Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1970, Side 16

^ ^ •

<fu, U-dlí f Ái '+'ZrfL C*U,
V-J^—/JL *~~>
UZttJZcfrccáXu.

hJf'
f^fr i JLlnm^r, aííí rjdtM^jcá tyU&~
Íl-Cíj-I. -jYjU* ar 'fifatLr (& ^ terk*
Undirskriftirnar um erindisbréf fulltrúa Þjóðræðismanna í milliþinganefndinni
1908. tJr fundargerðarbók flokksins.
S j álf stæðisf lokk-
ui*inn gamli 1915
Framhald af bls. 4
nefndinni, og neitar að gefa minnihlut-
anum kost á að nefna nema 2 menn, en
kveðst til samkomulags mundu tilnefna
Hannes Þorsteinsson, sem landvarnar-
mann. Fundarstjóra falið að skýra meiri-
hlutanum frá því, að minnihlutinn geti
ekki tilnefnt menn í millilandanefnd-
ina með þeim skilyrðum og eftir þeim
reglum, er hann hefir sett.“
Á næsta fundi er skýrt frá því að
meirihlutinn hafi samþykkt að Þjóðræð
isflokkurinn nefni tvo menn í milli-
landanefndina „og Sigurður Jensson
gangi í nefndina með samþykki beggja
flokka sem fulltrúi landvarnarmanna.
En því er haldið föstu, að ekki megi
tilnefna utanþingsmann."
Áður en endanleg ákvörðun er tek-
in um það, hvort Þjóðræðisflokkurinn
skuli ganga að þessu tilboði meirihlut-
ans, er ákveðið að spyrjast fyrir um
það hjá landvamarmönnum „hvort þeir
vilji viðurkenna Sigurð Jensson eða
einhvern annan innanþingsmann sem
fulltrúa sinn í millilandanefndinni, eða
kjósi heldur að vera fulltrúalausir. Til
að bera sig saman við landvarnar-
menn og taka á móti svörum þeirra í
þessu efni voru kosnir: Stefán Stefáns-
son, Sigurður Stefánsson (frá Vigur)
og Valtýr Guðmundsson."
Á fundi miðvikudaginn 10. júlí er
skýrt frá því að landvarnarmenn við-
urkenni Sigurð Jensson fulltrúa sinn í
millilandanefndinni, ef hann taki á
móti tilnefningunni en á „prívatfundi
þingmanna" þennan sama dag, kveðst
Sigurður tilefna í nefndina fyrir hönd
Landvarnarflokksins Jón Jensson, yfir-
dómara. En þá lýsti ráðherra, Hannes
Hafstein, yfir því, að tilnefning utan-
þingsmanns yrði ekki tekin til greina.
„Þá er borin upp sú tillaga að Þjóð-
ræðisflokkurinn tilnefni menn í nefnd-
ina, ef hann fær að tilnefna frjálst þrjá
menn innanþings. Sigurður Jensson tekur
það fram, að hann taki ekki þátt í tilnefn
ingunni, af því hann kveðst vera búinn að
tilnefna mann fyrir Landvarnarflokkinn.
Téð tillaga var samþykkt með meiri-
hluta atkvæða. Stefáni Stefánssyni og
Ólafi Briem var faiið að tilkynna meiri-
hlutanum þessi úrslit. Að stundu lið-
inni komu á fundinn sendimenn frá
meirihlutanum, Guðmundur Björnsson
og Guðlaugur Guðmundsson, og skýrðu
frá, að meirihlutinn hefði samþykkt
kröfu Þjóðræðisflokksins um rétt til að
tilnefna 3 menn í millilandanefndina
skilyrðislaust. Jafnframt fluttu þeir
þau tilmæli meirihlutans, að Valtýr
Guðmundsson og Skúli Thoroddsen
yrðu fyrir tilnefningu af hálfu Þjóð-
ræðisflokksins.
