Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Blaðsíða 12

I Auðkúluhreppi. Koua hans
var Þorbjörg Pálsdóttir bónda
ó Dynjanda. Meðal bama
þeirra voru: Bjarni bóndi og
selaskutlari á Baulhúsum.
Hann drukknaði við Kópanes.
Taldi þjóðtrúin, að hann hefði
dvalið lengur í verstöðinni,
heldur en álög leyfðu. — (Son-
ur Bjarraa var Ma-rkús Finnbogi
skipstjóri, sem síðar varð for-
stöðumaður stýrimanna-skólans
í Reykjavik.) Sigurður bóndi á
Fossi, síðar skipstjóri í Reykja
vík. Páil í Stapadal, sbr. skýr-
ingar við 10. vísu.
Hann Guðmundur Hóli frá
haukinn tjalda setur,
Ólafs kundur, inni ég frá,
andhvalssundið breiða á.
Þennan Guðmund hefi ég
ekki getað fengið neinar nán-
ari upplýsingar um, og ekki
heldur um næsta mann.
Snorrasonur Sigurður
svalteigs út á mæri
heldur vonum hugaður
hlés við konu í leiðangur.
Menntun gæddur málmaþór
Magnús frá Baulhúsum,
strengja bræddum stýrir jór
straums óhræddur fram á
kór.
Magnús Ólafsson á Baulhús-
um (fæddur um 1770, dáinn 6.
október 1834), var talinn gáfu-
maður mikill og víðlesinn,
einkum í grasa- og steina-fræði.
Eins og venja var um þess
konar menn, var hann talinn
fjölkun-nugur. Svo var hann
líka bróðir Jóhannesar, sem
talinn hefir verið ein-n af
mestu galdramönnum í Arnar-
firði, en hann átti heima á
Kirkjubóli í Mosdal. Þeirvoru
af góðum ættum, sjötti lið-ur frá
séra Ha-lldóri Einarssyni prests
í Selárdal, bróð-ur Gissurar
biskups.
Fílinn trés um flyðru-krár
flana’og ganga lætur
Jóhannes frá Kúlu knár
kalt þó blési veðrafár.
Um þennan Jóhannes á Auð-
kúlu hefi ég ekki getað fengið
medri upplýsingar.
Jónas Skógum fleytir frá
fáki síla-heiða,
kann að róa um lýsu lá
lukku frjóa hefir sá.
Jónas Tómasson bóndi í
Skógum í Mosdal í Auðkúlu-
hreppi. Hann var kvæntur
Ragnhildi Guðmundsdóttur.
Dóttir þeirra var Sigríður yf-
irsetukona í Feigsdal, sem átti
Jens Þorvaldsson skipstjór-a og
bónda þar. Mikil ætt er út frá
þeim komin og dreifð víða um
land.
Hlés á grundu gætinn fer
Guðmundur í Skógum,
gæfu stundar list sem lér
laufaþundi næstur er.
Guðmundur Guðmundsson í
Skógum var bróðir Ragnhildar
konu Jónaaar í Skógum. Hann
var talin-n fjöl-kunnugur. Hann
drukknaði á Breiðafirði á ár-
inu 1830.
Ég vil greina jámaþund
Jón frá Laugabóli,
kaskur reynir kaðlahund
kembings hreinu út á grund.
Jón Ólafsson bóndi á Lauga-
bóli var fæddur 19. desember
1761. Hann var bróðir Jóhann-
esar á Kirkjubóli og Magnúsar
á Baulhúsum. Ekki er han-n
bendláður við fjölkynmigi, eiras
og bræður hans, og mun yfir-
leitt hafa v-erið vel kynntur og
vinsæll maður.
Frá Krosseyri bárubrand
Bjarni Sighvats-arfi
áfram keyrir áls á land;
ekki heyrist kvíði grand.
Bjarn-i Sighvatsson var
bóndi í Reykjafirði 1802,—1811,
en á Krosseyri frá 1812—1837.
Þó að svamli um þöngla lá
þilju-keilan búna,
gegna hamli’og umsjón á
Ásgeir gamli Bakka frá.
Hefi engar upplýsingar get-
að fengið um hann.
Græ-ðis-elda geymir snar
Gísli í Lokinhömrum
súða heldur hesti þar
hratt á veldi sæmeyjar.
Gísli Jónsson Steinhólms
hreppstjóra í Stapadal, bjó
lengi í Lokinhömrum í Arnar-
firði. Ha-nn drukknaði í fiski-
róðri á árinu 1840.
Lætur róla rangamar
um Ránar-túna-brautir
sverða-jólnir, játa skal,
Jón frá Hóli í Bíldudal.
Jón Tómasson bjó á Steina-
n-esi 1812, en 1818 er hann tal-
inn á Bíldudal. Á Hali er hann
talinn 1825. Hann var bláfá-
taekur barnamaður og varð oft
að fá sveitarstyrk. Hann miun
hafa búið á Hóli f-ram á árið
1831. Jón mun hafa verið for-
maður fyrir Þorleif ka-upmann
Jónsson (Johnsen), þvi að sjálf
ur átti hann aldrei skip.
