Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1970, Blaðsíða 13

Hið ruæsta sem geröist var
það, að Stiller bað um lausn
irá samningi sínum við MGM.
Hann fékk þessu framgengt og
fór þá til Paramountfélagsins,
þar sem hann gerði mynd um
söguna, sem MGM hafði hafn-
að. f>að var „Hotel Imperial“
og Pola Negri lék aðalhlut-
verkið. Myndin heppnaðist
mjög vel og hlaut ágætar við-
tökur. Því næst reyndi Stiller
sig við tvö minniháttar verk-
efni önnur, en er þar var kom-
ið sögu, var samkomulagið tek-
ið að versna við starfsmenn
Paramount. Hollywood var
ekki reiðubúin að meðtaka
kenningar Stillers og sjálfur
var hann óþjáll samningamað-
ur og ófús til sátta og því fór
sem fór.
Nú virtist vera dregið nær
lokum ferils hans og í þokka-
bót var gigtin farin að hrjá
hann æ meir. Árið 1927 tók
Mauritz Stiller því saman
pjönkur sínar og hélt heim á
leið. Þau Greta föðmuðust og
grétu, er þau kvöddust. Þau
hittust aldrei síðan.
Stiller lézt árið eftir, aðeins
fjörutíu og fimm ára gamall.
Greta Garbo var að leika ást-
aratriði, er henni var fært
skeytið með fregninni um
dauða hans. Hún fölnaði upp,
reikaði út í horn, hallaðist upp
að vegg og grúfði andlitið
í höndum sér. Svo snerist hún
orðalaust á hæli og gekk aftur
fram fyrir vélarnar að ljúka
atriðinu. — Ég á Mauritz
Stiller að þakka allt, sem mér
hiefur heppniazt og áisikotniazt, —
hafði hún einu sinni sagt. Og
við amniaið tæfcifæri þetba: —
Ætti ég einhverntíma að elska
einhvern, þá yrði það Maúritz
Stiller. —
Skyldi Greta Garbo í raun-
inni hafa elskað Stiller? Sú
saga komst á kreik einhvers
staðar í höfuðborgum Evrópu
að þau væru leynilega gift;
hvorugt þeirra bar sögu þessa
nokkurn tíma til baka. Greta
neitaði yfirleitt aldrei neinum
orðrómi, sem um hana gekk,
ólíkt flestum öðrum stjörnum
og jók það auðvitað á þá dul,
sem snemma sveipaði hana og
gerði mönnum enn erfiðara um
vik að greinia satt frá lognu.
Sagt er, að þegar Stiller var
í þann veginn að sigla heim,
hafi hann grátbeðið Gretu að
koma með sér. Hún hafi beð-
izt lausnar frá samningi sínum,
en ekki verið veitt hún.
Árið 1929 hafði Greta gert
átta myndir á þremur árum.
Þetta álag var auðvitað tekið
að segja til sín og Greta tók
sér hvíld og hélt í heimsókn
til æskustöðvanna. Hún spurð-
ist fyrir um gröf Stillers og
mælti sér miót við einin vina
hans frá hinum góðu gömlu
dögum. Þau ákváðu að hittast
á götuhomi einu. Greta mætti
til fundaTÍns, en þegar hún
kom auga á vininn, þar sem
hann var á íeið í átt til henn-
ar, snerist hún á hæli og hrað-
aði sér á brott. Hún gat ekki
til fundarins hugsað, þegar á
reyndi. Hún fór og skoðaði eig-
ur Stillers skömmu áður en
þær voru seldar á uppboði.
Skiptaráðandinn hafði orð á
þvi síðar, hve blíðlega hún
hefði strokið munina og rifj-
alð uipp mieð sér, hvaðian hver
og einn þeirra væri upprunn-
inn.
