Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1969, Qupperneq 10

Bókmenntir
og listir
Framhald af bls. 3.
ar eðlileg heimkynni skáldsins.
í prósaljóðinu Um frelsi, yrkir
skáldið um bílljós. í þessu ljóði
er ekki hin venjulega heimþrá
íslenskra skálda til sveitanna og
náttúrunnar, það sem skáldið
þráir, er að „aka dálítinn spöl
í bíl, til dæmis seint um kvöld,
um upplýsta borg, stíga út og
finna fólk allt í kring, tala við
fólk.“ Ljóðið Um frelsi, lýsir
að vísu fyrst og fremst löngun
inni til að rjúfa einangrunina,
sundra einmanakenndinni í fé-
lagsskap anarra manna, en
engu að síður er það dæmi um
skáldskap borgarbúa en ekki
sveitamanns. Komu soimars er
til dæmis lýst í lokaljóðinu
með eftirfarandi orðum um það,
sem návist þess kemur til leið-
ar: „búðarstúlkurnar aðgerðar
lausar í dyrum búðanna — og
hrá borgarlyktin eftir nætur-
regnið og gluggaþvottinn."
Skáld, sem bregður upp mynd-
um af þessu tagi, hefur skilið
gildi eigin umhverfis fyrir
skáldskap sinn, leitar ekki burt
frá því, sem það þekkir.
Milli ljóðabóka Sigfúsar
Daðasonar eru átta ár. Hendur
og orð, komu út 1959. Skáld-
ið hafði þá verið lengi við nám
í París og lokið því. Hendur
og orð, eru ekki jafn heilsteypt
bók og Ljóð, augljóst er að
skáldskaparþörf æskunnar hef-
ur dofnað, en í staðinn hefur
yfirvegun og íhygli færst í
aukana. Ljóðin í Hendur og
orð, eru flest vitsmunalegs eðl-
is, lítið í þeim af hreinni ljóð-
rænni tilfinningu. Hendur og
orð, eru engu að síður bók,
sem höfðar til nútímaos, og fyll
ir þá mynd, sem lesendur höfðu
búið sér til af Sigfúsi Daða-
syni sem heimspekilega sinnuðu
skáldi.
Vantrú á orðinu, sjál'fu máli
ljóðsins, kemur fram í Hendur
og orð. En það sem fyrst og
fremst vakir fyrir skáldinu, er
að „biðja menn að fara var-
lega með orð“:
Orð
ég segi alltaf færri og færri
orð
enda hafði ég lengi á þeim
illan bifur.
Tign mannsins segja þeir
þó þeir geri sér ekki ljóst að
orð eru dýr
né með hverju þeir geti borgað.
Bergmál frá Ljóðum, heyrist á
öðrum stað:
ó veit tungu minni skírslu í eldi
veit tungu minni hörku í eldi
I prósaljóði, sem líkist helst
Útgefandi: Hjf. Árvakur, Heykjavík.
Fratr.kv.8tJ.: Harakiur Sveinsson.
Ritstjórar: Siguröur Bja.rnascn Iré Vigur.
JMatthías Johannessen.
Eyjólfur Konráö Jónss'on.
Ritstj.fltr.: Gisli SiguröZHon.
Auglýsingar: Árni Garðar Krijtinsson.
Ritstjórn: Aöalstraetí 6. Simi 1C/1C3.
í*orsteinn L. Jónsson
R j úpnaskytturnar
i. Eitt sinn var hér upp til heiða 3. Um berangur á fölum frera
útibarin rjúpa á flótta flögrar rjúpa, — úti býr.
undan valnum vígagreiða Lítill skúti, — kiettaklasi,
villtist inn í bæ af ótta, köldum faðmi að henni snýr.
hrædd á náðir húsfreyjunnar, Þangað inn í kafaldskyljum
hennar, sem þar bjó í dalnum, hrafns meff brjóstið, — hendur kunnar, — krönk og hungruð einatt flýr.
hröklast rjúpan xmdan valnum. Ekki er hún ein í ferðum, ungar fjórtán eru með,
Aður fyrrum oft var kotið einnig karrinn elskuiegur,
upp til f jalla hið vistasnauða. áhyggjur samt þyngja geð:
Þar var oft að litlu iotið, Hvort fáum við þeim fjórtán bömum
lagt á borð hið útaf-dauða. Konuna rak því kannski neyðin, farborða í vetur séð?
kröm og sultur, matur eyddur. 4.
