg ir blautir amtmennirnir, en þeir reyktu ekki Chesterfield í Lögréttu. Það var í annað sinn, að ég sá þarna koma hóp íslendinga, fjörutíu til fimmtíu manns. Hópurinn stanzaði andartak við flaggstöngina, líkt og hann væri að athuga þetta prik, en stökk síðan tóft af tóft, hvíandi og æpandi og sparkandi og linnti ekki rásinni fyrr en útí Valhöll að setjast þar að kók- drykkju. Til mun vera nefnd, sem heitir Þingvallanefnd og er merkileg nefnd, það leggur henni enginn gott orð. Þetta kvað vera sex manna nefnd, ef allt er talið og í henni er eng- inn sagnfræðingur, náttúrufræð ingur né fornminjafræðingur. Hún er samt skipuð hinum á- gætustu mönnum að sögn, hverjum í sínu rúmi, en það er haldið, að svo hafi æxlazt til, að allir nefndarmenn séu haldnir sömu meinlokunni í sambandi við Þingvelli, og sex faldist svo meinlokan þegar þeir allir koma saman. Lög- berg og svæðið þar umhverfis virðist nefndinni óviðkomandi, en aftur á móti bjástrar hún við að rífa upp náttúrlegan gróður hér og þar um vellina, planta út barrtrjám og reisa sumarbústaði. Ég hugsa ekki meira um þessa nefnd, það ger- ir maginn, og er hún úr sög- unni. S ú spurning hlýtur að vakna, þegar maður virðir fyr- ir sér hvernig umhorfs er í þessum helgireit þjóðarinnar, hvort ekki sé rétt að hafa þarna stöðuga vörzlu yfir sum- arið, girða staðinn af og hafa mann við hlið í skýli til að selja uppdrætti og bæklinga og gæta virðingar staðarins, og þarf hann að vera svo málum kunnugur, að hann geti veitt ítarlegar upplýsingar, ef ferða- langar óska þess. Við girðum af kirkjugarða og höfum menn við gæzlu þeirra, er það þá ofí- lagt að hafa þarna mann um þriggja mánaða tíma eða svo? Er það fjarstæðukennt að hlaða upp búðir á þingsvæðinu vestan árinnar og þá einnig Lögréttu og stalla í Lögberg? Við höfum stórt land til að drekka á, væri ekki ráð að láta sér nægja ísland utan Þing valla til þess og banna drukkn- um mönnum aðgang að þing- svæðinu? Hríslurnar við Þingvallabæ- inn eru til lýta og útí hött við umhverfið, hvað þá, ef þarna næði að vaxa útlendur skógur. Þegar farið er í gegnum hlið- ið og ofan í gjána þyrftu að blasa við mikil skilti úr varan- legu efni, þar sem fólki væri gert ljóst, að það væri komið í helgan stað og ekki sé ætlazt til að það hafi í frammi neinn dárskap, hvorki kasti Chester- fieldpökkum í Lögréttu né brennivínsflöskum í Amt- mannsbúð né hagi sér á annan hátt, svo sem okkur er eigin- legast úti í haganum. Ég fór að væflast þarna um þingstaðinn og rifja upp göm- ul kynni. Það var orðið éliðið og ég var einn lifandi manna á staðnum, nóttin var björt og kyrr, náttúran fersk eftir ný- fallið regn, bl'ái liturinn ríkj- andi, en þó féll kaldur hvítur bjarmi á lónin úr vatninu og á ána fram af Þingvallabæn- um, og kannast allir við þetta næturlitaspjald íslenzkrar nátt- úru af eigin raun eða af mynd- um Jóns Stefánsonar, sem not- aði þessa liti mikið. Mig langaði til að yrkja en komst á þá skoðun, að það væri bezt að láta það duga, sem Jónas gerði, ég myndi ekki bæta þar um. M iTl.er varð litið norður um Vellina. Þar hillti undir flokk manna og var hann kominn útundir Kastalana og fór hann mikinn. Fremstur ríður mað- ur í blárri kápu og hef.ur hjálm á höfði, gullroðinn, en skjöld á hlið einnig gullbúinn, í hendi hefur hann krókaspjót og var gullrekinn falurinn; hann var gyrður sverði. Þennan mann bar hátt í söðlinum. Ég þóttist kenna Egil Skalla-Grímsson. Hann var að ríða á þing til að veita syni sínum Þorsteini að málum, en Þorsteinn hafði banað tveimur þrælum Stein- ars bónda í Ánabrekku. Þor- steinn hafði tjaldað búð handa föður sínum og var hún rétt hjá þar sem ég stóð og þar sem