Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 3

íslensk nútímaljóðlist — 14. grein
EFTIR JÓHANN HJÁLMARSSON
Nýr tónn í jbitt lond
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
(fáPjja
Tynkæ
Þ liai''
pjaa
r|ifív u
sjarfjiflt
Sf*Bc
ÞEGAR VÍSUR BERGÞORU
kormi út árið 1955, (hefur vafa-
lauist hvarflað að mörgum, að
enn einn hagyrðinigiuxinn hefði
safnað saman kvæðiuim símum og
kviðlinigum. og sett í bók til að
vera eklki minini maður en hinir.
Um Þorigeir Sveinibjarniarson
mátti saninarlega segja, að „enig
inn hafði séð til ferða hanis
fyrr en uppi á brúninni“, eins
og Helgi Sæmiuinidsson kemist að
orði í hkemmtileguim ritdó'mi í
Eimreiðinni, 1. h. 1956. Helgi,
eirrn af einlæguistu aðdáendum
skáldsinis, er dæmi um lesanda,
sem fagnar ljóðium Þorgeiins
Sveinlbjarniarsoniar vegma þe'ss
að Þongeir „sameinar gamla og
nýja tímanm á hnyttinm og sig-
urstraniglegan hátt“, að hamis
áiiiti. Reynidiair feir sijóniarmið
Helga ekíki á milli mála, sé
hliðsjón höfð af eftirfarandi yf
irlýsimgu hanis: „Vísur Beng-
þóru fana með það hlutverk ís-
lenákrair listar, sem atómskáld-
unium stóð til boða, en þau hafa
ekki komið í verk nema að litlu
leyti.“ í þessu samibandi er fróð
legt að rifja upp ritgerð
Matfhíasar Jobaninessems um
Vísur Bergþóru, sem birtist í 1.
h. Stefnis 1956, og mefndist í
skugga öfganna. Matthías segir
m. a. um ljóð Þorgekis: „í þeim
mætast fyrsta sinni í íslenzkuim
bókmenintuim ómenigaður atóm-
skáldskapuii- og upprunaleg'ur al
þýðuskáldiskapiur, oig það er
enigin hemdirng að þeissar ólíku
andstæður skiuli eimimitt keppa
um hylli þessa borgfirzka
Reykviikinigs."
Ljóð Þorgeins Sveinlbjarnar-
sonar gengu eldci af atómskáld
akapmum dauðum, emda ekki oirt
homum til höfuðs. Þorgeir hef-
ur jafnvel reynst enin meiiri
nýjuimgamaðiur en mernm höfðu
gert sér vonir um í uppbafi.
Nú er svo kamið, að þótt skiáld-
ið hafi ekki ®ent frá sér nemia
tvær ljóðabætkur, er svipmót
hams svo steíkt að fraimbjá
honium verðuir ekki igenigið þeg-
ar vega á og meta það helsta,
sem til tíðinda getuir talist í ís-
lemstoum mútíimaiskáldskap. Ef
til vill má halda því fram, að
saga hanis fjalli um alþýðu-
skáldið, sem atómisltoáldiskiapur-
inin færði sigur. Hoinium hefiur
varla tekist isú vandasama sam-
eiminig, sem Helgi Ssemiumdissom
lofar hanm fyrir, ein hanin hef-
ur itoomið á sáttum milli gam-
als «g .nýs.
Það er margt skylt með Þor-
geiri Svei'nlbjanniarsyni og
Smorra Hjartansyni. Snorri hef
uir á líitoam hétt og Þougeir far-
ið bil beggja í ljóðagerð sinini,
hefðlbuindiins gkáldgkapar og
inútímaslkáldigkapar. Báðir fara
þeir frjálglega með ríim og ljóð-
stafi og yrkiseíni þeinra eru
lík. Þeir eru máttúmuiskáld með
ríka heimþrá til landisdns. En
lofsöngux Þorgeirs um ísland
er með öðrum hætti en hjá
Snorra. í ljóðum Þongeirs per-
sónulklæðist náttúran:
Álengdar stóð hciðin
með hvassa brún
og höfðingsenni
cn mjúka vanga.
(Við fallna bæinn)
Glettni Þongeirs og gaman-
semi minimir stundum á Tómais
Guðmundsson:
Hann kcmur á góðviðrisdcgi
dulur og feiminn
á brúnina móti bænum
með bláma i auga,
dreyminn,
með Helgakver undir hendi;
í spánnýjum fötum,
farinn að ganga til prestsins,
geðslegur lækur
á leið út i heiminn.
