Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1968, Blaðsíða 8

Horft um öxl
/
Kvöld í sjávarþorpi eftir Jón E ngilberts.
í Tímanum sunnudaginn 3.
maí 1942 má sjá, að eftir
.ófrægingarsýninguna hefur ver
ið efnt til annarar sýningar á
sama stað: nema hvað þar var
,sýnt, hvernig ætti að mála. Það
er auðséð hvaða afstöðu Tím-
inn hefur, þegar hann segir frá
þessari sýningu.
„Málverk hinna mikillátu
málara, sem hafa að
kjörorði: „Vér einir vitum“ eru
nú horfin úr sýningargluggan-
um í Aðalstræti. í stað þeirra
eru komnar þar nokkrar mynd
ir eftir Sigurð Guðmundsson,
Þórarinn B. Þorláksson, Ás-
grím, Jón Stefánsson, Ríkharð,
Gunnlaug Blöndal og Kjarval.
Glugginn er hinn sami, myndir
nar eru aðrar. Nú getur al-
menningur sem á þess kost,
myndað sér skoðun á því,
hvort þessi sýning sé höfund-
um myndanna til vansæmdar
eins og sum bæjarblöðin full-
yrtu um hina fyrri sýningu.“
Deilur Jónasar og Sigurðar
Nordal
Þegar hinn mikli ágreining-
ur Jónasar Jónssonar og Sig-
urðar Nordals var opinber orð
inn og þeir voru farnir að
senda hvor öðrum bréf í Tím-
anum og Morgunblaðinu, þá er
óhætt að segja að öll þjóðin
fylgdist með, því þessir and-
stæðingar voru meðal hinna rit
færustu manna þjóðarinnar. f
Morgunblaðinu 21, apríl 1942
birtist undir stórri fyrirsögn:
Bréf til fyrrverandi ráðherra,
Jónasar Jónssonar. Eftir Sigurð
Nordal. Þar gætir þrátt fyrir
allt meiri vingjarnleika en í
greinum Jónasar sem síðar
birtust og það er engu líkara
en að Sigurður sé að tala við
mann, sem hefur farið í hund-
ana og honum þykir það leiðin
legt. í þessu fyrsta bréfi sínu
til Jónasar segir hann m.a. svo:
„Þú hefur í síðustu tölublöð-
um Tímans sent mér kveðjur
þínar. Líklega þætti þér miður
ef jeg virti þig ekki svars.
Þú verður að afsaka ,þó grein-
ar mínar verði færri en þínar
og jeg geti ekki látið prenta
þær með feitu letri. Þjer er svo
ljett um að skrifa, að því er
við brugðið. Þú hefur ótak-
mörkuð yfirráð þíns einkablaðs
og einstaka æfingu í að kasta
rekum á gamla vini og fylgis-
menn. Mjer er stirt um mál, er
óvanur þrasinu, vil helzt skrifa
um það, sem mjer þykir vænt
um og mikið til koma. Þegar
jeg hugsa til fornar kynningar
og þeirra vona, sem jeg gerði
mjer einu sinni um þig, er mjer
alls ekki sársaukalaust að
skrifa um þig í þeim ham, sem
þú hefur færzt í á seinni árum.“
Þetta eru einskonar aðfarar-
orð að þessari miklu deilu og
Sigurður fer varlega af stað.
Sjálft deilumálið liggur í lág-
inni í bili: fyrst er að sálgreina
andstæðinginn, komast að rót-
um meinsins:
„Þegar jeg kynntist þjer
fyrst varstu einstaklega geð-
felldur og efnilegur unglingur,
þú vildir ekki aðeins verða að
manni, heldur verða til gagns.
