Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 10

ir-
V
HÍJ) ISIJAZKA nOKMKMA~H'L\(i, ||
i:1 >'xt: \»!Íh<th1,i itimti b>lcnzk« lúngu o£ «d franta i*|
x f> •!<(:» ftiít .i í.-i<ttKl), iu/ffr taM og krwid, <«<& og \>.f(X m
ítt.'d jKxsiin npmi skr«i tAknefnir
:<». * ■'. *■■&/./ s’i' V/ *Át'/ ///' </< ss ' 1*. \
<}V: . y' v' '
!♦}•: ./:.,/>«itsOHwt Oliuin |Htm r< ui <>g skvidnnt
'\l: M :tt j.Oflíkutt) lclí^tim i lögum Jxss {ítjktlin tTCtí í* i
<• ii II
('«'íid t jní íVkMr/^jL Íkftkiuwit^HfiíÍagi^ þðO« ;
Félagsbréf Jóns Sigurðssonar
Lengi fékk hver félagsmaður bréf um það, að hann vseri
félagi, og hér getur að líta félagsbréf Jóns Sigurðssonar for-
seta, dagsett 27. nóvember 1835. Þorgeir Guðmundsson prestur,
forseti féiagsins undirritar það ásamt Brynjólfi Péturssyni, rit-
ara félagsins.
Safn til sögu íslands og islenzkra bókmennta. I. flokkur.
Á fundi í Kaupmannahafnardcild Bókmenntafélagsins 20.
september 1851 bar Gísli Brynjúlfsson, síðar prófessor 1 ís-
lenzkri sögu og bókmcnntum við Kaupmannahafnarháskóla,
fram tillögu um, að félagið gæfi út árlega timarit, sem hefði
það hlutverk að birta ritgerðir og skjöl, cr lúta að sögu lands-
ins og bókmenntum.
Til þessarar tillögu á rót sina að rckja ritsafnið Safn til
sögu íslands og íslenzkra bókmennta.
Kom 1. hefti þess út árið 1853, en siðan hefur safnið komið út
eftir hentuglcikum. Á timabilinu 1853—1939 komu út 6 þykk
bindi. En árið 1952 var hafin útgáfa á nýjum flokki.
Af ritgerðum, sem birzt hafa, skulu nefndar: Biskupa tal
á íslandi cftir Jón Sigurðsson, Biskupa-annálar Jóns- Egils-
sonar, Um tfmatal I íslendinga sögum i fornöld ef’ir Guð-
brand Vigfússon, Ritgjörð Jóns Gizurarsonar um siðaskipta tím-
ana, Lögsögumannatal og lögmanna á íslandi cftir Jón Sig-
urðsson, Varnarrit Guðbrands biskups á Ilólum, Hirðstjóra
annáll Jóns prófasts Halldórssonar, Skúli landfógcti Magnús-
son og fsland um hans daga eftir Jón Jónsson, Um Sturlungu
eftir Björn M. Ólsen, Skýrslur um skaptárgosin eftir Jón
Steingrimsson o.fl., Skýrslur um Kötlugos, Skýrslur um Mý-
vatnsclda 1724—1729, Um skattbændatal 1311 og manntal á
íslandi fram að þeim tima eftir Björn Magnússon Olsen,
Ferðir, siglingar og samgöngur milli íslands og annarra landa á
dögum þjóðveldisins eftir Boga Th. Melsted, Sólarljóð, gefin
út með skýringum og athugasemdum af Birni M. Ólsen, Þcgar
Keykjavik var 14 vetra eftir Jón Helgason, Dómkirkjan á
Hólum eftir Guðbrand Jónsson, Vínlandsferðirnar eftir Matt-
hías Þórðarson, Um íslendinga sögu Sturlu Þórðarsonar eftir
Pétur Sigurðsson og Um íslendingasögur. Kaflar úr háskóla-
fyrirlestrum eftir Björn M. Ólsen.
Bókmenntafélagið
Framhald af bls. 7.
hún gaf út á þessum tíma, má
nefna Ilíons kvæði Hómers í
þýðir.gu Benedikts Gröndals
(1856), íslenzkar réttritunar-
reglur eftir Halldór Kr. Frið-
riksson (1859), Mannkynssögu
Páls Melsteds í 4 bindum, sem
byrjað var að gefa út 1864 og
lauk 1887, Tölvísi eftir Björn
Gunrnaugsson (1865), Um sið-
bótina á íslandi eftir Þorkel
Bjarnason (1878) og Um eðli
og heilbrigði mannlegs líkama
eftir Jónas Jónassen landlækni
(1879). Ennfremur má nefna
tímaritið Fréttir frá íslandi,
sem deildin byrjaði að gefa út
1873.
Jafnframt bókaútgáfunni
lagði Jón Sigurðsson mikla á-
herzlu á að safna handritum
til handritasafns Hafrtardeild-
arinnar og varð þar mikið
ágengt, en nánar verður gerð
grein fyrir handritasafni Bók-
menntafélagsins í sérstökum
kafla.