Arum saman talaði Greta um
Stiller, eins og hann væri ljós-
lifandi og gat þess oft, hvað
Moje, en það var eftirlætis-
gælunafn hennar á honum,
mundi hafa sagt eða gert í hin-
um og þessum tilvikum. En
þessum tilvitnunum fækkaði æ
með árunum.
Um þessar mundir býr Greta
í íbúð einni í New Yorkborg;
eru sjö herbergi í íbúð þess- S
ari, en fjögur þeirra standa
auð. Ekkert herbergjanna er
fullbúið húsgögnum, nema setu
stofan. Hún hafði búið þarna í
nokkur ár, er William Bald-
win, arkitekt, var beðinn að
aðstoða hana við það að búa
svefnherbergið. Baldwin kom
til að líta á herfcergið og varð
þá litið inn í hitt herbergið þar
sem einhver húsgögn voru.
Mitt iininain um alla dýrðma stóð
föglursti hluturinn í íbúð-
inni, fölbrúnt, skandinavískt,
sautj ándualdarborð.
— Þetta líkist þér meir, en
nokkuð annað, — sagði Bald-
win.
Greta Garbo hafði keypt
borðið á uppboði. Það var úr
dánarbúi Mauritz Stillers.
ERLENDAR
BÆKUR
v_____________________7
Imprisionmemt in Medieval
England. Railph B. Pugh.
Camibridge University Press
1968.
Fangelsissaga Englendinga
verður ekki rakin samfcvæmt
önuigiguim heimildum fyrr en frá
síðari hluta 12. aldar. Fang-
eisisholur hafa vitaskiuld verið
einhverjar ailt frá upphafi, en
uim þær er lítið vitað. Höfundur
refcur þessa sögu fraim um daga
Hinriks VIII. Höfundur lýsir
hinum ýmsu tegundum fang
elsa, stjórn þeirra og refcstri.
Lömguim hafa höfundar viljað
álífa að hegningarsaga miðadda
beri vott um hreinan barbar
isma oig grimimd, en höfundur
leiðréttir ýmsar slíkar fullyrð
ingar. Fraimleiðslugeta tímabil3
ins var það lítil, að all’t þurfti
að nota og nýta oig sá siður
sem var tiðkaður að láta famga
greiða einhvern hluta fangelsis
kostnaðar var til þess aðneyða
þá til þess að vinna, en það
v.ar þeim sjálfum heppilegra
heldiur en algjör innilokun. Tutt
ugustu aldar menn ættu einnig
að fordæma grimmd varleiga á
umliðnium öldum, oftast var
hún af hreinni nauðung, en
efcfki hreinn sadismi eins og
gerist á tuttugustu öld. Þetta
er mifcið rit og sýnir einn þátt
mannlífs fyrri tíða frá vissu
sjónarhorni. Höfundur ræðir
einnig flótta og flóttatilraunir
úr fangelsum oig fjallar höf
undur um það í sérstökum
kafla. Þetta er einkar fróðleg
bók og mjög vel unnin og efn
ið hefur ekki verið rannsafcað
áður svo ítarlega, sem höfund
ur gerir. Nokkrar saimtíma
myndir fylgja ritinu.
Bækur frá Gyldendal
Inger Christensen: Det.
Gyldondal. Köbeuihavn 1969.
Þess var getið, er bólkmennta
verðlaunum Norðurlandaráðs
var úthlutað laust eftir síðustu
áramót, að dansfca skáldkonan
Inger Christensen hefði veitt
Klaus Rifbjerg einna harðasta
saonkeppni með ljóðabók sinni,
Inger ChrLsitensen.
Det. Og Rifbjerg lét þau orð
falla í samtali við Morgunblað-
ið, að Inger Christensen hefði
vissulega átt verðlaunim skilið.
Ljóðasafnið Det er fimimta
bók Inger Christensens. Hún
sendi frá sér fyrstu bók sína
árið 1962, ljóðasafnið Lys. Ári
síðar kom út annað ljóðasafn
eftir hama. sem nefndist Græs.
