Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1970, Síða 18

hræddur um það úti um landið, ef menn
héldu fundi og skýrðu þar málið. Ég
er í stökustu vandraeðum með, hvað ég
á nú að skrifa heim og leggja til. Mér
er skapi næst að stinga af til Ameriku
frá öllu saman í sumar, hvað sem gert
verður, og láta svo þá hafa fyrir að
hafa hér orðið, sem hafa verið mest
áfram um að fara og hafa allan sóm-
ann af því. Því gagnslaust verður það,
hvort sem er.“
Þessu svarar Jóhannes m.a. á þessa
leið í bréfi, dags. 30. apríl: „Þessu heim-
boðsmáli er nú svo komið, að það verð-
ur okkur til skapraunar og skaða. Bj.
og E.H. hamast á móti því, án þess einu
sinni að ráðfæra sig við kollega sína í
flokksstjóminni, svo turnerar (snýst)
ísafold, áður en hún er búin að fá að
vita, hve mikið og sterkt fylgi sú skoð-
un hefur í flokknum, sem hún hefur
haldið fram. Blöðin, sérstaklega ísa-
fold, eru því kompromitteruð (skuld-
bundin), hvemig sem fer og er það
mikill skaði. Þjóðviljann hef ég ekki séð,
svo ég veit eigi, hvað hann kann að
hafa sagt.
Eins og ég skrifaði þér um daginn,
erum við séra Einar þeirrar skoðunar,
að bezt væri að enginn færi, en nú er
viðbúið að einhverjir séu búnir að
binda sig. Ég held að það væri því rétt-
ast að lýsa yfir þvi, að þingmenn
flokksins hefðu eigi viljað gjöra það að
flokksmáli, hvort taka skyldi hoðinu,
en að svo sem flestir færu, ef einhverj-
ir eru búnir að binda sig eða viija fara,
svo af þvi getur ekki orðið að enginn
fari. Þetta virðist mér i fljótu bragði
vera bezta ráðið til þess að bjarga áliti
blaðanna að því, sem hægt er, því uppá-
stunga ísafoldar um sendinefnd finnst
mér vera ómöguieg: Það er annars ekki
gaman að eiga við svona mál, þar sem
hver situr i sínu horni og menn ná ekki
einu sinni til að tala saman og bréf
geta ekki gengið á milli manna á þess-
um árstíma."
Bréf þessi sýna vel, hversu forystu-
laus Þjóðræðisflokkurinn hefur verið á
þessu tímabili. Menn sitja hver í sínu
horni, fara sínu fram og enginn hefur
samband við annan. Hér örlar á þeim
klofningi, sem síðar varð milli tveggja
fuíltrúa Þjóðræðisflokksins í uppkasts-
nefndinni, og Skúla Thoroddsens og
Bjöms Jónssonar og gömlu landvam-
armannanna. í bréfi frá dr. Valtý, sem
dagsett er 8. maí, segir hann m.a., að
Stefán Stefánsson sé „rasandi við
flokksstjórnina . . . út af aðgerðum
hennar með sendinefnd og þvílíkt til og
frá, sem rétt er.“ Og 13. maí segir dr.
Valtýr enn: „G.Han. (Guðmundur
Hannesson) heldur áfram að agetera
(hafa uppi áróður) fyrir skilnaði og
tel ég það fremur gott að vissu leyti,
þó ég sé skilnaðinum algerlega mótfall-
Jón Jensson

A' /o ?■

jtfsisLsiA. Q—Asl/0 /yyiX^C Aist.
'VJÍ’ /ÍAS'
/2-~/ /a-C
V! • - ? , ' y/ - » /
ÁCA~-t /-éw i 2A^sl*
• jl ' y/ y? • a /'

