Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1968, Blaðsíða 4

Formáli
Saga sú, sem hér birtist, sást fyrst
á prenti árið 1964 í tímaritinu En-
counter. Seinna kom hún svo í bók,
sem dóttir höfundar gaf út í Banda-
ríkjunum og nefnist „The Lonely
Years: 1925-1939“ (Farrar, Strauss,
New York).
Isac Babel var Gyðingur fæddur
í borginni Odessa í Rússlandi, þar
sem stóð vagga hinnar háþróuðu list-
ar rússneskra Gyðinga í tónlist og
bókmenntum: hann var samtímamað-
ur Yasha Heifetz. Babel bjó þó ekki
yfir neinni tónlistargáfu, en var mik-
ill málamaður. Hann elskaði Odessu
og þó sérstaklega Gyðingahverfið,
Moldavanka, þar sem hann var fædd
ur. Margar beztu sögur hans fjalla
um þennan borgarhluta og undir-
heima hans.
Það var Maxim Gorky, sem fyrst
uppgötvaði Isaac Babel, og fyrstu
sögur hans birtust í tímariti Gorkys,
Annálnum. Það var árið 1916. Að
ráðum Gorkys lagði Babel ritstörfin
á hilluna um tíma til þess að afla
sér meiri þekkingar og reynslu. í
stríðinu milli Pólverja og Rússa var
hann sendur á vígstöðvarnar sem
fréttaritari,
Það var ekki fyrr en árið 1924,
sem rithöfundaferill Babels hófst fyr
ir alvöru. Tvær bækur voru gefnar
út með stuttu millibili, Rauða ridd-
araliðið og Odessa. Hann skrifaði
einnig nokkur kvikmyndahandrit,
sem eru talin til hreinna listaverka.
En vegna uppruna síns var Babel í
stöðugri lífshættu og ofsóttur
vegna skoðana sinna. Gorky var mik
ill vinur hans og hélt verndarhendi
sinni yfir honum fram til dauðadags,
árið 1935.
Babel var mjög sjálfstæður og þrá-
aðist við að gangast undir járnaga
flokksins um að hlíta í biíndni bók-
menntalegum rétttrúnaði: social real-
isma. Meðan Gorkys naut við, gat
hann verið nokkurn veginn óhultur,
en eftir hans dag varð þögnin hans
eina vörn. Hann var strikaður út úr
hinum bókmenntalega heimi Sovét-
ríkjanna, verk hans voru hvergi birt,
hann var ekki lengur til. Engu að síð
ur var hann tekinn til fanga árið
1939 samkvæmt fyrirskipun Stalíns
og settur í fangabúðir í Síberíu. Þar
lézt hann tveimur árum seinna við
hin hörmulegustu kjör, gleymdur
sinni eigin þjóð.
Það er ekki fyrr en nú á seinustu
árum, sem Isaac Babel hefur hlotið
„uppreisn æru“ í heimalandi sínu.
Hefur megnið af verkum hans verið
gefið út á ný. Þessi saga, sem hér er
birt, hefur samt aldrei komið út þar,
nema í styttri útgáfu, en það er lík-
lega fremur af siðgæðis- en pólitísk-
um ástæðum.
Þýð.
Það er skeifilegt að búa í Tiflis að
vorlagi, vera tvítugur og ástlaus. Það
var ég einu sinni. Eg starfaði sem próf-
arkalésari í prentsmiðju nokkurri á
hernaðarsvæði Kákasuslandanna. Niður
inn frá ánni Kuru barst inn um þak-
herbergisgluggann minn. Á morgnana
speglaðist sólin í svörtum flaumnum,
þar sem hann brauzt fram á milli fjall-
anna. Ég leigði hjá nýgiftum ,georgisk-
um hjónum. Eiginmaðurinn var slátrari
á austurmarkaðnum. Handan veggjar-
ins veltu þau sér og undu í algleymingi
ástarinnar eins og tveir stórir fiskar í
litlu búri. Sporðar þessara tveggja hams
lausu fiska slógust látlaust í þilið. Þeir
skóku sólsvart þakið, rifu það af stoð-
um sínum og báru út í eilífðina. Þeir
gnístu tönnum í miskunnarlausum á-
stríðuhita. Á morgnana sótti Miliet, eig-
inkonan, brauðið. Hún var svo mátt-
farin, að hún varð að styðjast við stiga-
handriðið til þess að hníga ekki niður.
