Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1968, Blaðsíða 2

-V
Landsprófsnemendur önnum kafnir.
LANDSPRéFIÐ
Ég dreg vitanlega ekki í efa, að
Steindór skólameistari gerir sér ljósan
þennan vanda, enda vill hann ekki
sleppa landsprófinu algerlega. Hann seg
ir: „Þó tel ég ekki ósanngjarnt að sam-
eiginleg verkefni og dómur væri fyrir
allt landið í íslenzkum stíl, ólesinni
stærðfræði og dönsku eða ensku. Lág-
markseinkunn til að standast prófið væri
hin sama og nú er. Skarpar yrði ákveð-
ið um námsefni, og haft um það sam-
ráð við menntaskólana." Slíka takmörk-
un hefði mátt gera á fyrsta framkvæmda
ári fræðslulaganna, sem kveða svo á,
að miðskólapróf sé „landspróf að öllu
eða einhverju leyti“. Löggjafinn lét það
sem sé standa opið, hvaða námsgreinar
yrðu landsprófsgreinar, en í reglugerð
1947 er tekið af skarið um þetta og
allar námsgreinar, þar sem skriflegum
prófum verður við komið, felldar undir
landsprófsákvæðin.
Víst kynni það að reynast nokkur úr-
bót að fækka landsprófsskyldum grein-
um. Steindór telur það höfuðgalla lands-
prófsskipulagsins, „hve vélrænt það er“,
og jafnar því við hið illræmda minnis-
greinastagl á fyrstu tugum aldarinnar.
Ef nokkur tiluti námsgreinanna yrði
leystur undan landsprófsskyldunni
fengju kennarar aukið svigrúm til að
leggja áherzlu á þá þætti námsefnis-
ins, sem þeim sjálfum þættu mikilvæg-
astir, en hefðu eftir sem áður stuðning
af samræmdum dómi landsprófsnefndar
í öðrum greinum. Þegar ég las fyrst
fullbúin frumvörpin að fræðslulögunum
1946, gerði ég fastlega ráð fyrir, að
þessi yrði skipan náms undir mennta-
skóla. Reglugerðin 1947 markaði aðra
stefnu. Síðan eru liðnir tveir áratugir.
Samfélag okkar hefir ekki staðið í stað,
einnig kröfur til náms og kennslu hafa
breytzt. Því eru litlar iíkur til að við
leysum vanda þessa námskafla með því
einu að breyta aftur í fyrra horf.
Ymsir krefjast þess, að landspróf verði
lagt niður afdráttarlaust og ekkert skuli
koma í þess stað. Sú afstaða er skýr
og ótvíræð. En ég hefi hvergi séð á
prenti neinn umræðuhæfan rökstuðning
fyrir henni og ræði hana því ekki hér.
Aðeins á það vil ég benda, að próf
gegna þýðingarmeira hlutverki í fræðslu
kerfi okkar en svo, að þau gætu fallið
brott, án þess að nokkuð kæmi í stað-
inn. í framhaldi þessarar greinar er því
gert ráð fyrir, að prófs verði krafizt
til inngöngu í menntaskóla og hliðstæð-
ar menntastofnanir. Vandinn er þá sá,
hvernig slíku prófi skuli hagað, svo að
það þjóni sem bezt framangreindum tví-
þættum tilgangi sínum.
III.
Ef landspróf á að gegna til fulls því
meginhlutverki sínu að votta hæfni ungl
inga til æðrá náms, hvar sem þeir búa
á landinu, þarf það að breytast frá
rótum. Breyta þarf í fyrsta lagi gerð
og inntaki prófsins, í öðru lagi þarf sú
úrvinzun, sem því er ætlað að annast,
að gerast í náinni samvinnu við kenn-
ara unglinganna, og loks þarf í þriðja
lagi náms- og reynslutíminn undir lands
próf að hefjast fyrr en nú er og standa
tvö ár hið skemmsta. Skal nú reynt að
færa nánari rök að þessu.
Fyrst verður fyrir að spyrja, hvaða
greinar eigi að falla undir landspróf.
Nú eru þær átta: Islenzka, danska,
enska, saga, landafræði, náttúrufræði,
stærðfræði, og eðlisfræði. Meðfram
vegna þess mikla námsgreinafjölda verð
ur landsprófið þungt í vöfum. Vafa-
samt er þó, að úrskurður þess um hæfni
til framhaldsnáms verði þess vegna ör-
uggari- Ég er Steindóri skólameistara
sammála um, að landsprófsgreinum eigi
að fækka, og mér virðist liggja beinast
við að skipta þeim jafnt á milli skóla-
prófs og landsprófs. Hitt er vissulega
álitamál, í hvorn flokkinn tiltekin grein
skuli faila. Ef menn trúa því, að lands-
próf sé trygging fyrir bezta samræmi
í prófkröfum, þá ættu þeir að telja
íslenzku og stærðfræði sjálfsagðar lands
prófsgreinar. Þær eru undirstöðugrein-
ar í námi og veita auk þess einna
öruggastan úrskurð um hæfni nemenda
til sjálfstæðra ályktana. Nokkrar líkur
benda til þess, að kennsla í náttúru-
fræði breytist í það horf, að líffræði
og lífeðlisfræði verði undirstöðugrein-
ar í framhaldsnámi. Enska er sú tunga
erlend, sem nú er lögð mest rækt við
í menntaskóla, enda er hún lykill að
bókmenntum allra fræða. Þessar tvær
greinar mættu þvi einnig falla undir
landspróf.