Alla forsetatíð Jóns Sigurðs-
sonar starfaði Bókmenntafé-
lagið í tveimur deildum, eins og
áður hefur veiið mimnzt á, og
almenmt mun sú Skipan hajfa
verið talin sjálfsögð. En eftir
dauða hans gerðust þær raddir
háværari en áður, að flytja
bæri Hafnardeildina til ís-
lands.
TÍMABILIÐ 1879—1911
egar hér var komið sögu,
hafði Reykjavík vaxið verulega
Þar voru nú búsettiir ýmsir
fræði- og lærdámsmenm, og
mienntastofmanir höfðu risið upp
eða vísar að þeim, samgömgux
höfðu batnað við aðra lands-
hluta og prentsmiðjur verið sett
•ar á fót. Var nú auðveldara en
áður að fá bækur prentaðar á
íslandi og dreifing þeirra um
landið ekki sömu vand’kvæðum
bundin og áður.
Upphaflegar ástæður fyrir
deildaskiptingu voru nú ekki
ótvírætt fyrir hendi.Ýmsir kom
ust á þá skoðuin, að menintalífi
þjóðarinnar yrði það til nokk-
urs framdráttar, ef Bókmennta-
félagið yrði algerlega innlent.
Þessar ástæður ollu því, að
skömimu eftir dauða Jóns Sig-
urðssonar hófst barátta fyrir
því að flytja Hafniardeildina
heim. Árið 1883 samþykkti
Reykjavíkurdeildin eftir til-
lögu Gests Pálssonar skálds, að
deildin í Höfn skyldi lögð nið-
ur. Fyrirsvarsmemn Hafnardeild
ar risu öndverðir gegn þessari
tillögu og spratt af deila milli
deildanna, sem stóð í 6 ár.
Lyktaði herani þannig að við
deildaskiptingu var ekki hrófl-
að.
Stóð nú þessi skipan óhögg-
uð, unz malinu var hireyft að
nýju árið 1906 og voru nú sak-
ir þannig, að ágreiningur stóð
ekki milli deildanna, heldur
innan Hafnardeildar. Lauk mál-
inu þó svo, að sættir tókust um
það, að deildirnar skyldu sam-
einaðar í eitt félag með heim-
ili í Reykjavík, en að auki
voru gerðar ýmsar breytingar
á skipulagi félagsins í þá veru
að takmarka vald funda, en
auka vald stjórnar og gera hana
fastari í sessi. Voru þessi nýju
lög samþykkt í Reykjavíkur-
deild 8. júlí 1911 og í Hafnar-
deild 31. október sama ár. Að
þessu loknu voru eignir Hafn-
ardeildar allar fluttar heim og
komið fyrir á aðsetursstað fé-
lagsins á lofti Dómkirkjunnar
í Reykjavík. Vorið 1912 var í
fyrsta sinn kosin ein stjóm
fyrir félagið samkvæmt hinium
nýju lögum og tók hún form-
lega við á aðalfundi félagsins
17. júní 1912.
í stað Hafnardeildar Bók-
menntafélagsins var stofnað Hið
íslenzka fræðafélag í Kaup-
mannahöfn, sem enn starfar og
gefið hefur út margar menkar
bækur. Má_ þar m.a. nefna
Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns og Safn Fræða
félagsins um ísland og fslend-
inga, sem m.a. hefur að geyrna
ævisögur og bréfasöfn ýmissa
merkra fslendinga, svo og ýms-
ar ritgerðir í bókmennta- og
menningarsögu. Ennfremur má
nefna nokkur rit Þorvalds Thor
oddsens, svo sem Árferði á ís-
landi og Ferðabókina.
Um útgáfustarfsemi gerist
Reykjavíkurdeildin á þessu
tímaskeiði miklu athafnameiri
en áður, og má segja, að efling
hennar sé eitt helzt einkenini
þessa tímabils.
Árið 1880 hóf Reykjavikur-
deild að frumkvæði Gríms
Thomsens skálds útgáfu á Tíma
riti Hins íslenzka bókmennta-
félags, og kom það út til árs-
ins 1904. Árið 1890 tók deildin
við útgáfu Skírnis, og hefur
harm síðan verið gefinn út í
Reykjavík. Ekki varð nein
breyting á hlutverki Skírnis við
flutninginin til íslands. Hann
hélt áfram að flytja fréttir, en
við hinar erlendu fréttir var
aukið slrstökum báiki, frétt-

íslenzkt fornbréfasafn — Diplomatarium Islandicum 1—15
ásamt Bréfabók Guðbrands Þorlákssonar og því, sem út er
komið af 16. bindi.
