Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1970, Qupperneq 13

rammanum, sveinsstykkinu
hans.
Ungir h'U!gsjó>niaimenn hafa
glengið um bonginia í vor mieð
undirskriftaplagg og beðið
griða gömlu húsaröðinni við
Lækjargötu. Allt í einu eru
ungir menn orðnir svona íhalds
samir. En íhaldsmenn af gamla
skólanum kalla þessi hús
„danskar fúaspýtur.“ Svona er
margt kyndugt í kýrhausnum.
Myndlist
Fx-aimlhald af bls. 3.
en hún dó aðeins 15 ára giöanul:
„En við hefðum ekki valdið
tveimur snillingum.“ Þeir sem
sáu teikningarnar sögðu, að
þær bæru vott um ótivíræða
listgáfu ekki siður en hjá bróð-
urnum. Það er skiljanlegt, að
dauðanum og sjúkri stúlku
skjóti hvað eftir annað upp í
verkum hans, en um leið eru
þau undarlega þrungin lífs-
magni. Persónulega hefur mér
alltaf fundist dauðinn koma
fram sem dæmigerð gerjun lífs-
ins í mynd hans „Syk pike“,
sem hann gerði í mörgum til-
brigðum bæði í málverki og
grafík. Fræg er sjálfsmynd
hans útfærð í steinþrykk 1895,
þar sem framhandleggurinn er
beinformaður. Á þeim árum
bjóst hann ekki við langlífi.
Mynd þessi er í eigu Lista-
safns íslands, sem ein margra
grafík-mynda eftir Munch, sem
vinur hans, rithöfundurinn
Christian Gierlöff, gaf safninu
á sínum tíma.
Edvard Munch hafði sem
fleiri miklir listamenn merki-
legain hæfileiika til að líta heil-
bi-igt á hlutiinia og talka þeim,
eins og þeir komu, „slá aldrei
af sannleikanum.“ Sjálfsmynd-
ir hans sýna ljóslega, hve mik-
ill og umbúðalaus sjálfrýn-
ir hann var, — hann varð fyr-
ir mikilli og afdrifaríkri
reynslu af samskiptum sínum
við fólk, sem hafði varanleg og
djúp áhrif á hinn viðkvæma,
opna og víðsýna mann. Hann
þoldi ekki, að menn kæmu ekki
hreint til dyra, og eitt af eink-
uinmarorðum þeim, seim hiamn til
einkaði sér, var, að hálfur
sannleikur væri sama og lygi.
Slíkir menn skilja ekki þá
sjálfsögðu dyggð borgarans, að
margt má satt kyrrt liggja, sem
oft er flótti frá því að horfast
í augu við dagleg vandamál.
Bóheimaárin fóru illa með
heilsu Edvard Munchs, hann
hlífði sér ekki á neinn hátt við
vinnu, afköst hans voru með
ólíkindum. Hann var að síð
ustu svo farinn á taugum, að
1908 lagðist hann inn á heilsu-
hæli, sem vinur hans rak ná-
lægt Kaupmannahöfn, dvaldi
þar í tvö ár og kemur þaðan
hraustari en nokkru sinni fyrr
og fullur vinnuvilja. Hann
bragðaði ekki áfengi í áratug
eftir það. Svo þróttlitill var
hann, þegar hann kom á heilsu
hælið, að dr. Jacobsen áleit, að
hann yrði ekki samur eftir það,
og að hann mundi aldrei fram-
ar geta málað af fullum þrótti.
En þelr dagar Komu er sjamir
Jacobsen og hjúkrunarkon-
urnar voru farin að sitja fyrir
hjá hinum mikla og umdeilda
málara, og þetta mun því ekki
síður hafa verið lífsreynsla
fyrir Jacobsen en Munch. Þetta
sýnir framar öllu lífsmagnið,
sem einkenndi þennan lista-
mainin oig hæfileika hams til að
horfast í augu við hlutina, við-
urkenna þá og láta ekki „margt
satt kyrrt liggja."
Það er harmleikur, hvernig
hin einföldustu og hreinustu
sainn'inidi, siem sitamidia iniæst fóliki,
eiga erfitt uppdráttar í veröld-
inmii. Um lei'ð á ble-kkimgin,
©e-rvimeininsikan, sknuimið og
vanlþekikiinigiin vísain venmireit í
brjóstum fjöldans.
(Framh'ald í næista bialðd)
Drangey
Fnamlhald af bls. 7.
í annað skipti minnist ég
ferðar, er við fórum fram í
Drangey að sækja hey. Þetta
mun hafa verið á einmánuði.
Við fórum af stað snemma morg
uns á sexæringnum Otri. Ekki
veitti af deginum, því að tölu-
verðan tíma tók að setja heyið
í bagga og poka, bera það fram
á brún og láta pinklana velta
niður í fjöru eða þá niður á
Uppgönguvík, þar sem bátur-
inn var geymdur. f þetta sinni
gekk allt vel, nema hvað tveir
baggar festust í gjá á leið nið-
ur og urðu að vera þar áfram,
þar til næsta rokhviða sundr-
aði þeim. Allt þetta bras tók
vitanlega það langan tíma, að
komið var langt fram á dag,
þegar búið var að lesta bátinn.