nú eru búðartóftir merktar Guðmundi Ketilssyni, sýslu- manni Mýramanna, en þar er vafalaust einnig eldri Mýra- mannabúð. Þorsteinn stóð úti fyrir búðardyrum með flokk manna og beið þefis að fagna föður sínum. Þegar ég var að rölta þarna um gjóna og hugsa um Egii kemur maður niður gjárveg- inn á reiðhjóli. Þetta var út- lendur karlfauskur búinn eins og heiimskautafari og með tvenn gleraugu. Nú hefði verið rétt að ég hefði í minningu Egils lagt manninn undir mig og bitið hann á barkann, en það sat eins og venjulega við frómar hugsanir, og ég sá ekki eftir því, þar ég hafði mjög gam- an af honum áður en lauk. Mig hefði samt langað til að segja við hann: — Nú erl þú kom- inn á helgan stað, góði, og ætt- ir eiginlega að draga sikó þína af fótum þér, að minnsta kosti þurrka vel af þeim áður en þú hélzt niður í gjána, og síðan taka ofan þetta ljóta húfupott- lok. Þetta er nefnilega ebki ó- merkari staður en enska parla- mentið og ber sama virðing.“ Maðurinn spurði til vegar til Valhallar og það ætlaði að væflast fyrir mér orðið „hlykkjóttur“, og ég uppgötv- aði, að það orð verðum við að kunna á nokkrum þjóðtung um, ef við ætlum að geta sagt þessum flöikkulýð til vegar. Það getur vel verið, að það verði fleirum erfitt en mér að gera útlendingum grein fyrir því lögmáli vegakerfis okkar, að ferðalangurinn verði lengst af að halda í aðra átt en hann ætlar og komist samt á leið- arenda um það lýkur. Þetta er ekki sagt vegakerfi okkar til íasts, það er furðulegt að það skuli vera nokkuð og hlykkj- óttur vegur er miklu skemmti- legri en beinn vegur. Við kunnum ekki að meta þá tilbreytingu sem skyldi; að vera sífelll hræddir Við að fara út af í næstu beygju, auk spenningsins við það að vita heldur aldrei í hvaða átt mað- ur er að fara, og hvar maður að síðustu lendir. Við höfðum mætzt ofarlega í gjánni, og þegar karlinn hélt af stað á hjólinu, þá vildi hvoriki betur né verr til en það, að hann stakkst á hausinn um leið og hjólið rann af stað. — Þetta hefur Egill gert„ hugsaði ég, af því þú tókst ekki ofan, bölvaður. Karlinn meiddi sig ekki, því að það var mikill varningur á iijólinu og varð hann undir honum og dró úr högginu, en þegar hann stóð á fœtur, tók hann til að hundskamma hjól- ið, svo að undir tók í veggjum gjárinnar, og hristi það og skóik tii. Þetta fannst mér lærdóms- ríkt. Við skömmum ævinlega vegamálastjóra, ef farartæki okkar renna til í lausamöl, en það er miiklu viturlegra að skamma bílana, þeir eru á staðnum og ökumaðurinn get- ur strax fengið ör.ugga útrás fyrir reiði sína mieð því að lemja uppá þeim. Það er talið svo, að Njáls- búð, hafi verið skammt frá ár- bakkanum gegnt kinkjunni og er þar flatur steinn í mýrinni og hartnær sokkinn og á hann er klappað, að þarna sé for- mannsbúð og hafi menn nefnt hana Njólsbúð. „ . . . Það sumar voru þing- deildir miiklar. Gerði þá marg ur, sem vant var að fara til fundar við Njál, en hann lagði það til mála manna, sem ekki þótti lí'klegt að eyddust sókn- ir og varnir. Og varð af því þræta mikil, er málin máttu eigi ljúkast og riðu menn heitm af þingi ósáttir." Nú er gróið yfir þessi spor nauðleitarmanna heim að búð Njáls en ég heyri óminn af tali hans: — Svo má eigi vera að menn nái eigi lögum og hlýðir það hvergi að hafa eigi lög í land- inu........ Og í annað sinn sé ég hann koma heim að búð sinni, eft- ir að mistekizt hefur að koma á sættum í vígsmálunum eft- ir Höskuld Hvítanessgoða og nú er hann dapur og þreytu- legur. Þeir eru að tala saman feðg- arnír á leiðinni heim til búð- ar. —- Nú kiemur það fram, sem mér sagði löngum hugur um, að oss myndi þungt falla þessi mál. —■ Eigi er það, segii Skarp- héðinn, þeir mega aldrei sækja oss að landslögum. — Það mun þá fram koma, segir Njáll, sem öllum mun verst gegna. Sem ég nú stend þarna og er að hugsa um hinn orðhaga og spakvitra mann Njál og hversu gaman væri að eiga það tungutak, sem hann átti blesis- aður karlinn, þá standa þarna skammt frá mér tveir nútíma íslendingar fullorðnir og er þá rétt að hlusta lítið eitt eftir orðræðum þeirra og tungu- taki, því að ekki töluðu þeir lágt. — Já, allt í lagi hittu mig þá á eftir. — Eftir! Það get ég ekki, ég fer á eftir. — Ég hef ékiki tíma fyrr en á eftir. — Já, en ég hef engan tíma á eftir. — Mér er ómögulegt að gera þetta fyrr en á eftir. — Jæja, ef ég kem á eftir, hvar verður þú á eftir? — Ég verð hérna á eftir. — Jæja, kannski ég reyni þá að koma á eftir, en ef þú verður ekki hér á eftir, þegar ég kem á eftir, þá kem ég ekkert á eftir. Það var að koma bíll og út úr honum ultu nokkrir út- lendingar. Þetta eru eins og brjálæðingar þessi útlendi myndavélalýður. Það hefur ekki fyrr fasta jörð undir fót- um en það byrjar að skjóta í allar áttir. Það virðist ekki skipta það neinu, hvað fyrir verður, það bara hleypir af í gríð og erg meðan filman end- ist. Það var máiulegt á einn úr hópnum að ég held, að ég hafi lent á mynd njá honum. 15. öldin Framhald af bls. 2 þægni og harðdrægni, fjandskapur ætt- menna, rán og gripdeildir voru ein- kenini aldarfarsins. Lengi hefur verið jafnað til Sturlungaaldar um upplausn og öryggisleysi, en 15. öldin var snöggt- um verri, en þeirrar aldar menn áttu engan Sturlu Þórðarson til að draga upp mynd af aldarfarinu. Útgerðargróð- inn og baráttan um hann varð til þess að auka upplauisnina og spilla siðferðinu. Forsend'unnar að atvinnúbyltingunni er að leita erlendis. Efnahagsástand í Evrópu á 14. og 15. öld var erfitt. Snemma á 14. öld varð mikil hungurs- neyð í álfunni, síðan geisar Plá'gan 1347-50 og fólkinu stórfækkar. Árferði var slæmt, úrkoma meiri og kalsaveðr- átta, einkum um norðanverða álfuna. Landbúnaður dregst saman og efna- hagskreppa hefst. Bankarnir á Ítalíu verða margir gjaldþrota á fyrsta fjórð- ungi 14. aldar. Samdráttar gætir á öll- uim svið'Uim. Útþensla Evrópu, sem hefst með krossferðum, landnámi í austur- veg og auknum nýræktum, er öll, þegar dregur að lokum 13. aldar. Þá hefst afturförin, sem hélzt allt til miðrar 15. aldar. Uppskerubrestur verður oftar í áifunni á 14. öldinni en áður, þetta get- ur bæði stafað af kólnandi veðráttu og arðráni landsins. Áburðarnotkun í þeim mæli, sem við þekkjum, tiðkaðist ekki um þetta leyti. Víða var landið orðið gróskusnautt eftir margra alda rányrkju, þótt reynt væri að halda við afurðagetu þess með því að láta akra standa ósána um tvö til þrjú ár. Styrj- aidir fækkuðu fólki ekki í slíkum mæli, sem pestir, en afleiðingar styrjalda, rán og eyðilegging verðmæta hafði af- drifarikar afleiðingar. Kornræktin var löngum dýr þegar Vs. til Vs uppskerunn- ar fór í útsæði næsta ár. Kornverð fer hækkandi í Evrópu fram undir 1300 en tekur þá að lækka og kemur þar til kornverzlun Hansaborganna, ódýrara korn frá hinum miklu kornlöndum við Eystrasalt. Aðal viðskiptaland íslendinga fyrr á öldum, var Noregur. Þar tekur að bera á vinnuaflsskorti í landibúnaði um 1250, bændur taka að leita sér atvinnu við sjóinn og við skógarhögg. Landverð lækkar í Noregi frá 1350-1400 og víða var akuryrkja aflögð og tekin upp kvik- fjárrækt í staðin.n, ástæðan fyrir þvi var stórhækkun á sméri. Smér hækkar um 50% á árabilinu 1200-1275, en korp hækkaði ekki. Eftir 1360 nækkar verð smérs enn og frá 1350-1400 nemur hækkunin 50-60%. Hansastaðirnir verzl- 19. nóiv. 1087 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.