Hún þreifaði fyrir sér með örsmáum fót-
um og brosti fölu, tómlátu brosi, eins og
sá, sem er nýstiginn úr rekkju eftir
langvarandi veikindi. Með höndina yfir
meyjarlegum brjóstunum hneigði hún
höfuðið til allra, sem urðu á vegi henn-
ar — til gamla Assýríumannsins, sem
orðinn var grænn af elli, til mannsins,
sem færði okkur olíuna, og til uppþorn-
uðu, hrukkóttu kerlinganna, sem seldu
ullarvöndla. Eftir stunur og bríma næt-
urinnar fylgdi þögnin, nístandi eins og
fallbyssudrunur.
Það er skelfilegt að búa í Tiflis, vera
EFTIR ISAAC BABEL
Bryndís Schram þýddi
aðeins tvítugur og hlusta á ástríðu-
þrungna þögn elskendanna. Ég varð að
komast burt, ég æddi út úr húsinu nið-
ur að ánni. Heitur raki vorsins þyrmdi
yfir mig. Hann skall á mér af öllum
sínum þunga og bar mig ofurliði. Ég
reikaði um fátækleg strætin, þurr í
kverkum. Hitasvækjan þvingaði mig til
að snúa aftur til herbergis míns. En ég
varð að finna ástina. Og auðvitað fann
ég hana. Þið ráðið, hvort þið trúið því
eða ekki, en sú sem ég valdi, var vænd-
iskona. Hún hét Vera. Ég veitti henni
eftirför á hverju einasta kvöldi eftir
endilöngu Golovinstræti án þess að
voga mér að yrða á hana. Ég átti
hvorki peninga handa henni né orð —
þessi endalausu, margþvældu og nöld-
urslegu ástarorð. Frá því ég var smá-
barn hafði ég helgað öllum kröftum mín
um til þess að spinna upp sögur, leikrit
og ævintýri — þúsundum saman. Þau
lágu á hjarta mínu eins og mara. Ég
var heltekinn djöfullegu stærilæti og
vildi ekki vera of fljótur á mér að festa
þau á blað. Mér fannst það vera tíma-
eyðsla að skrifa verr en Leo Tolstoy.
Ég var staðráðinn í, að sögur mínar
skyldu lifa. Djarflegar hugsanir og
brennandi ástríður eru því aðeins á-
reynslunnar virði að þeim sé búið
göfugt form. En hvernig á það form að
vera?
Það er erfitt fyrir mann, sem er alger
þræll hugsana sinna, algerlega háður
höggormslegu tungutaki þeirra, að
temja sér fánýtt og hversdagslegt hjal
elskandans. Slíkur maður er of stoltur
til þess að tárast af sorg, og hann kann
ekki að hlægja af kátínu. Þar sem ég
var draumóramaður, hafði ég aldrei get-
að náð valdi á hinni fjarstæðukenndu
list hamingjunnar. Og þess vegna mundi
ég neyðast til að gefa Veru tíu rúblur
af fátæklegum launum mínum. Þegar ég
hafði komizt að þessari niðurstöðu, á-
kvað ég að bíða hennar um kvöldið fyr-
ir utan veitingahúsið „Samúðin". Tatar-
ar í bláum skikkjum og mjúkum leður-
stígvélum reikuðu fram hjá mér. Þeir
stönguðu úr tönnum sér með silfur-
stönglum og renndu hýru auga til rauð-
málaðra kvennanna — Georgíu-
kvenna með stórar fætur og mjó læri.
Rökkvið var blárautt. Blómstrandi ak-
asíurnar meðfram götunni andvörpuðu
lágt og hikandi. Hópur liðsforingja í
hvítum frökkum sveimuðu undir trjá-
göngunum, og sefandi andvari barst til
þeirra ofan úr hlíðum fjallsins Kazbek.
Vera kom seinna, þegar orðið var al-
dimmt. Há og fölleit sigldi hún fyrir
stafni þessarar apahjarðar eins og hei-
iög María í stafni fiskibáts. Hún gekk
fram hjá anddyri veitingahússins. Ég
skjögraði í kjölfar hennar:
„Ertu að fara eitthvað sérstakt?“
Breiðar, fölar herðar hennar hreyfð-
ust á undan mér. Hún sneri sér við:
„Hvað varstu að segja?“ Hún glotti,
en hló með augunum.
„Hvert ertu að fara?“
Orðin brotnuðu í munni mínum eins
og þurrt sprek. Vera hægði á sér og
kom upp að hliðinni á mér.
,,Tíu rúblur, er það í lagi?“
Ég var svo fljótur að samþykltja, að
hún varð tortryggin.
„En áttu tíu rúblur?"
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. ágúst 1968