(Lækjarspjall)
Huguim mánar að náttúru-
kveðskap Þongeirs Sveinlbjairn-
arsonar. Blákvöld við Mývatn,
er eitt þeirra ljóða úr Vísum
Bengþóru, sem oft hafa verið til
uimiræðu:
Hér hefur drotlinn komið
í kvöld
með sitt spjald
og málað
hugsanir vatnsins
á f jallahringinn, hólana, sandinn
og himinsins tjald.
Ilraunið var þunglynt og grátt,
cn er nú með ljóma i augum.
Endurnar synda um lónin
og kvaka
blátt.
Og geislar landsins
faðma að sér ferðbúna sól
og færa þig, gleði míns hjarta
1 nýjan kjól.
Svo mikil er fegurð þess-a
bláa kvölds við Mývatn, að
skáldið getuir eklki fúindið upp
á öðru betra til að lofa það en
gera í sraatri listmálaina úr
drottni, og láta hann mála hugis
anir vatinisinis á umhverfið.
Þungamiðja ljóðsims eru tvær
fyrtstu línurniar í seinina erind-
inu:
Hraunið var þunglynt og grátt,
en er nú með ljóma i augum.
Léttleiki ljóðsins, fögniuður
þess og gáslki öðiast fyllinigu
þegair geislar landsinis færa
gleði hjartana í nýjan kjól. í
þessu landslagsmálveirlki eru
aðeims tveir litiir: grátt og blátt.
Grái liturinn er til að leggja
áherislu á þuniglyndi hnau'nsinis:
„Hraunið var þunglynt og
grátt“; blái liturinn er sá litur,
som rí'kir í ljóðinu: „Endurnar
synda uim lóndn og kvaka
blátt.“ Skáldið notar þanmig
bláa litiinin á óvæmtan og
skemmtilegan hátt.
Hinin valkandi og fa-jói huig-
ur slkáldsinis ræður ferð margra
ljóða í Vísum Bengþóru. Gam-
ansemi slkáldsimis toemiur víð'a í
ljós og gæðir ljóðin áleitinni
'hilýju; stoiálldið gilleiytmiir jþví ektoi
að sbáldstoiapuirinin er litoa í-
þrótt og dklki alltaf tóm alvara.
Hanin leitour sér stundum að
orðum og setningum. Árangur
sliks leikis er ljóðið í fylgd
með þér:
Vorið
sínum laufsprota
á ljórann her.
Ég fer
á fund við ástina
i fylgd með þér
og er
aldrei síðan
með sjálfum mér.
Sum ljóðin eru kaldhæðnisleg,
eins og til dæmis Guð skapaði
mann:
Hann, scm skóp,
horfir yfir lönd
og tekur mjúka mold
i hönd.
Blessuð mold
mild og hrein,
hlý og svöl.
Á ég að gera eina tilraun enn
mcð menn?
Hann bjó til mann.
Og þetta er hann.
Það var illa farið
með þá mold.
Skáldið teikur Njálu til end-
urstooðunar á svipaðan hátt og
Steinn Steinarr þeigar hann orti
um Skarphéðin í brennumnd.
Ljóð Þorgeirs heitir Föguir er
hlíðin, og keimiur með þá m'anin-
legu stoýringu, að það hafi ver
ið Hallgerður, sem fékk Gurnn-
ar til að isnúa aftur.
Af þeasum dæmium úr Vísum
Bergþóru mætti kannski ráða,
að Þongeir Sveinlbjamiamson
væri hálfgerður æringi. En
það er öðru nær. Þó homum sé
ekki eðlilegt að flílka þjáningu
sinni, lýsa Vísur Bergþónu bæði
huganangri og kvöl. En það er
Skáld karknemmsku, ®em yrtoir
þær, Sfcáld, sem æðrast ekíki
þótt gleðin fari fyrir neðan tún
og óSkadraumjurinn komist ekki
nema lestaganigimm.
Ljóðið Við fallna bæinn,
fjallar um hamiingjudaga
drengsin's og heiðarimnar. Svo
kemur haustið og ljóð heiðar-
innar verðúr „með klafcastuðl-
um og éljarimi.“ Þótt daginm
lengi, kemur vorið etoki í bæ-
inin. Þegar heiðSin spyr um
drenginn, er hanin hvergi að
finna. Harmsögu heiðarinoar
lýkur á þessum orðum:
Þú getur horft á,
hvernig landið dó þar,
horft á veðrað lík
draums
þess manns,
sem bjó þar.