/JA.__v

'//*
- ^ r y
í4->n- ^
^ /t+'d y-4—t __i
/ot/y / ów4*
j /c/t /m —. «, ^ w /
Rithönd Jóhannesar hæjarfógeta.
inn, hugsa annars fremur lítið um póli-
tik um þessar mundir . . . “
Ekki er kyn, þó að slík vinnuhrögð
sem þarna hafa tíðkazt, eigi eftir að
draga dilk á eftir sér i afstöðunni til
Uppkastsins tæpu ári síðar. Ekki verð-
ur leitazt við hér að kveða upp dóm
um það, hver þá hafði rétt fyrir sér, en
Jóhannes Jóhannesson lýsir yfir því á
þingi siðar, að þeir Stefán Stefánsson
hafi ekki svikið Þjóðræðisflokkinn,
heldur flokkurinn þá og kom sama við-
horfið fram í ræðu, sem Stefán Stefáns-
son flutti á fjölmennum fundi í barna-
skólaportinu í Reykjavík, sem frægur
er orðinn. Dr. Valtýr Guðmundsson feilst
á uppkastið, enda er hann samþykkur
því, þó að hann tvístigi siðar eins og
sýnt verður fram á. Hann var pragma-
tískur stjórnmálamaður, sumir segja
tækifærissinnaður, en þetta tvennt er sitt
hvað. Dr. Valtýr reynir að standa fót-
um í báðum herbúðum, en flest snýst
honum öndvert. Jóhannes reynir að
halda honum við efnið. Hann skrifar
honum 4. júní athyglisvert bréf um það,
þegar þeir Stefán koma frá Kaupmanna-
höfn til Reykjavíkur, eftir að þeir hafa
undirskrifað Uppkastið og reynir að
gera honum grein fyrir þeim áfanga,
sem þeir telja að nú hafi náðst. En mik-
ill hití er í mönnum og erfitt að rök-
ræða málið af skynsemi. Og tilfinning-
arnar hlaupa með ýmsa í gönur:
„Seyðisfirði, 4. júni 1908.
Elskulegi Valtýr minn.
Fáeinar línur verð ég að senda þér
með Ingólfi, eða fyrstu skípsferðinni
sem fellur, eftir að ég er kominn heim,
bæði til að þakka þér fyrir síðast og
svo til að láta þig vita, hvernig sakír
standa, að svo miklu leyti sem mér er
kunnugt og ég get.
Við komum til Reykjavíkur um miðj-
an dag þann 27., tveimur dögum undan
áætlun. Seinnipart dagsins fórum við
Stefán (Stefánsson) til Bjöms Jóns-
sonar til að tala við hann. Hann tók
okkur vel og kurteislega og áttum við
tal við hann inni á innri kontór og fór-
um í gegnum uppkastið og skýrðum mál
ið fyrir honum, en þegar við vorum
komnir aftur i mitt uppkastið, var hurð-
inni hrundið upp og inn kom Bjarni frá
Vogi, sagðist hafa heyrt til okkar fram
á fremri kontórinn — staðið á hleri —
og tók orðið af Birni Jónssyni og fór
að skattyrðast við okkur Stefán með
sínum venjulegu öfgum og reigingi, svo
ekkert varð úr rólegu samtali. Þá um
kvöldið kom út blað af ísafold, fullt af
árásum, og það svæsnum, á uppkastið
og jafnvel stórlygum, sbr. greinina:
„Einir ráða þeir.“ Við Stefán fórum því
ekki til Björns daginn eftir, uppstign-
ingardag, heldur notuðum hann til ann-
arra heimsókna. Við fórum til Einars
Hjörleifssonar og töluðum lengi við
hann. Hann talaði af sannsýni um frum-
varpið, en hafði dálítið að athuga við
einstök atriðí, t.a.m. uppsegjanleikann.
Svo til Jóns Jenssonar, sem er algjör-
lega með og sagði að frv. gengi lengra
en Jón Sigurðsson hefði dreymt um; til
Kr. Jónssonar, sem einnig setur óupp-
segjanleikann fyrir síg, eða slær þvi út;
hann kvað í hjarta sínu vera'með frv„
en kona og börn láta hann ekki í friði
og eru mjög æst! til Guðm. Magnússon-