Var þá samþykkt að Þjóðræðisflokk-
urinn tæki þátt i skipun millilanda-
nefndarinnar með því að tilnefna 3
menn, og féllu atkvæði þannig:
Jóhannes Jóhannesson 1. þm. Norðmýl.
10 atkv.
Skúli Thoroddsen þingm. N. ísf.
10 atkv
Stefán Stefánsson 2. þm. Skagf.
9 atkv.
Þessir þrír menn eru því rétt til-
nefndir í nefndina. Fundarstjóra var
falið að tiikynna það ráðherra.“
Á næsta fundi er svo samþykkt af
öllum þingmönnum Þjóðræðisflokksins
„Fundarályktun um samningsgrundvöll
í sambandsmáli fslands og Danmerkur,"
og sagt í upphafi að ísland skuli „vera
frjálst sambandsland Danmerkur í
konungssambandi við hana með full-
veldi yfir öllum sínum málum,“ en í
fyrstu grein hins endanlega Uppkasts
eða Sambandslagafrumvarps 1908,
segir: „ísland er frjálst og sjálfstætt
land, er eigi verður af hendi látið. Það
er í sambandi við Danmörku um einn
og sama konung og þau mál, er báðir
aðilar hafa orðið ásáttir um að telja
sameiginleg í lögum þessum. Danmörk
og ísland eru því í ríkjasambandi, er
nefnist veldi Danakonungs.
í heiti konungs komi eftir orðið,
„Danmerkur", orðin: „og íslands,“ seg-
ir í samþykkt þjóðræðismanna.
Og í öðrum kafla erindisbréfsins er
sagt. að fela megi „þó Dönum að fara
með ýmis mál fyrir íslands hönd, með-
an um semur, þau er eftir ástæðum
landsins þykir gjörlegt, t.d. konungs-
erfðir, hervarnir, utanríkismál, mynt.
Öll önnur mál skulu íslendingar
vera einráðir um með konungi, og
verða þau að sjálfsögðu eigi borin upp
í ríkisráði Dana.“
Þá er rætt um sérstakan, íslenzkan
þegnrétt, sem íslenzkt sérmál og sagt að
fáni skuli „og vera sérstakur fyrir ís-
land, en til samkomulags má vinna, að
ákveðið sé, að íslenzk skip hafi dansk-
an fána í utanríkishöfn".
Loks er talað um að íslendingar ein-
ir hafi rétt til fiskveiða í íslenzkri
landhelgi, en með samningi megi veita
Dönum rétt til fiskveiða í henni „gegn
því að þeir annist landhelgisvarnir hér
við land, meðan þörf er, eða láti önnur
hlunnindi í móti koma“.
„Framanritaðri fundarályktun til
staðfestingar eru undirrituð nöfn allra
flokksmanna: Björn Kristjánsson, Jó-
hannes Jóhannesson, Ólafur Briem, Sig
urður Stefánsson, Sigurður Jensson,
Stefán Stefánsson, Einar Þórðarson,
Ólafur Ólafsson, (Fríkirkjuprestur),
Ólafur Thorlacíus, Skúli Thoroddsen,
Valtýr Guðmundsson og Þorgr. Þórðar-
son.
f athugasemd segir Magnús Andrés-
son, sem lengi hefur verið þingmaður,
að hann álíti réttast „að millilanda-
nefndin hafi frjálsar hendur til að
starfa að verkefni sínu innan þeirra
takmarka, að grundvöllur fyrir samn-
ingum sé sá, að samband íslands við
veldi Danakonungs byggist á frjálsu
samþykki íslendinga og að þeir hafi
fullveldi í málum sínum.
Nánari ákvæði, er felast í framanrit-
uðu erindisbréfi flokksins til nefndar-
manna, skoða ég sem yfirlýsing hans
um, að hann álíti að íslendingar hafi
samkvæmt gamla sáttmála rétt til þess
fyrirkomulags, sem tekið er fram
í bréfinu, en það sé nefndarinnar að
rannsaka og gjöra tillögur um, að hve
miklu leyti það sé hagkvæmt að skipa
sambandsmálinu þannig, og að þá eigi
hún að hafa hvort tveggja jafnt fyrir
augum: pólitískt og fjárhagslegt sjálf-
stæði þjóðar vorrar.