Anmað heiðarljóð, Á ís-
lenzfkri heiði, er í Vísum Berg-
þóru. í því er lýst hve tilgangs
laust eir að halda á íslenska
heiði í útlendum skóm. Ferða-
maðurin/n rdfjar upp þá tíð þeg-
ar amrna hans gerði afa hans
roðskó áður en hanin lagði af
stað að heiman:
Biessaður vegurinn
lagðist mildur að fótum hans.
Flosmjúkt straukst grasið
við þunna skóna.
Skarpar hraunnibburnar
brugðu yfir sig mosa,
þegar hann steig á þær.
Lækirnir sögðu hlæjandi:
Illauptu yfir.
En dkór fe'riðamianinisinis fá
etoki j'afn góðar móttökur:
Hnullungarnir sparka i þá
og lioltið krafsar þá i framan.
Fálát urðin klemmist að þeim.
Kcldurnar hrækja á þá.
Lcirinn loðir við þá.
Lækirnir fussa að þeim
og fjalldrapinn rífur þá í tætlur.
Þessu þjóðernissinnaða ljóði
lýkur á vamaðarprðuim:
Guð hjálpi þcim,
sem ganga íslenzka heiði
á útlendum skóm.
Tíu ár liðu þangað til Þor-
geir Sveinbjarnarson var búimn
að safna ljóðum í nýja bók, en
á þessu tímabili birtust oft ljóð
eftir 'hsmn í tímaritum og blöð-
um. Nýja bókin nefndist Vís-
uir um drauminn. Eftir útkomu
þessarar bókar varð það ljós-
ara en áðiur, að íslemskri ljóða-
geirð Ihiafi bæitsit liiðsimaður af
þeirri gerð, sem ekki er á
hverju strái.
Flest ljóðin í Vísum um
drauminn, eru stutt og meitluð.
f þeton fæstum er jafn mikill
leikur og í Vísuim ■ Bengþóru.
Skáldið hafnar oft yfirborðs-
kenndu rími, sem áberandi var
í fyrri bótoinni; í staðinn eru
Ijóð þess mun fágaðri um
leið og form þeirra er frjálst
og nútímalegt. Við hefðbundm-
um skáldskap hefur Þorgeir
enn elkki snúið baki, enda
byggjaist ljóð hans mjög á liðn-
um tímia, himum gamla söng.
Engu að síður eru þessiar tvær
bækur einis og sjálfistæðir heirn
ar, tveir áfangar, sem þó e.rau
slkyldir. En auðfundið er, að
ný ljóðagerð 'hefur orkað af
miklu afli á Þorgeir. Hann hef-
ur fært út landamerki sín í
fleiri en einium skilningi. Umg-
ir höfuindar mættu öfuinda Þor-
geir Sveinbjarnarson af þeirri
söniniu mennt, sem stoáldsbapuir
hans einkemnist af, frjálsræði
hanis, víðsýni og síðast en eiktoi
síst því inrnsæi, sem opinberast
í vertaum hans. Ljóð hans vitna
um hljóðlæti þroskaðs manms,
sem eftir lamga baráttu finnur
rétt orð og rétta mynd.
Lauf, er dæmi um þá aðferð
Þorgeirs að leggja rækt við
náttúriulýsingu, þar sem allt
stefnir að lauisninni í síðuistu
hendingunum. Um leið túlkar
ljóðið mannleg örlög. Þorgeir
skynjar náttúruna eins og lif-
andi veru. Þegar hann lýsir
landiniu til dæmis gæti oft ver-
ið um maninlýsingu að ræða.
Mér var gefiö sumar.
Sól er í æðum minum,
sól og dögg.
Ég var fögnuður trés,
en fékk svo að kynnast
kaldri haustnótt.
Næðingurinn losaði mig
af greininni.
Og regnið gróf mig
i gljúpan svörð.
Ég hverf
í moldina.
í hjarta minu
er himinn
og jörð.
Það er kanmiski einium of há-
tíðlegt, að tala um siguæ yfir
dauðanum í sömu andrá og
þetta litia ljóð. En það fjallar
enigu að síðuir um sjálfan æða-
slátt lífsinis.
I skriðuinini, sannar enn bet-
uir það sem sagt var uim nátt-
úruljóð Þorgeirs Sveinbjaænar-
soniair hér að framan. f þessu
ljóði má ekki á milli sjá 'hvort
verið er að yrkja um stein, sem
hnapaði úr fjalli eða vegferð
miamnis:
Framihaild á blis. 11.
27. júlli 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3