Xöluvert háfermi var, enda er
hey einhver versti flutningur,
sem hægt er að fá í bát.
Þröngt var um ræðara í þetta
sinn og einnig óvarlegt að nota
mikil segl. Mastur var þó haft
uppi, enda þá strax kominn
dálítill kaldi, er við lögðum af
stað. Róið var inn fyrir Kerl-
ingu sem er um 3—400 metra
inn af Drangey; þar settum við
upp seglbleðil og hugðumst ná
að Bæ. En fljótlega livessti og
gerði nokkra kviku, er austur
á fjörðinn kom. Engin leið var
að ná okkar heimahöfn. Urð-
um við því eins og stundum áð-
ur að hleypa út fyrir Þórðar-
höfða og í Kögurvík. Náðum
við þangað áfallalítið.
'Eitthvað hafði heyið blotnað
en þó ekki alvarlega, en komið
var undir kvöld er að landi
var komið. Sýnilegt var, að við
kæmumst ekki heim með hey-
ið í þetta sinn og var því af-
fermt þarna í víkinni; bátnum
brýnt eins vel og hægt var
með þeim mannafla, sem til
var. Þá var lagt af stað heim á
tveim jafnfljótum, en það er um
eins og liálfs tíma gangur. Við
komum heim um háttatima, vit-
anlega sárþreyttir, og annar
dagur fór í að ná i bátinn og
lieyið, sem gekk þó slysalaust.
Nú er öldin önnur, og líklega
yrði spurt nú, áður en lagt
yrði í slíkar ævintýraferðir:
„Borgar þetta sig?“
Svipmynd
Framhald af bls. 7.
Salome í ,,En idealist" eftir Kaj
Muimk, Önn-u SO'phiie Hedvi'g í
saimnefndu verki Kjeld Abells,
móðuriinia í „Koiniú er ofaiukið"
eftir Knud Söintterby, frú Grue-
sein í „Parasitterme" eftir Soya
og svo mætti iengi haldia ófnam.
Hemini hefur hlctniazt margvís-
leigur heiðui á langri ævi og
verið sýndur ýmis koniar siómi.
Húin var kjörin heiðunslisba-
maðuir stúd,emta ári:ð 1942, hlct
ið viðurkenningu úr mininiinigxv-
sjóð'i Kaj Munks og fleina og
fleira.
Þá hefur hún leikið í fjöl-
mörguim kvikmyndum, en hefu-r
þó d-regið -siig út úir kviikmynda
1-eik á síðuis-bu áru-m. Á árunum
um og eftir fyrri heimsstyrjöld
ina lék hún talsvert miörg kvik
mynd'ahlubvierk og upp frá því
og meðal annars í Höddu Pöddu
Kambans og kom þá tiil fsQamds
m-eð kviíkmyndafíokknum. I ævi
sögu simind lýsir 'hún iþeirri ferð
og abburðum hennar á hinn
skemmtilietgasta -háiit.
Olara Pontoppidan gitftiist tví
vegils. Fyrri maður bennar var
leikarinn Oarlo Wiebh, en þau
Skild-u eftir nokku-r-ra ára sam-
búð. Síðar gitftiist hún læiknin-
uim P.V. Pontoppidan og tóku
þau hjón tii sín tvo drengi,
bræður, siem misisit höfðu
foreldra -sína. Mann sinn- mfes'ti
hún efti-r langa oig -farsæla sam
búð árið 1953 og stoöimmu síðar
lézt annar -sonia hennar sikyndi
legia., í blóma lífsins.
'Svo sem áður hefur verið að
vikið hefur hún skrifað ævi-
sögu sína. Kom hún út í tveim-
ur biindum árið 1968 og hlaut
miikið lof, og ekki að ástæðu-
lauisu. Fátiítt er að lesa svo lit-
ríka, hógvœra og listlega skrif
aða sögu, og var hún þó orðín
85 ára gömul, þegar hún la-uk
henni. í eftirmiála bó'karinna r
segir hún:
„Ég skal j-áta fyrir þeim 1-es-
endum, sem hafa þoldnmóðir
fylgt mér frá þvi ég steig mín
fyrstu 'spor í sviðisiljósdnu,
sijö ára gamalt ballettbarn, og
'þar til ég voga mér niú, 85
ára görnul að aegja, að ham-
ingjusaimari manneiskja en ég
hefur eikiki lifað. Ég hef lifað
rí'k-u lífi og a-liar ósikir -mínar
hafa rætzt. Ég gat ekki einu
sinni hlaupið fná haminigjunni;
í hvert skipti sem ég v-a.rð að
víkja mér unda-n, er lífið gaf
mér eiitt af mörgum og hieil-
næmium sikellum, v-ar það ge-rt
af þvilílkri n-áikvæimni að e-kk-
erf var auðv-eldara en rís,a aft-
ur upp. Mér er þannig innan-
brjósts, að ég hafi verið þiggj-
andi all-ar S'tundir. H-ef ég
gleymt að bæta því við að ég
hef meira að segja stu-ndum
haft blessun himinsins í starfi
minu? . . . Þe-gar við -geruimst
gömul vituim við að nú er um
það eitt að ræða a.ð 1-júka lífs
hlaupiniu — og ge-ra það einn.