Himinsendíng var því veiðin I lyngbrekkuna LÖGBERGS HELGA
vesalingi, fuglinn meiddur. leituðu þessar einhvern dag, fengu bar margt ber að bragða.
Oft fær ljcð, sem lýður nemur, BREKKAN unni beirra hag.
laðað margan þjóðarsóma, Sólin gyllti svellað hraunið,
heiðrað dáð, sem hjartað semur, en hermdarverk fá sektardóma. signdi allt með gleðibrag.
Húsfreyjan í heiðardalnum Ahyggjurnar eins og bóla
hjúkrar núna mæddri rjúpu, eða reykur hurfu þá.
lágt ef finnur lúta í valnum Hér var nóg að bíta og brenna,
lemstraða af skoti djúpu. basl og vesöld liðin hjá. — En einmitt þegar kátast kváðu,
Ég horfi í dag til hárra fjalla. — Hverja sé ég þar á ferðum? kappa sáu koma þrjá.
Ei húsgangslýð né köpurkarla, Báru þeir digra byssuhólka,
en kappafjöld af öllum gerðum. buldu skotin eftir það.
En nú er komin öldin önnur, ÞJÓÐMENNING og ÞJÓÐARSÓMI
enginn sultarkostur lengur: þama fengu upprif jað,
Stegldar rjúpur, — steikarpönnur, hve ómildin og öfugstreymið
stórhöfðingja veizlufengur. eru nálægt lijartastað.
2. Rjúpna-hjóna hópur fríður
Drekkur villt hvern dropa af blóði hóf sig upp um nokkur set.
dýrið grimmt í veiðiför. Skyttur tíu úr hópnum hæfðu,
Annars líf skal vélum vinna, en HELGUR STAÐUR blóði grét,
veiðilund er þyrst og ör. — því honum bauð við banamönnum
Vofir yfir láði og legi leiftur — augu djúp og snör. og bannaði þeim veiðimet.
Ekki vitund um það skeyttu,
Ueikurinn er lævi blandinn, elta hinar lengst sem má.
Iæsist hrammi villibráð, — í svona ferð á sunnudögum
úr því ekki var á verði, þeir segjast beztri heilsu ná.
verjast hefur engin ráð. Slík er jafnan játning þeirra:
Er á hnotskóg Úlfur Refsson, öðrum hugsar banaráð. „í jólamatinn drepum þá!“
upphafinni hugleiðingu, segir
skáldið: „Stundum kann að
koma í Ijós að lífið sem við lif-
um er jafngildi skáldskapar.
Hversu sár raun er þó að upp-
götva það.“ í ljóði um Thomas
Mann, standa þessi orð:
Rödd hlutuð þér ekki til að
yfirgnæfa dyninn
af æstum vélum af stormi
veðurs af straumfalli blóðs
yðar
en rödd yðar var búin hinum
lægsta hljómi.
Því yður var ætlað
að tala hljóðlega
án þess að skeyta
hvort verðugir næmu
mál yðar.
Engu er líkara en skáldið
hafi gleymt að fara varlega
með orð í upphafi seinni hluta
bókar þess, sem nefnist Borgir
og strendur. Fyrsta ljóðið, sem
er langur bálkur, sýnir að svo
mikið er skáldinu niðri fyrir,
að það getur ekki komist hjá
því að grípa til mælsku: „Hví-
líkar lygar hvílík óheilindi hví
lík söguleg stórslys", stendur
þar.
Ljóðið fjallar um „miðlungi
þróað þjóðfélag — hálfbyggt
land“, um það hvernig bylting-
in, að öllum líkindum kommún-
istísk, gæti umturnað því.
Þetta ljóð er eitt af þeim fáu
eftir Sigfús, sem geta kallast
„innlegg í baráttuna“, en öllu
heldur er það rökræða um
hvaða vopn eigi að nota í bar-
áttunni. Enda þótt ljóðið sé
forvitnilegt, ekki síst fyrir þá,
sem líta öðruvísi á málin en
Sigfús, er hringur þess of
þröngur, skáldskapargildi þess
of fátæklegt, til þess að heil
bók verði byggð á því. En til-
raun skáldsins réttlætist af
þeirri „vægðarlausu aðför
veruleikans", sem það trúir les-
andanum fyrir.