Þar sem talað er um í erindisbréf-
inu, að sérmál íslands skuli ekki borin
upp í ríkisráðinu, þá lít ég svo á að til-
gangurinn með því að taka það fram
hér, sé aðeins sá, að nefndin eigi undir
umræðum um málin að reyna til með
lagi að komast að því, hvort stjórn-
arskrárbreyting í þá átt mundi mæta
mikilli mótspyrnu í Danmörku, en alls
eigi hinu, að hafa neitt ákvæði um slíkt
í sambandslögunum, eða gefa Dönum
undir fótinn með að ráða nokkru um
þetta, sem er sérmál vort.
Með þessari athugasemd undirskrif-
ar, Magnús Andrjesson."
Það er svo á fundi föstudaginn 6.
sept. 1907, sem þeir hittast til við-
ræðna, „um samvinnu milli Þjóðræðis-
flokksins og Landvarnarflokksins við
undirbúning undir næstu alþingiskosn-
ingar,“ Björn Jónsson ritstjóri, formað-
ur í flokksstjórn Þjóðræðisflokksins,
Kristján Jónsson, yfirdómari, og Guð-
mundur Hannesson, héraðslæknir, af
hálfu Þjóðræðisflokksmanna, og Jón
Jensson, yfirdómari, Jens Pálsson, pró-
fastur, Bjarni Jónsson frá Vogi, rit-
stjóri og Benedikt Sveinsson, ritstjóri,
úr flokki landvarnarmanna — „og var
því máli vel tekið af fulltrúum beggja
flokkanna."
„Gert svo ráð fyrir, að flokksstjóm-
ir beggja flokkanna beri sig saman um
nánara fyrirkomulag þeirrar samvinnu
og kosningaundirbúninginn í heild
sinni.“
★ ★
Til að fá einhverja hugmynd um það
stjórnleysi, sem ríkti í röðum þjóðræð-
ismanna fyrir heimsókn íslenzku þing-
mannanna til Danmerkur 1906 og
hversu hættulegt það gat reynzt þeim
síðar, eins og raunar varð, er ástæða til
að vitna í bréf dr. Valtýs og Jóhannesar
Jóhannessonar, en langvarandi og ítar-
leg bréfaskipti þeirra hafa verið al-
menningi ókunn. Varpa þau þó ljósi á
margt sem úrslitum ræður í landsmálum
á löngum þingmannaferli þeirra. En
auðvitað verður að taka slík bréf með
fyrirvara, þótt þau ættu að geta verið
sæmileg heimild um sumt það, sem þá
var ofarlega á baugi í stjórnmálum
landsins.
Forsenda stjórnleysisins eða óeining-
ar þjóðræðisimiaininia er þesisi: Þeigar
Hannes Hafstein kemur heim til íslands
af konungsfundi hefur hann upp á vaa-
ann boð frá Friðriki VIII, þá nýorðnum
konungi og vinveittum íslendingum,
til íslenzkra þingmanna um að koma
til Danmerkur til að kynnast og ræða
við þingbræður sína þar. Er engu
líkara en sú frétt hafi komið eins og
þruma úr heiðskíru lofti yfir forystu-
menn stjórnarandstöðunnar. Blöð
þeirra verða ráðvillt, enginn virðist
hafa samráð við annan og sérhver tek-
ur þá stefnu sem honum bezt líkar. Er
sýnilegt að þessi leikur Hannesar Haf-
Forsetar Alþingis: Björn Jónsson, ásamt Hannesi Þorsteinssyni og Kristjáni
Jónssyni (síðar ráðherra) á leið til Hafnar á konungsfund 1909.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. maí 1970