Hlynur ýra Hallur vann
hús og bús að gæta,
á Skeiði býr með skilum
hann
skafladýri stjóma kann.
Hallur Hallsson bjó fyrst á
Uppsölum, síðan á Neðrabæ og
síðast á Skeiði. Mun han-n hafa
flutt þangað vorið 1828, því að
þegar Guðrún orti vísurnar,
vissi hún ekki annað en að
Hallur byggi á Neðrabæ, og
hafði þá vísu hans þannig:
Hlynur ýra Hallur vann
hleypa keipa-lungi,
Neðra-býr á bænum hann;
búi stýra dável kann.
En þegar Guðrún frétti, að
Hallur væri kominn að Skeiði
breytti hún ví-sunni á þa-n-n
hátt, sem hún er í farmanna-
vísunum. — Hallur er eini for-
maðurinn af þeim, sean taldir
em í fyrri formannavísunum,
og hefir þess vegna verið orð-
inn roskin-n maður, þegar síð-
ari vísurnar eru ortar, eða 64
ára.
Bjarni Hrafnabjörgum frá
búð við Krókinn hefir,
list með jafna Ægi á
essi-ð drafnar leiðir sá.
Bjarni fluttist frá Hrafna-
björgum að Skálará í Keldu-
dal í Dýrafirði. Hann drukkn-
aði á gamals aldri í fiskróðri
frá Fjallaska-ga með Guðmundi
temgdiasyni sínu-m, bónda á
Anarnúpi í Kelduda-1-.
Tuttugu eru tals og ein
tvíblinds elda víðir.
Fellur hér með bragur beinn,
burtu fer og hverfur seinn.
Formenn téðir, sinnir senn,
sem drómundum stýra,
fái gleði og fylgdarmemn,
farsæld með og himininn.
Eignist fjáður óðar-fans
Ýmis-dreyra hjúpur,
svanaláð og sorgardans.
Seggir ráði nafnið hans.
Átján hundruð árin fríð
átta’og rétt tuttugu
skrifast fundin skýrt hjá lýð.
Skal mitt bundið nafn um
síð:
Jarðarkundur, særður sér,
sárum bundinn trega,
ríður grnnd og raunir ber
rás því dundi ský ja hér.
Hnikars flaustur hlés við
sal
hendi lending beina,
geðs í nausti geymast skal
greinalaust í Stapadal.
Hér með er formammiaivís-
um Guðrúnar kxkiið. Þær
eru a@ fleiru merkilagar
em að vera stuðlaóar. Með-
al amm-ars má nefma það, að
þœr breig-Sa lj-ósi yfir sjáv-
arútveginn við Arnarfjörð um
og eftir aldamótin 1800. Fyrri
vísurnar sýna það, að rétt fyr-
ir alda-mótin þá, hefir sjávar-
útvegurinn staðið þar með mM
u.m blóma. Má það raunar ein-
kennilegt telja, þar se-m þá
gengu eymdarár og harðindi
mikil. Þá er bátatailan 41, og
er það sannarlega mikið, þegar
þess er líka gætt, að býld við
fjörðinn eru þá aðeins 59, eft-
ir þá gildandi jarðabókum að
sjá.
í>egar síðari visurnar eru ort
ar 1828, er bátatalam komin
niðorr í 21, og virðist þar um
milda afturför að ræða, seirn
sennilega hefir stafað af ýms-
um erfiðleikum frá stríðteárujn-
u-m á fyrsta tug aldarinnar
(Napódeonsstyrjöldunum), svo
sem dýrtíð, ekiu á timbri, veið-
arfærum o.fl.
Þá m-ega vísurnar teljast
nokkairs koniar bauitasteinm,
reistur yfir mimningu margra
manna, sem á sinni tíð voru
meðal forustumamna fjarðarims.
Bæjarheitin, sem þarna eru
nefnd í formannavísunum, eru
nú mörg á góðri leið með að
hverfa úr hugum marun-a, sem
hyggð ból, því að nú eru flest
býlin komin í eyði. Sumstaðar
eru rústir og grænir blett-
ir umhverfis þær einu vitnin
um, að þarna hafi staðið bær,
já, ja-fnvel talinn reisulegur
rausnarbær á tímuim skáldkon-
un-nar arnfirzíku. Bautasteinn-
in-n, sem hún reisti öðrumi,
hlýtur einnig að verða hennar
minningu tengdur órjúfamdi
böndum.
Fortíðin er farin hjá, fram-
tíðin — óræð og dularfull —
er framundan. Skyldi nokkurn
undra, þó að enm kæmu breyt-
inga-r, sem hrifsuðu æ fleiri
byggð ból inn í eyðilegar minn
in-gar og óljósa-r?
Með þökk til skáldkonunn-
ar lýk ég svo þessari skyndi-
ferð með henni yfir ár og öld.
Jón Kr. ísfeld.