Mun eftirtektarverðara er
lokaljóð bókarinnar, sem einn-
ig er þjóðfélagslegt ljóð. Þar
lýsir skáldið af sannfæringar-
krafti von og óvon, þeim átök-
um, sem maðurinn getur ekki
flúið. Ljóðið hefst þannig:
Um hjarta okkar þvert er
hræelduð víglínan dregin
en orrustan geisar í heitu
höfði okkar
í miðju hverju landi lýstur
fylkingum saman
og sérhvert lágt hús er
sundurtættur vigvöllur
óvona og vona — ...
Þetta Ijóð er afkvæmi órólegra
tíma: uppreisnarinnar í Ung-
verjalandi, Súezstríðsins. Hend
ur og orð, gefa til kynna að
heimspekingurinn Sigfús Daða
son er að breytast í mjög póli-
tískan borgara, enda hafa
greinar hans um stjórnmál í
Tímariti Máls og menningar
tekið af allan vafa um það
efni. Eftir að Sigfús gerðist rit
stjóri Tímaritsins hafa bók-
menntaleg áhugamál hans þok-
að fyrir kröfu um þátttöku í
stjórnmálabaráttunni, þannig
að stundum virðist eríitt að
koma auga á skáldið, sem orti
heimspekilegu ljóðin og ástar-
ljóðin forðum daga. Á þetta er
drepið hér vegna þess að álíka
þróun er vægast sagt mjög
óvenjuleg í hópi íslenskra nú-
tímaskálda.
f Ljóðum, orti Sigfús Daða-
son dapurlega um ástina, en í
Höndum og orðum, eru ástar-
Ijóðin full af hamingju. Ljóð
VIII, um konuna, sem kann „að
breýta dökkri nótt í dag“, og
trúir með skáldinu „að heim-
urinn sé heill“, er dæmi um
þess koniar skál'dsikiap. Ljóð IX
er kannski enn sterkara í ein-
faildlieik sinum:
Hin mikla glcði: að vita ekki
þegar þú tókst í hönd mína
hvort þú tókst í hönd mína
— eða hvort hendur okkar
væru aðeins hendur —
þegar við töluðum saman: að
vita ekki hvort við töluðum
saman
— eða hvort orð okkar væru
aðeins orð.
Og hin mesta gleði þegar sá
tími kom að við vissum að
hendur okkar og orð voru
lifandi og fullkomin en ekki
aðeins hendur og ekki aðeins
orð.
Þetta ljóð leiðir huigiamtn a'ð ljóði
XIV úr fyrri bók Siigfúsiar, sem
hefst á þessum línum: „Við töl-
uðum ekki um dauðann, því að
hann hafði komið til okkar —
og sumarið grænt eins og perla
í vatninu". Samanburður á
ljóðunum sýnir skáldlegan
þroskia Sigfúsar, að það er
fullorðið skáld, sem yrkir síð-
ara ljóðið.
Prósaljóðin í Hendur og
orð, eru með þeim bestu í bók-
inni. Það eru tengsl milli
þeirra og þess, sem mesta at-
hygli vakti í Ljóðum. Yfirleitt
tjá þau persónulegri og óbundn
ari reynslu en önnur ljóð bók-
arinnar. Þau segja frá því, sem
skáldinu býr innst í hug, en
eru ekki skyldukveðskapur.
Gott dæmi um andrúmsloft
þeinra og kunnáttusamlega
byggingiu er ljó'ð XXII:
Einnig sú stund barst þér að
vitum: Þú varst á gangi í
borg þar sem enginn þekkti
þig, staðnæmdist á torginu
fyrir framan hátíðarlýsta
kirkjuna sem er eldri en
borgin, hallaðir þér upp að
skál gosbrunnsins. Þér bar í
grun annarlega liluti; var
það gutlandi vatnsniðurinn,
kirkjan sem ber vitni um að
mennirnir eru stærri en þeir
sýnast, voru það hinir hisp-
urslausu kumbaldar reistir á
sprengirústum kringum torg-
ið og hljóðnandi kliður veg-
farenda á fáförnum götum
eftir eril livíldardagsins? eða
hvað hafði skyndilega veitt
þér örugga vissu um ágæti
þess lífs sem lifað var, ein-
mitt hér, þetta kvöld?
Er skáldið ekki hér að end-
urtaka það, sem stendur í upp-
hafsljóði Ljóða um andlit, róm-
inn, fjallið, það sem er velkunn-
ugt, en þó æsandi og ný eign?
Ekkert er ódýrt. Við skulum
standa uppréttir.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. nóveimber 1969