Árið 1964 hafði hún skipt um
viðfangsefni, en það áx kom
fyrsta skáldsagan frá henn-
ar hendi, Evl ghedsmaskinen,
Þremur árum síðar fylgdi önn-
ur skáldsaga í kjöifarið, sem
heitir Azorno.
Det er viðamilkið og inntafcs-
ríkt verk, byggt upp af agaðri
og margbrotinni tæfcni, sem
veldur því, að lesandi er lengi
að tileinka sér það til hlítar.
En bókin býr e nniig yfir gull-
fallegum ljóðraenum perlum,
sem hægt er að tileinka sér við
fljótlegan lestur. Ein þeirra er
á þessa ieið:
Der sidder en mand pá en
underlig sten
De er underl'gt nok vokset
sammen
Han siger ham tegner en
kirsebærsgren
Der svæver et stykke fra
stammen
Sá ser man ham tegne en
kirsebærsgren
Der svæver et stykke fra
stammen
Den ligner en mand pá en
underlig sten
de er underligt nok vofcset
sammen
P. V. Glob: Al-Bahrain. De
danske ekspeditioneir til old-
tidens Dilmun. Gyldendal.
Kflbenhavn 1968.
Dilmunlandið er nefnt í elztu
ritum heims, sem skráð eru á
leirtöflur í Mesópótamíu fyrir
meúa en 4000 árum. Hafa menn
talið það samsvara sheik-dæm-
inu Bahrain, en fleiri skoðanir
hafa þó verið uppi um það,
hvar þetta forna sagnaland sé
að f.nna.
Nú hafa danskir fornfræð-
ingar komizt að þeirri niður-
stöðu, að Dilmun fornaldar sé
Al-Bahrain. Hafa fornl'eifa-
fræð’nigarnir dönsku unnið að
rannsóknum þarma árum sam-
an undir stjórn P.V. Globs. Á
eynni Al-Bahrain hafa þeir
uppgötvað forrvmenni'nigu, sem
til þessa hafði verið ókunnugt
um. Hafa þeir gef.ð henni nafn
ið Dilmunmenningin eftir
gömlu sögnunum um Dilmun-
landið.
í aðfararorðum bókarinnar
skýrir P.V. Glob frá því, að
hann hafi ekki haft í hy-ggju
að l'eita Dilmun,alamdsins, er
hann lagði upp í fyrsta dansfca
Bahrain-leiðangurinn árið 1953.
Ástæðan hafi verið sú, að sam-
starfsmaður hans við Fornhist-
orisk Museum T.G. Bibby,
hafi þá um nokk-urt skeið starf
að fyrir olíufélag á Bahrai-n.
Hann hafi sagt sér frá 100.000
haugum á þessari 'litlu ey, fyr
irferðarmesta grafreit verald-
ar, sem þó enginn kunni að
greina nánar frá. Forvitni sín
hafi verið vakin og leyfi hafi
brátt fengizt tii að grafa í
þes-sa hauga-, en til þess hafi
m.a. þurft 1-eyfi hans hátignar
Sulman bin Hamad Al-
Khalifah, sheiks á Bahrain.
En allt gekk þetta vonum fram
ar og lauk með áðurnefndum
áramgri.
Bófc P.V, Globs lýsir þessum
rannsóknum frá því þær hóf-
ust og þar til þeim lauk.
Kryddar hann frásögn sína
með ýmsum sk-emmtilegum sög-
um, sem komu fyrir í sambandi
við undirbúning og fram-
kvsemdiir.
Skiptist bókin í ni-u kafla, en
að lokum er nákvæmur þátt-
takendali-sti yf.r a-lla þá, sem
hilut áttu að rannsóknunum.
Þá er í bókinni mikill fjöldi
mynda frá rannsóknarsvæðinu,
sem eykur mjög gildi hennar.
Eru mangiar myinidiainiraa í lifcum.