Þann 23. ágúst 1854 bar Jón Pétursson yfirdómari fram á
fundi I Reykjavíkurdeild Bókmenntafélagsins tillögu þess efnis,
að hafin yrði útgáfa á islenzku fornbréfasafni. Var tillagan
samþykkt í báðum deildum, en Jón Sigurðsson hratt verkinu
af stað bæði með því að útvega fjárstyrk frá stjórninni og
leggja fram handrit I. heftis. Kom það út 1857, og með því
var útgáfa 1. bindis fornbréfasafnsins hafin. Útgefendur hafa
verið þessir:
1. Jón Sigurðsson 1. bindi.
2. Jón Þorkelsson dr. phil. 2.—11. bindi.
3. Páll Eggert Ólason dr. phil. 11.—15. bindi.
4. Björn Þorsteinsson cand. mag. 16. bindi.
Upphafl'ga gaf Kaupmannahafnardeild félagsins fornbréfa-
safnið út, en árið 1899 var útgáfan flutt til Reykjavlkur, og
þar hefur siðan úigáfustaður þess verið.
Oft og einatt hefur verið kvartað yfir því, að útgáfa forn-
bréfasafnsins gengi seint, og er það sízt að ástæðulausu. Þó
má benda á, að slíkar heimildaútgáfur taka ævinlega mjög
langan tíma. Árið 1847 hófu Norðmenn útgáfu á norska fom-
bréfasafninu — Diplomatarium Norvegicum. Ekki cr þeirri
útgáfu enn lokið. Þjóðverjar hófu árið 1817 útgáfu á Monu-
menta Germani’e Historica, sem að sumu leyti er hliðstæð
fombréfasafninu, og ekki er þeirri útgáfu lokið enn.
Nú hin seinni ár hefur fyrir kostnaðar sakir tekið fyrir út-
gáfu flcstra hinna veigameiri bóka. Bókaútgefendur og blaða-
menn I Reykjavík eru sem stendur nærri einráðir yfir ís-
lenzkum bókmentum, og er að miklu leyti komið undir menn-
ingarstigi þeirra, hvaða gagn er að því, sem á prent kemst; al-
þýðan verður nauðug viljug að taka við því, sem að henni er
rjett, og venst smátt og smátt á ljelegan smckk forkólfanna,
þegar eg var forseti Hafnardcildar Bókmentafjelagsins, stóð
til að byrjað væri að prcnta alþýðurit, en það fórst fyrir þegar
dcildin var flutt heim. Eins og allir vita er það ekki arðsöm
atvinna að vcra rithöfundur, allra slzt á íslandi. Engin vinna
er jafnilla borguð hvað ljeleg sem hún er. Fyrir strangvísinda-
leg rit, hvað merkileg sem þau eru, eru erlendis vanalega cngin
ritlaun borguð þvi þess konar rit lesa og kaupa svo örfáir;
þeim er flestum útbýtt gefins til annara visindastofnana, er
skiftast bókum á. Vísindamenn verða því að lifa af einhverju
öðru en ritstörfum, annaðhvort af efnum sinum eða embættum.
Á íslandi hafa mcntafjelögin vanalega í seinni tið borgað 30
króna ritlaun fyrir örk án tillits til þess livcrt efnið var; þeir
sem ganga að cinföldustu verkum mundu ekki gera sig án-
ægða mcð slík laun, sem eru 5—6 sinnum lægri en kaup
óbrcyttra vcrkmanna nú (1920). Vcgna fjclcysis gcngur mjög
seint að prenta stórar bækur á islcnzku; það tók Bókmcnta-
fjclagið 35 ár að prenta 4 bindi af Sýslumannaæfum Boga
Bencdiktssonar, og 13 ár að prenta landfræðissögu mina. Aftur
var Ferðabók mfn, sem líka er i 4 bindum, prentuð á rúm-
um 2 árum, cn það kom af því að eg kostaði sjálfur útgáfuna
að öllu leyti og kostaði hún 6000 kr., en eg gaf Fræðifélaginu
mestalt upplagið. Hefði bókin bcðið þangað til eftir striðið,
hefði engi kostur verið á að gefa hana út, mcð þvi að prentun
og pappir hefur hækkað svo afskaplega. Árferði á íslandi
kostaði eg lika sjálfur og sumar ritgjörðir fleiri. Ritlaun þau,
sem cg fjekk fyrir útlend ritstörf, hafa mestöll gengið til að
prenta það sem eg gaf út á íslenzku.
Þorvaldur Thoroddsen Minningabók II, bls. 130—131.
Þann tíma komu bækr út úr bókmentafélagi fslendinga . . .
Skírnir, eda tidindi, komu hvert ár; voru þá margir náms-
menn íslendinga i bókmentafélaginu, med mörgum höfdingj-
um íslenzkum ok útlenzkum, ok innlendum í Danmörku.
J. Espólin, ísiands Árbækr XII. deild, bls. 186 (um árið 1832).
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. júlí 1969