Það varpar vitanlega ekki rýrð á
neina námsgrein, þó að kennurum á-
samt stjórnskipuðum prófdómara sé fal-
ið að meta prófúrlausnina. Hins vegar
gerir það prófið miklu einfaldara og
ætti að leiða til betra samræmis milli
kennslu og prófkröfu. Óþarft er að
fella bæði erlendu tungumálin undir
landspróf, ef því prófi er einkum ætlað
að skera úr um námshæfni, því að báð-
ar tungurnar reyna vitanlega á sömu
námshæfileikana. Að nokkru leyti á
þetta einnig við um eðlisfræði og stærð-
fræði. Þær krefjast framar öllu rök-
ræns skilnings og nákvæmni í ályktun-
um, en vel nægir að nemandi sanni þá
getu sína í stærðfræðinni einnig, enda er
aðstaða til eðlisfræðikennslu misjöfn í
gagnfræðaskólum. Mannkynssaga og
landafræði veita kennurum mikið svig-
rúm til túlkunar og mismunandi á-
herzlu á ýmis atriði og þætti náms-
efnisins. Menntunaráhrif þessara greina
verða ekki fyllilega virk, nema kennar-
inn neyti þessa tækifæris. Hins vegar
getur hann tæpast leyft sér nauðsyn-
leg frávik frá kennslubókartextanum,
ef hann má vænta þess, að einstök
minnisatriði verði tínd saman í alls-
Iherjarpróf fyrir landsprófsárganginn.
Tveir unglingar kunna að njóta kennslu
sem leggur áherzlu á ólíka þætti sög-
unnar, og verða samt jafnt hæfir báðir
til æðra náms. í þessum greinum hent-
ar bezt, að kennari og prófdómari dæmi
óskorað um prófið.
Einkunnagildi prófgreinar á vitan-
lega að vera hið sama, hvort sem lands-
prófsnefnd dæmir eða skólinn einn.
Meðaleinkunn úr þessum 2x4 grein-
um er þá talnakvarðinn, sem lagður
yrði á hæfni nemandans til þáttöku í
æðra námi.
IV.
Þessar tillögur miða að því, að kenn-
arar, sem þekkja nemendurna og hafa
fylgzt með námsstarfi þeirra, taki rík-
ari þátt í að dæma um hæfni þeirra
til áframhaldandi náms, þó að lands-
prófi sé haldið í nokkrum megingrein-
um. Því fer þó fjarri, að sú tilhög-
un ein megni að leysa vanda lands-
prófsins að fullu. Stefnan um það, hvað
prófa skuli, skiptir í raun meira máli
en hitt, hver prófar. Steindór skóla-
meistari fer hörðum orðum um það, að
framkvæmd landsprófsins sé með þeim
hætti, „að velja verður spurningarnar
að nokkru eftir því, hvort hægt er að
svara þeim með jái eða neii, ef svo
mætti að orði kveða. Sáralítið verður
oft séð á svörunum, hvort um skilning
er að ræða eða hreinan páfagaukslær-
dóm. En af þessu leiðir einnig, aðspyrja
verður um óteljandi smáatriði, sem vel
eru fallin til svars, en skipta raun-
verulega litlu máli um kunnáttu nem-
andans, eins og oft hefir verið bent á“.
— Ég hefi athugað landsprófsverkefn-
in frá flestum árunum, síðan til þessa
prófa var stofnað, og mér hefir blöskr-
að sú mergð samhengislausra smáatriða
sem unglingunum er ætlað að tína fram
úr minni sínu. Það á að vísu ekki
jafnt við um allar greinar, en þess eru
dæmi, að spurt sé í lotu um 100 —
eitthundrað — slík minnisatriði. Ætli
svörin við slíkum spurningum séu ör-
uggur mælikvarði á hæfni unglinga til
æðra náms? Hvað um hugkvæmni, dóm-
greind, rökvísi og skapandi gáfur? Svar
ið liggur í augum uppi, og ég held að
landsprófsnefnd sé að skiljast það. Verk
efnin á landsprófi 1967 bera víða vitni
um nokkra stefnubrytingu, sem von-
andi boðar endanlegt fráhvarf frá smá-
atriðatínslunni. Inngönguprófi að mennt
skólanámi er framar öllu ætlað að
kanna skilning nemenda á grundvall-
aratriðum, og hugarskerpu þeirra til
að álykta út frá þeim. Vissulega eru
staðreyndaþekking og minni á einstök
atriði nauðsynleg, samt má sá þáttur
ekki yfirgnæfa þann megintilgang náms
og kennslu að glæða skilning nemand-
ans og hæfni til athugunar, íhugunar
og sjálfstæðra ályktana. Framkvæmd í
þessum anda myndi landspróf ekki
binda um of hendur kennarans og gera
kennslu hans „þurra og beinagrindar-
lega“, eins og Steindör Rvartar unctan.