Dorrit Willumsen: Da. Rom-
an. Gyldendal. Kpbenhavn
1968.
Dorrit Willumsen er í hópi
allna ynigstu skáldsaginiaihöf-
unda í Danmörku. Fyrsta bók
hennar, smásagnasafnið Knag-
en, kom út 1965. Tveimur ár-
um síðar sendi hún svo frá sér
fynstu skáldisiagumia, Strandien,
roman 1967. Fengu báðar þess-
ar fyrstu bækur ágætar við-
tötour gagnrýnenda. Þannig
sagði Sven Hoim t.d. um smá-
sagnasafnið: „Þegar Dorriit
Wiliuimsen fcefasit bezt upp, er
sfcíll hennar kraffcmikill og ör-
yggi í frásögn nni. Myndirnar
birtast hver á fæitur annarri í
l'ífrænu samhengi.“
Um Stranden sagði Knud
Holst m.a.: „Stranden er með
a-thyglisverðustu bókum um
langt skeið. Það kæmi engum á
óvart þótt fyrir Dorr t Willum-
sen ætti að liggja að verða eiin
af fremstu konum danskr-ar riit-
’listar."
Þriðja bók Dorrit Willum-
sen, skáldsagan Da, er lögð
í munn lít.llar stúlku. Sögu-
sviðið er heimur hennar í litl-
um garði í verkamannahverfi í
Kaupmamn-ahöfn. Nánar tiltek-
ið umlylkur þessi he.'mu-r móð-
urina, sem saumar og ekur
stöku sinnum í radíóbíl í Tívolí,
og ömmuna, sem er gift mikil-
væigustu sögupersónunni, afan-
um. Afinn gæt'r eignari-nnar,
blandar rottuei'tur og segir frá
ferðu-m sínum. Hann setur einn
ig fram furð-ulegar kenningar
og rekur sögur af framliðinu-m
ættingjum.
Þ-essum heimi litlu stúlkunn-
ar blandast einni-g hinn sfcóri
heimiur, h-eiimur hverfisins og
íb-úa þess, eiras og hanin kemur
stúlku-nni fyr r sjónir.
Roof Tops
Fram-hald af bls. 15.
ratoari og þann-i-g mætti lengi
telja, en við verðum að lá-ta
það eiga sig í bili.
— Við reynum að blanda sam
an skemmtilegri poptónlist og
eitbhvað þyngri framiúrstef-nu-
fcónlist, -en ég v-erð að nota
tækifæri'ð og lýsa því yfir, að
ég er alvag gegnsýrðlur popp-
ari — vii all-r-a helzt syngja
þau lög, sem ég sé að fól-kið
heifur gaman a-f. En þó ber þess
að geta, að þessi popstefna m-ín
er ekki ráða-ndi í hl'jómsveit-
inni.
— Við höfum fen-gi® góðar
un-dirtektir hjá fólkinu s-íðan
við byrjuðu-m að spila og við
1-ítum björtum augum til fram-
fcíða-rinn-ar.
— Svo miöng vor.u þau orð.
Nú er að koma út tv-eggja la-ga
pla-ta með söng Guðmundar
Hauks við erlendan undirleik
og hefur hann sjálfur samið is-
lenzka texta við bæði lögin.
Þaiu -hébu á frumimálin-u „I can
siinig a raiinibow, Love is blu-e“
og „Early in the morning," en.
eftir að Guðmundur hafði töifr-
að fram texfcana, heita þau
„Ein-n ég syng í regni“ og „Líf-
ið er leikur.“ Gg lögin eru í
fínasta pop-stíln-um hans að
sjálfsögðu.
Útgefandi: H/f. Árvakur, Reykjavik.
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsíon.
Ritstj.fltr.: Gisli SigurCsson.
Auglýsirgar: Árni Garðar Krittiníson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi 10100.
9. ágúst 1970
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS ]3