Jeg fékk mætur á þjer eins og
þú varst, með mikla kosti, sem
jeg vonaði að mundi dafna
og veilur, sem virtust geta
minnkað. Þó að við værum ólík
ir og hefðum gengið hvor sína
leið fram yfir tvítugt urðum
við mjög samrýmdir. Mig lang
aði ekki til þess að ráða yfir
þjer, nje umskapa þig í minni
mynd. Og jeg efast um að þjer
hafi þá dottið í hug að gera
slíkar kröfur til mín. Þú gerð-
ist stjórnmálamaður. Þú fyrir-
gafst mjer, að ég var því frá-
bitinn. Jeg ljet sem mjer kæmi
það ekki við, hvað þú gerðir
á þeim vettvangi. í raun og
veru fór þjer vel að vera upp-
reisnarmaður í þjóðfélagi, sem
var áfátt í mörgu. Þó að þú
beittir stundum vopnum og
brögðum, sem mér geðjaðist
ekki að, fannst mjer það ekki
nema mannlegt. Þjer var illa
tekið af voldugum mönnum, oft
gert rangt til, reynt að fyrir-
líta þig sem aðskotadýr og upp
skafning. Því miður hafði ýmis
legt aðkast, sem þú varðst fyr-
ir of mikil áhrif á viðkvæma
lund þína og ýfði mein, sem
þú varaðir þig ekki á. En sjálf-
byrgingsskapur þröngsýnna
oddborgara varð þér mikil af-
sökun, þótt þú beittir klónum
óþyrmilega. Þú varst á þess-
um árum hégómalaus á yfir-
Cís/i Sigurðsson:
MGUSBMMilll
1942
og deilurnar, sem ai
henni spruttu - sidari hluti -
borði, virtist berjast fyrir mál-
efnum og dugnaður þinn var
ótvíræður."
Sigurður heldur áfram að
rekja þær breytingar sem
hann telur hafa orðið á forn-
vini sínum Jónasi, eftir að
hann varð ráðherra:
........þjer fór svo undar-
lega, að gömul vanmet og inn-
anmein, sem hefðu átt að þurrk
ast út við slíkan frama, elnuðu
nú um allan helming. Þjer
varð sífellt erfiðara að þola
andmæli. Allt af sat um þig
sá uggur, að þú værir of lítils
metinn. Illvígar og illkynjaðar
árásir voru gerðar á þig. Þær
urðu þér til framdráttar í bili.
I raun og veru höfðu vinsældir
þínar meðal þeirra flokks
manna þinna, sem mest höfðu
saman við þig að sælda, verið
síþverrandi.......
Hið innra varstu sárari en
áður, þig þyrsti í meiri og
meiri uppbætur og álit. Eftir
á ef á að dæma þig réttlátlega
síðar meir, má aldrei gleyma
hver vorkunn þér var í þessu...
Þú sagðir í Tímanum á laug-
ardaginn, að jeg hefði aldrei
haft þinglukku. Ó, Jónas minn,
hvað ég vildi feginn óska, að
þú hefðir unnið til og notið
meiri þinglukku, en þú hefur
öðlazt. Allrar þeirrar þinglukku
sem þú hefur þráð og í ofan-
álag allrar þinglukku sem jeg
hef farið á mis við. Sambúð
þín við hið háa Alþingi hefur
ekki verið neitt tilhuga-
líf seinni árin, og samt veiztu
varla sjálfur alla meinbugi,
sem á henni eru. En þá sögu
hef ég enga löngum til að rekja
........Ef nokkra brú ætti
að finna í þjóðmálastefnu þinni,
væri það helzt að þú værir
samvinnumaður. En ef til vill
hefur þú lent þar alveg á
rangri hillu. Að minnsta kosti
gengur þjer illa að hugsa
„sem slíkur". Þú er ekki ein-
staklingshyggjandi í þeim skiln
ingi, að þú viljir fara þinna
eigin ferða og lofa öðrum að
fara sinna. En samt sérðu alt
af tóma einstaklinga, fyrst og
fremst mann, sem heitir Jónas
Jónsson, þvínæst menn sem eiga
að vera vinir hans eða óvinir,
lúta honum eða lúta í lægra
haldi fyrir honum. Ef þú hefur
greitt þitt eina atkvæði með
einhverju máli á Alþingi, þá
hefur þú tryggt framgang
málsins. Ef Framsóknarflokkur
inn hefur gert eitthvað, þá hef
ur þú látið hann gera það. Það
er gamalt máltæki, að sér eigni
smalinn féð, þó enga eigi hann
kindina. Þú ert duglegur smala
maður, en þjer hefur orðið hált
á því að eigna þér kindur, sem
hafa verið ófúsar að viður-
kenna að bezt væri að hafa
eina hjörð og einn hirði.“
Og síðan fer Sigurður að
orða sjálft deilumálið, sem hæst
hefur risið að undanförnu:
.........Nú hafa listamenn
og rithöfundar látið í ljós ó-
ánægju sína með þína föður-
legu forsjá, velgerðir, hirting-
ar og leiðbeiningar. Ef ég væri
þar annar eins forustumaður og
þú heldur eða villt vera láta,
þá væri þetta meinlaust og
gagnslaust, svo liðónýtur félags
maður sem jeg er. Yfirleitt vil
jeg halda því fram, að þetta
fólk sé illa til þess fallið að
vera hjörð. Það þarf talsvert
til að það taki höndum saman
um nokkurn hlut. Líklega á
jeg ekki meira í þessu skjali,
sem þú eignar mjer svo afdrátt
arlaust en Jón Þórðarson prent
ari á í Tímagreinum þínum.