Og landsprófsnefnd myndi verða fund-
vísari á hæfni unglinga til framhalds-
náms. Sú hæfni segir gleggst til sín
í því, hvort hugsunarskerpa unglings-
ins nægir til að skilja grundvallaratr-
iði og meginreglur og draga rökvíslega
ályktanir í anda fræðigreinarinnar.
V.
Hvernig sem próf er skipulagt, merk-
ir úrlausnin þó ekki annað en forsendu
fyrir ályktun um námsárangur. En það
er nokkurum vanda bundið að draga
þá ályktun rétt. Framar öllu þarf próf-
krafan að vera í samræmi við þá kennslu
sem nemendur fengu eða sanngjarn-
lega má ætla, að þeir hafi hlotið. Bregð-
ist þessi viðmiðun, fer fleira úr skorð-
um. Kennarar taka þá e.t.v. að ein-
blína um of á prófið, en við það verð-
ur kennslan bundin og staglkennd og
myndar beinlínis ranga forsendu fyrir
dómi um hæfni unglinganna til æðra
náms. Ef rétt er prófað, leiðir prófár-
angurinn beint af samspili náms og
kennslu, sem er engu háð, nema kröfu
námsefnisins sjálfs. Þegar skóli annast
próf á eigin ábyrgð, eru líkur til að
prófkrafan falli betur að þeim þáttum,
sem megináherzla var lögð á í kennsl-
unni. Landsprófsnefnd þarf að leitast
við að ná slíku samræmi í verkefna-
vali sinu. Um það þarf að takast náin
samvinna milli hennar og kennara.
Raddir hafa komið fram um að leysa
vandann með „handleiðslu í stað prófa“.
Hér er um flókið mál að ræða. Margir
þeirra, sem undir þessa kröfu taka,
gera sér eflaust enga grein fyrir því,
hvað i henni felst. Skýring á því verð-
ur ekki veitt í þessari grein. En ég
dreg í efa, að íslenzk kennarastétt og
skólarnir sem stofnanir — t.d. að því
er varðar húsrými, bókakost og kennslu
tæki — séu viðbúin snöggum umskipt-
um í þessa átt. Samt þörfnust við sér-
lega aukinnar handleiðslu, kannske ekki
„í stað“ prófa, heldur sem náms- og
kennsluskipunar, sem legði áherzlu á
persónulega handleiðslu, en próf gegndi
eftir sem áður, jákvæðu hlutverki og
markaði eðlileg — og ekki of tíð —
áfangaskil. í íslenzkum skólum vantar
tilfinnanlega það, sem ég vil kalla innri
námsstjórn og svarar nokkurn vegirun
til guidance-hugtaksins, eins og þvi er
beittt í nútíma kennslufræði. Skyndi-
prófin eru eins konar örþrifaráð til að
bæta þá vöntun upp, en þau geta aldrei
gengt hlutverki jákvæðrar handleiðslu.
Ofnotkun prófa, hvort sem er að tíðni
eða strangleik, getur beinlínis lamað
áhuga unglinga. Hóflegar prófkröfur
aftur á móti eru vel samrýmanlegar
skilningsríkri handleiðslu og einstakl-
ingsbundnum leiðbeiningum í námi, enda
er aðaltilgangur prófa innan skólans
sá, að nemendum sjálfum skiljist, hvem
ig þeim sækist námið, — líkt og veg-
farandi staðnæmist og litast um, hvað
miði að næsta áningarstað.
Inngönguprófi að æðra námi hefir
löngum verið ætlað eins konar síu- eða
úrvinzunarhlutverk. Sú framkvæmd
er ekki sársaukalaus og mun seint reyn-
ast óskeikul. Samt á hún sér nokkra
réttlætingu. Hjá þjóðum, sem halda
æðri menntastofnunum í sífelldri fjár-
hagskreppu, virðist sú viðleitni ekki
óskynsamleg að beina helzt þeim ungl-
ingum inn i æðri skóla, sem virðast
hæfastir til að notfæra sér menntunar-
skilyrðin, sem þar bjóðast. Á það má
einnig benda, að það er vafasamur greiði
við tornæman ungling að stefna honum
inn í nám, sem er hæfileikum hans með
öllu ofvaxið. Hjá auðugum þjóðum, sem
ekki þurfa að skera við nögl fjárfram-
lög til æðri menntunar, kann úrvinz-
unarhlutverk skólakerfisins að verða
nokkuð annað, af því að leiðir til mennta
verða þar fjölbreytilegri. Við vitum eigi
að síður, að slíkar þjóðir eiga við örð-
ug kennslu- og uppeldisvandamál að
etja og leiðandi menn í skólamálum
ekki ásáttari um námsskipunina þar en
Framhald á bls. 12.
M
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5. nnaí 1968