ar, sem er algjörlega með. Svo töluðum
við við fleiri stjórnarandstæðinga, sem
eru algjörlega með, t.a.m. Jón Helga-
son, Jón Ráðgerðing, Einar Arnórsson.
Séra Ólaf (Fríkirkjuprest) fundum við
ekki þá, en síðar, og var hann fremur
góður, þótt hann vildi ekki hailast
óhikað að frv. Hannes (Þorsteinsson),
ritstjóri, er og á báðum áttum, veit ekki
hverjir muni hafa betur, því svo mikl-
um moðreyk hafði Bjarni getað þyrl-
að upp að eigi var gott að átta sig.
Stefán talaði lengi við Guðmund
Hannesson, en hann er alveg á móti og
hefur áhrlf á fsafoloar<í5jom. A HJstu-
dagsmorgim kom Bjöm upp til mín til
Gunnars Þorbjörnssonar, þar sem ég
bjó, og sagðist vilja interviuera (eiga
blaðasamtal við) okkur Stefán og
prenta það loyalt (af trúmennsku) í
Isafold daginn eftir. Við settum þá upp,
að þar væru ekki aðrir við, og við
ekki trufiaðir, og töiuðum við hann
tvo tíma um daginn. Um laugardags-
morguninn fengum við svo að sjá inter-
viuið (samialið) í próförk og gera
athugasemdir við það, og er við skil-
uðum því aftur, ruddust þeir Bjami
Jónsson og Benedikt Sveinsson inn á
okkur — höfðu séð mig fara inn tál
Bjöms — en þá vísaði Bjöm þeim
burtu og sagðist vera upptekinn. Við
Stefán heimtuðum svo kallaða saman
flokksstjóra og representana (fulltrúa
flokksins) á fund á laugardaginn og
lofaðí Bjöm því, en óskaði að Guðm.
Hannesson væri með sem formaður I
stjóm iandvarnarmanna og samsinnt-
um við þvL Á laugardaginn kL 6 átti
fundurinn að vera á Hótel íslandi og
mættu þar þá ekki aðrir af okkar
mönnum en Björn, Einar Hjörleifsson,
Kristján Jónsson og Bjöm Ólafsson, en
svo þeir Guðm. H., Þorst. ErL og Jón
Galti. Við Stefán protesteruðum (mót-
mæltum), sögðumst engan reikning eiga
eða vilja standa öðrum en okkar
flokksmönnum. Svo skömmuðum við
Björn fyrir framkomu hans, sérstaklega
frá flokkssjónarmiði, sögðum að hann
hefði átt að teija kosti frv. og eigna
okkur þá, svo hefði hann getað kritiser-
að (gagnrýnt) galla þá, ef honum
fyndust vera. Guðm. Hannesson vildi
skella skuldinni á þig, þú hefðir vak-
ið vonir, er hefðu brugðizt. Ég sagði
honum, að það væri jafnan hægt verk
að skella skuldinni á fjarverandi menn,
en ekki að sama skapi drengilegt.
Björn tók skömmunum vel og hélt að
siðustu ræðu fyrir okkur Stefáni. Sagði
að við, eftir framkomu okkar, gætum
ekki haft óhreint mél í pokanum og
þakkaði okkur fyrir starf okkar í
nefndinni. Og undir það tóku aliir, sem
viðstaddir voru. Svo um kvöldið kom
ísafold með interviuið athugasemdar-
laust. Um kvöldið fórum við í samsæti
allir nefndarmenn, sem rúmir 100 menn
úr öllum flokkum héldu okkur: í „Iðnó“.
Þar talaði Guðm. Björnsson vel fyrir
minni nefndarinnar, en Jón Ólafsson
flónskaðist til að þakka okkur Stefáni
sérstaklega, en Stefán mótmælti því. Á
sunnudagsmorguninn kl. 9 fór ég úr
Rvík með Próspero og kom heim í gær
um miðjan dag. Fálkinn beið til 4. í
Rvík vegna fæðingardags konungs. Á
laugardagskvöldið boðaði stjóm Land-
varnar (eða B. Jónsson í umboði henn-
ar) til prótestfundar (mótmælafundar)
í Bárunni og bauð öUum, sem vildu
Skúli Thoroddsen
*
18 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. maií 1970