Einhverja hagræðingu á bún-
ingi, ekkert að efninu.”
Laugardaginn 2. maí sést, að
Sigurður Nordal hefur enn
stungið niður penna og yfir-
skrift greinarinnar í Morgun-
blaðinu er Raunalcg ástarsaga
Þar segir svo:
„Jónas Jónsson var einu
sinni maður , sem vildi mennta
sig. Á þeim árum las hann
meira en hann skrifaði, hugs-
aði meira en hann talaði, heimt
aði ekki að hafa vit á öllu að
óathuguðu máli. . . .
......Meðal annars langaði
Jónas mjög til þess að kynn
ast fögrum listum. Hann stóð
þar að sumu leyti óvenjulega
illa að vígi. Tónlist er honum
til dæmis svo algerlega lokað-
ur heimur, að fágætt er, að
slíkt komi fyrir. Eðlissmekkur
hans á aðrar listgreinar var
yfirleitt furðu stopull og glomp
óttur, þegar þess er gætt
hversu góðar náttúrugáfur
hans voru á sumum sviðum.
En að því skapi var áhugi
hans virðingarverðari. Hann
skyldi það rétt, að með því
að lesa og skoða það, sem al-
mennt var viðurkennt í bókum
og sjónlistum, gæti hann bætt
úr miklu og hann gekk að því
með elju.“
Sigurður ræðir um í síðari
greininni að Jónas muni hafa
haft skilyrði til að verða ís-
lenzkum listum að vissum nöt-
um, hann hafi haft góðan vilja
og lipran penna og hann hefði
átt að geta notið þeirrar gleði
að sjá unga og efnilega list og
listamenn blómgast í kringum
sig, og vingast við tegund
manna, sem honum var bæði
gaman og metnaður í að kynn-
ast. Síðan heldur hann áfram
úttektinni á formanni mennta-
málaráðs.
„ Honum var ekki nóg að
styðja góð málefni. Hann vildi
nota þau sjer til framdráttar,
hældi sjer fyrir það í ótelj-
andi Tímadálkum, endurtók
það, þangað til fólk varð sár-
leitt á því. Þetta var samt mein
laust hjá öðru verra. Hann
vildi fá þakklæti listamanna
fyrir verulega eða ímyndaða
greiðasemi í gjaldeyri sem þeir
höfðu ekki á boðstólum: Póli-
tisku fylgi, auðsveipni og
þjónkun. Hann vildi láta þá
viðurkenna smekk sinn og lær
dóm. Því minni alúð, sem hann
gat lagt í að skilja það sem
fram fór í kringum hann, því
meiri kröfur gerði hann til
páfadóms í listasmekk. Nú er
svo komið að almenningur hjer
í Reykjavík virðist með sína
takmörkuðu listaþekkingu geta
sjeð betur en Jónas, eins og
kemur fram í dómum manna
um gluggasýninguna frægu.
Hver hefði trúað því að lær-
dómur ætti eftir að standa Jón-
asi fyrir þrifum, samskonar
stirnun og oft þjáir „langskóla-
gengna“ menn. Samt er þa8 bvo,
ómelt bókvit gerir hann þröng-
sýnan af því að brjóstvitið
bregzt. Hann sjer til dæmis
tóma hnignun í þeirri mynd-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5. miaí 1968