Við
sólstöður
Framíhald af bls. 11.
snjóavetrum, grasleysi, rign-
ingasumrum, öskufalli og jarð-
skjálftum. Þá varð hver að
vera sjálfum sér nógur. Árið
1692 var til dæmis synjað bón
„Skaftfellssýslu innbyggjara að
vegna stórfelldra harðinda í
nokkur umliðin ár en sérdeilis
á þessum vetri og vegna sveita
fólks og fjölskyldu mætti það
fólk fá leyfi til að flakka um
allt landið sér til bjargræðis."
8
Synjunin var ugglaust
byggð á því, að uppflosnað
fólk varð sem hver önnur plága
og nefnir Hannes að í Alþingis-
bók 1-669 sé sivolátaindi um-
kvörtun:
„Vér hreppstjórnarmenn og
búendur í Kjós gjörum æru-
verðum valdsmanninum Daða
Jónssyni vitanlegt, að við þykj
umst fulla orsök hafa fyrir hon
um um að kvarta um þau stóru
þyngsli og átroðning, er vér
með öðrum þessarar sveitar bú-
endum um nokkur næst um lið-
in sumur mætt höfum af þeim
ærið mikla mannfjölda, sem til
umferðar sunnan frá sjósíð-
unni í þessa Kjósarsveit sig
gefið hefir: af hvörjum fólks-
fjölda, bæði karla og kvenna
vér meint höfum, allmarga,
heldur færa en ófæra verið
hafa, á áður sögðum tíma sér
nærlngar að lerta meB þelm eln-
hverjum erfiðismunum, sem
bæði Guð og menn tilskikkað
hafa og náttúrunni og nauð-
syninni vel henta.“
Félagsleg forsjá er næstum
engin á þessum tíma: þó nefnir
Hannes dæmi um, hvernig sam-
eign sveitar forðar fjölskyldu
frá ömurlegum örlögum.
„Ég þekki eitt fátækt heimili
í Biskupstungnasveit, vinnufær
hjón með fjórum börnum, sem
1791 misstu þá einu kúna, sem
var þeirra lífsbjörg. Eptir
gamla vananum hefði eigi ann-
að verið afráðið en setja jörð-
ina í eyði, láta sitt hvort for-
eldrana taka yngsta barnið og
flakka. En hin tvö eldri skrið-
knáu börnin hvort aér svo
þetta hefðu orðið fjórir flakk-
andi hópar, sem ekkert þarft
hefðu á húsganginum unnið og
aungvu góðu siðferði eða hagn-
aði vanist, en foreldrarnir
hefðu skemmst og börnin ekk-
ert gott lært . . . Nú, sveitin
átti í sjóði sínum nokkra pen-
inga; með 9 ríkisdölum af þeim
var strax keypt kýr handa ör-
eiganum, og varð þar með því
býli borgið, jörðin í byggingu
en bömin í dvöl. Almennings-
kostnaður til þess var þó nær
enginn, þar eð sveitin á kúna í
staðinn sinna 9 ríkisdala." Síð-
an nefnir Hannes að téð öreiga-
hjón hafi síðar orðið sjálfum
sér bjargandi og borgað sveit-
inni þrjá ríkisdali upp í kúna.
Samkvæmt frásögn Hannesar
Finnssonar gæti manni virst að
landið hafi þá verið vel utan
markia hiins byggilega heims;
harðindi og hallæri er næstum
það eina sem til tíðinda telst
og er þó venjulegast af öllu.
Þannig segir á einum stað.
„1093 var eldis uppkomia í
Heklufelli með ösku og sand-
falli, svo gefa varð hey úti-
gangspeningi á snjólausri jörð;
annars var vetur að veðurfari
hinn bezti. 1694 hafís fyrir
norðan og austan land, kom
allt að Eyrarbakka, stóð fyrir
norðan af honum óáran og gras
brestur. 1695 mikill frostavet-
ur, vorið kalt og hretasamt.
Grasleysi mikið, haustið hret-
viðrasamt til jóla, svo hestar
voru þá afholda, gekk yfir
þung og mannskæð land-
farssótt. Um veturinn kom haf-
ís fyrir norðan, síðan fyrir
austan, sem færðist allt að Þor-
lákshöfn fyrir sumarmál og þá
fyrir Reyikj-anes.“
9
Vorið í borginni hefur
kannske farið fyrir ofan garð
og neðan hjá þeim, sem mest
unnu að ýmis konar trúboði
fyrir kosningarnar. Frá því
fyrir ko-sningar hefur verkfaU-
ið sett sinn svip á þetta vor.
Og listahátíðin að sjálfsögðu. í
miðjum undirbúningi hátíðar-
innar fór ekki mikið fyrir yf-
irlitsisýnám-gu á verkium Rík-
harðts Jónissoinar. Hanin er eimm
af aldamótamönnunum og margt
hefur rekið á fjörur myndlist-
arinnar, síðan hann byrjaði að
móta tálgustein með vasahníf
austur á Strýtu í Hamarsfirði.
Útflúr og ofhlæði er ekki í
tizku sem stendur. En hagleik-
ur Ríkharðs er einstakur eins
og kanmske sést bezt á spegil-
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. júní 1970