Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1969, Síða 6

FYRSTI NÚTÍMAMA0UR EVRÓPU
Eftir Colin Cross
N apoleon Bónaparte var Korsíku-
maður af ítölskum ættum. Um þrítugt
réði hann fyrir Frakklandi og hálffert-
ugur að aldri stjórnaði hann Evrópu.
Hann lézt í útlegð fimmtíu og eins árs
gamall. Líkast til var hann einn hæfasti
maður, sem nokkurn tíma hefur farið
með stjórn miála í Evrópu. Enn er ekki
séð fyrir endann á afleiðingum verka
hans.
Sagnfræðingar hafa lenigi karpað
um það, hvort Napóleon hafi orðið til
„góðs“ eða „ills“, en sú gáta verður
vart ráðin í bráðin/a. Frakkar sjálfir
fara bil beggja í aðdáun sinni á honum.
Þeir reistu honuim stórfenglegasta graf-
reit í allri Evrópu og ennfremur er sig-
urboginn honuim verðuigt minnismerki.
Samt sem áður er engin gata í allxi
París kennd við hanin.
En það, sem raunverulega slkiptir máli
er það, að Napóleon var stjórn- og
hersnillingur og snilli hiams á þeim svið-
um jafnmikil og samtíðarmanna hans
Beethovens og Goetihes í tónlistinni og
skáldsikapnuim. Napóleon var fyrsti nú-
tímamiaður Evrópu og nú tveim öldum
síðar, hafa dnauimar hans um sameinaða
álfu enn eklki ræzt.
Móðurmál Napóleons var ítalska og
föðurland hans eyja í útjaðri Evrópu.
Hann lærði ekki frömsíku, fyrr en hann
var níu ára gamiall og hann talaði hania
ætíð með ítölsikum hreimi. Réttu nafni
hét hann Napoleone di Buomaparte en
breytti því þegar á unga aldri.
Napóleon var lágur maður vexti og
gramnuir. Hann var geysilaga duiglegur
og vinnuiglllaður og vann oift áitjián stiund-
ir á sólarhring. Hann hafði þann sjald-
gæfa eiginleika að geta sofmað hvenœr,
sem hann vildi og lagði sig jafnvel í
miðiri orrustu, ef svo bar undir.
Fjölskylda hans heyrði korsíkanska
aðlinum til. Þetta fólk var ættgöfugt
og stolt en fátaekt. Þegar Korsíkumenn
reyndu að brjótast undan yfirráðum
íitala rótt eftár miðja ótjiánidu ölid, tók
Bómapairteiæftin þátt í þeinrd banáttu, em
svo komiu Fraklkar til skjalamna, frels-
uðu Korsiku undan ítölum en lögðu
hana undir sjálfa sig og þegar Napóleon
fæddist hafði Korsíka verið undir
Fröklkuim í tæpa þrjá mánuði.
Fa'ðir Napóle'ons dó er dnengiurinn
var sextán ára og móðir hans fór með
fjölskyld'umálin eftir það. Hún hélt fast
um taumama og slakaði hvergi á. Þegar
Niapóleon soniur hemniar var obðairun ‘kieds-
ari og rétti henni máðansaimlega/st hönd
sína að kyssa á, þá gerði garnla konian
sér lítið fyrir og beit í höndina.
Nú voru uppi ráðagerðir um að
tengja korsíkamska aðalinn Frakklandi
fastar og þannig æxlaðist það, að Napó-
leoni var boðið upp á menntun í frönisk-
um skóla. Hann stuimdaði tungumálanám
í þrjá mánuði, en hélt þá til henskól-
ans í Brienne, sem var mokkurs konar
eldisstöð handa verðandi liðsforimgjum
frönisteum. Þ'arma dvaldist hann í rúm
fimrn ár. Hann var fyrsti Korsíkumiað-
urinn, sem nam þarmia og mun hafa
stungið dálítið í stúf við aðna memiend-
uæ og bætti erlendur mállhireimur hanis
þar ekki um. Einhverju simni datt hon-
um í hiuig að fara til Imdlands eða ganiga
í franskia sjóherinn, en ekkert varð af
því. Er hann var fimmtán ára fór bann
í henSkólamn í París og bjó sig þar und-
ir að ganga í fransika herinn. Hann
lauk námdinu á hálfu slkemmri tíma, en
honium var ætlaður og varð fertugasti
og anrnar í röðinni af fimmtíu og átta.
Hamin var skipaður unidirforingi í La
Fére liðssveitiinni sextán ára að aldri.
Honum hafði að möngu leyti gengið vel
í skólianum, en þó benti fátt til þeirra
afreka, sem hann átti síðar eftir að
vimna. Þrátt fyrir hinia miklu leikni, sem
Niaipólieon sýnidi smemima í hienstjóm,
voru f ramtíðarhorfur hans heldur
hvensdagsflegar allt fram að frömsku
stjórnaibyltámgunni árið 1789. Hefði
ekki orðið af þeirri byltimgu hefði
Napóleon Bónaparte senmilega endað
ævimia í frdði og ró á majórs eftirlaum-
um. ^
En byltimgin breytti öllu. Jakobínar
hálslhjuiggu kómgimn og hófu ógnar-
stjórnina undir forustu Robespierres.