Viniahenduir eru riéttar fram
leiðinni, þær hverfa aftuir, þér
er klappað á öxiin-a „Vieslings
gamlinginn“ — guði sé lof að
ég er ekki eins nálægit -gröf-
inini og þú. „Ekki að gráta
bana aið ljúka lífshlaiup-inu,
virðlutega, faltega m-eð þakkar-
orð á vörum; líta uim öxl og
kveðja. — Sjáiums't aftur og
notið tíman-n vel þangað til
við sijá'uimist 'aftur.
Hannes Jónsson
„Allt sækir að oss elskuleg
guðs börn, hrafninn, örninn og
helvízkur kjóinin,,“ var ræða
pwestsins í Möðrudal. Það var
góð ræða, og söfnuðurinn
skildi hana og vissi, að varg-
urinn, grimmidiin og sí'ægð'm vair
frá því illa, en ekki frá hinu
góða. Bara að prestarnir héldu
þess háttar ræ'ður, sem fólíkið
■sfknldi, þá væri vanguiriinin ekki
dýrkaður, ekki grimmdin og
brennivínið. Þá væri hrekk-
lausum unglingum sagt til, þeg-
ar brennivínssalar, glys-
mangarar og aðrir slíkir leiða
þá á glapstigu, aðeins til að
hafa af þeim peninga, eem djöf-
ullinn hrifsar aftur af ræningj-
unum, með hörmungum og kvöl-
um fyrir þá sjálfa og alla
þeirra ætt.
Og nú er Sunnudagsblað Al-
þýðublaðsins farið að dýrka
örninn, segir að ermrnir séu
of fáir eftir, þetta sc svo
allþýðlieguir fugl og tigniairtegur.
Já, næst ætlar 41þýðublaðið
líklega að lofa og prísa Stalin
og aðra slíka grimmdarseggi og
einræðisherra, jafnvel djöful-
inn, sem gerir þá vitiausa og
fulla af grimmd. Þe3su hefði
gamla alþýðufólkið alarei trú
að, það treysti í hrekkleysi blað-
inu sínu.
Það var vorið 1900, sem
pabbi kom að gömlu Blíkollu,
þar sem hún varði dautt lamb-
ið sitt undir kviðnum. Refur-
inn hafði bitið lambið til dauðs,
og ætlaði að sjúga blóðið úr
þyí- Þetta var rétt við tún-
garðinn á Syðri-Þverá, fyrir of
ain meOíinm. Þaiu votru -mörg lömb
in það vor, sem reCurinn beit
til dauðs. Það var liafin leit
að greninu, það fannst á Orms-
dail í urð uppi unidir kleittum. En
yrðlingarniir voru orðnir of
stálpaðir.
Veturinn eftir var eitrað í
Dýrkun
vargsins
f jallin'U, að vísiu drápuist nokkrir
hunidair, af því a-ð eitrunianmeimn
irnir kunnu ekki verk sitt. En
eftir þetta heyrðist ekki um ref
í fjallinu. Og örn sá ég ekki
þar meðan ég var í Vesturhópi.
Fyrir nokkru síðan dó kona
vestur í Dölum, sem örn hafði
tekið þegar hún var barn. Þá
varð það henni til lífs, að snar-
ráður maður náði •' hest og
hleypti á eftir ermnum, og
fékk slegið til arnarms. sem þá
sleppti barninu. Og hún hefir átt
bágt móðirin, sem sturlaðist í
Tregagili, er hún sá örninn
rífa b-arn s-itt í sumduir.
Smalinn, hann Ingimar, kom
með mörg lömb heirn um sum-
arið, dauð og hálfdauð, mulin
upp að augum eftir yiðlingana.
Það var hörmulegt að sjá. Það
vor voru margir ernir á sveimi
í Vesturhópi. Pétur á Stóru-
Bong skaiut eiinin upp við Borg-
arvirki, örninn lagðisc þar á
lömbin og reif þaa i sig, að
mæðrunum ásjáandi.
Ég hefi samúð með varp-
bændunum, sem hæna æðar-
fuiglinm að sér. Vamiarlaiusir
fuglarnir leita hjá peim haida
og trausts. Ég er gamall mað-
ur, en væri það á mínu færi
dræpi ég hiklaust síðasta örn-
inn. Maður skilur ekki tilgang
Guðs með því að viðhalda því
illa og grimma, en það er ein-
hvern veginin martni m-eð-fætt,
að berjast á móti því.
Það er ekki alþýðan, sem vill
viðhalda erninum og öðrum
vargi. Það eru memin, sem þykj-
ast vera stærri, menn, sem eru
letingjar í eðli sínu, vilja fá
meira en fjöldinn, en þykjast
lærðir og miklir. Það eru
náttúruskoðarar, ferðalangar,
minkaframleiðendur og bjór-
framleiðendur. Og svo kenna
þeir unglingunum svínamessur,
sem þeir kalla pop.
21. júmí 1070
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ]3