Gamla yfirsfcéttin flúðí land og bændiur
fengu land sitt til eignar.
Öllum grónum stofmunum var bylt og
tímatalimu var jafnvel breytt. Afleiðinig-
in varð sú, að flestöll ríki Evrópu sam-
eirauðust um að berja byltinguna niður
og stóð það stríð allt frá 1792 og fram
til 1815.
Nú gaus þjóðemiskemndin upp á Kcr-
EÍku og tvísýnt var um það, hvort eyjian
yrði fullvalda ríki eða áfram undir
stjórn Fnakka. Napóleon hélt heim og
tók þátt í baráttunnd með fjölskyldu
sinni. Lauk málum þeirra svo, að þau
voru geirð útlaeg. Þau héldiu þegar til
Frakklandis. Napóleon hafði nú verið
fjarverandi í nær tvö ár frá herdeild
sinni. Hann brá fyrir sig snijallræði, sem
sýndi glöggt, að hann var ekki síðri
stjórnmálamaður en henmaður. Hann
ritaði bækling stjónninni í hag og hlaut
tignarbæklkun fyrir. Vart hafði hanin
tekiið við stöðu simmá siem næisitináðandi
Ftórskotaliðsins í uimsátinmii um Toulon,
er yfinmaður hans dó og Napóleon Ihlaut
stöðu Ihans. Er þetta gerðist var hann
tuttug'u og fjögurra ára.
í þessari umisát aflaði Napóleon sér
talsverðrar frægðar fyrir ihertstjórn.
Hann særðist þrisvar og eitt sáranna
háði ihohum æ eftirleiðis.
Toulon var tekin og Jakobínar hóflu
að háisstýf'a andstæðinga sinia,
Napóleon hækkaði enn í tign, í stjóm-
málum mjakaði hann sér með hægð til
hægri. Homum líkaði stjórnin ekki of
vel og tók loks höndium saman við Paul
Barras, lýðveldissinna í París. Brátt vair
málum svo komið í París, að lá við upp-
reisn og voru Barras þá fenigin talsverð
hervöld í hendur. Hamm útnefndi Napó-
leon þegar næstráðanda og Napóleon
kafnaði ekki undiæ nafnd heldur róaði
æstan múginn með snjöllu heirbriagði ag
dugði það næstu fjörutíu árin. Nú var
Barras kominin í fararbrodd og fékk
Napóleoni umsvifalaust herstjórm í
hendur.
að var uim þetta leyti, sem Napó-
leon varð ástfanginn af ástmey Barrais-
ai. Hún hét Jósefína de Beaiulharnais og
var sex áruim eldirí en Napóleon. Hún
var ekíkja. Napóleon hafði átt vingott
við einiar tvær konur áður en þetta
var, en Jósefína var sú fyrsta, sem
kveikti rækilega í honium. Hún fædd-
ist í Vestur-Imtdíium, en Iþair átiti fjöl-
skylda hennar plantekru. Jósefína var
glæsileg, töfrandi kona — ljódhærð og
fagureygð og hafði smáan „dulairfullan“
munn. Hún var með sfcemmdar tenniuir
og því opnaði hún helzt ekki mumninin,
er hún brosti og þótti þiað enniþá meina
töfrandi. Jósefínia var kona flramigjöm
en geðfelld. Eiginmaður heinmar hafði
lent undir fallöxinni og lá við borð, að
hún hlyti sömiu örlög. Um þetta leyti
var hún drottnimg samkvæmisl'ífs Paris-
arborgar.
Hún hafði lagt sig í líma við að kynn-
aisit Napóleonii oig siamia rnálli skiipti raiun-
ar uim alla, sam henni þóttu líklegir til
afrefca. En það kom afar flatt upp á
hana, er Napóleon varð svona ástfang-
inn af hennd. Hún kom ekiki þegar auga
a snilli hans og virtist hann aðeims smá-
vaximn Korsíkumaður, sem stundi upp
úr sér ástríðufuILum ástarjátningum. En
Jósefíma var í peningavandræðtum um
þessar mundir og því tók hún honum.
Barras var líka búimn að fá sér aðria og
hvatti Jósefínu til ráðahagsins. Jóse-
fínu anun í fyrstu hafa þótt talsverður
munur á eigimmbmnium sínium og var sá
mumur tæpast Napóleoni í hag.
Napóleon og Jósefína voru igefin sam-
an hjá borgarstjória. Brúð'guminn bætti
tvedmur áirum við aidur sinn, en brúður-
in skiar fjögur aif sínium, A brúðakiups-
nóttina gerðist Napóleon svo djarfur að
krefjast þess, að hundur brúðarinnar
yrði rekinn úr hj ónarúminiu. Hún neit-
aði því og lauk leiknum svo, að hund-
fjiandinn beit veslingis N'apóleon. Tveim
dögum síðar kvödduist þau. Napóleon
hélt til ftalíu og Jósefima fékk sér nýj-
an .elskhuga, heflur vart búizt við eigim-
manni sínium aítur í bráðina.
f Ítalíuferðinni aflaði Napóleon sér
varanleigs orðstírs sem h'erfloiringi. Hann
tók við örþreyttum og bunigruðuim her
sem réði yfir ihlægilegum útbúnaði. Með
þessum söfhiuði siigraða Napóleon marg-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. ágúst 1969