Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1971, Blaðsíða 7

ISLAND,
NASISTAR OG
ATLANTSHAF
Framhald af forsíðu
Hitler ásanit Raeder flotaforingja. Greinileg-t er, að Hitler
tók ekki fjarri hng-myndinni uin töku fslamls.
lota striðsins yirði háð um
Bretlandseyjar. Vörn heima-
iandsins hlaut að sitja í fyrir-
rúmi. Bretar ákváðu að kalla
heim allt iið sitit frá Noregi. 10.
júní tilkynntu bandamenn, að
þeir hefðu lokið þessum brott-
flutningi.
Innrás í ísland
Er bandamenn voru á brott
frá Noregi féll áœtlunin
um Narvik-leiðangurinn um
sjálfa sig. Hœtt var vinnu við
breytingar á stðrskipunum
tveimur. Hinn 12. júní brá svo
einkennilega við, að Raeder
flotaforingi fékk skyndilega
fyrirmæli frá yfirherráðinu
þess efnis, að vinnu við skip-
in skyldi haldið áfram. Þetta
hlýtur að hafa komið Raeder á
óvart. Það sýna viðbrögð hans.
Hann hringdi tafarlaust í ytf-
irherráðið og spurðist fyrir um
tilgang fyrirmælanna. Yfirher-
ráðið upplýsti Raeder um, að
innrás í ísland væri i atliugun
og ætlunin væri að notast vlð
Bremen og Europa við það
verkefni. 4)
Flotastjórniin lét ekki standa
á þvi að taka afstöðu tii inn-
rásarfyrirætíamarinnar. Þenn-
an sarna dag lét hún bóka eft-
irfarandi i striðsdagbók flot-
ans:
Árangnrinn af liernáminu
[Islandsj getur aldrei veg-
ið upp á móti áhættunni við
liðsflutninga yfir liaf, þar
sem óvinurinn er öllu ráð-
andi. 5)
Hugmyndin að töku íslands
kom fyrst upp í yfirherráðmu.
Hitler tók hugmyndinni greini-
lega ekki f jarri, þvi að hann fyr
irskipaði gerð innrásaráætlun-
ar. Áætlun þessari var gefið
heitið „Ikarus". Nafnið lýsti
nokkurri svartsýni, ef haft er
mið af grisku goðsögninni um
Ikarus, þann er bræddi vax-
vængi sina á flugi yfir sam-
nefndu hafi og týndi Mfinu.
Kannski hafa áætlunargerðar-
mennirnir viljað minna yfirboð
ara sína á háskann, sem var
innrásinni samfara, með því að
velja henni þetta heiti. Engin
samráð voru höfð við flotann,
áður en Hitler fyrirskipaði
gerð áætlunarinnar. „Ikarus"
kom því flotarium í opna
skjöldu, enda þótt honum væri
vitaskuíd ætlað lykilhlutverk í
áætluninni.
Það var ef til vill engin tiÞ
viljun, að flotinn skyldi snið-
genginn á þennan hátt. Tog-
streita milli stofnana og hinna
ýmsu greina herafláns var
einmitt eití helzta einkenni
Þriðja rikisins. Hitlér ól sjálf-
ur á þessu, því að þannig tókst
honum að halda öllum þráðum
í hendi sér. Yfirherráðið, sem
var undir' beinni stjórn Hítlers,
hafði lengst af aðeins sinnt
smámunum einum. Skipulagn-
ing og stjórn hernaðaraðgerða
vóru fyrst og fremst í höndum
herráðs landhersins (Ober-
konimando des Heeres), sem
starfaði í misjafnlega góðri
samvinriu við ráð f.lota og flug
hers. Við skipula-gningu inn-
rásarinnar í Noreg tók Hitler
hins vegar upp það nýmæli að
fela undirbúninginn í hend
ur yfirherráðinu. Var þetta
upphaf tviklofnings i hernað-
arrekstri Þjóðverja, sem átti
eftir að verða þeim dýr. Að-
dragandi og framvinda Is-
landsáætlunarinnar bera ein-
rhitt með sér svip togstreitunn-
ar milli greina heraflans.
Tæþri viku eftir að Raeder
var skýrt frá innrásarhug-
myndinni, var „Ikarus" tekinn
til umræðu á sérstökum fundi
herráðsforingja úr flota og
flugher. Andstaða flotans
gegn áætluninni hafði þegar
verið mótuð með áðurgreindri
færslu í striðsdagbókina. Flug
foringjarnir lýstu einnig yfir
algjörri andstöðu við „Ikarus".
Innrás í ísland væri því aðeins
framkvæmanleg, að til reiðu
væru lendingarbrautir fyri-r
sprengju- og orrustufiugvél-
ar.ö) Sú staðreynd, að flugher-
inn gat ekki leikið með í þetta
sikipti hlaut að stefina
„Ikarusi" í voða. Innrásin i
Noreg var fyrsta meiriháttar
hernaðaraðgerð í sögu þýzka
hersins, sem framkvæmd var
með landgöngu af hafi. Reynsl
an af henni hlaut því að verða
Þjóðverjum að leiðarljósi við
framkvæmd „Ikarusar". í
Noregi hafði það sannazt, að
unnt var að vega upp hinn
veika þýzka flotastyrk með
því að beita ofurefli flugliðs.
Nú var þessu ekki til að
dreifa. Flugherinn hafði á þess
um tima ekki yfir að ráða vél-
um með flugþol til notkunar á
svo fjarlægum slóðum. Gagn-
stætt því, sem var í Noregi,
voru hér á landi engir flug-
veliir.
„Ikarus“ í
úlfsgreninu
Hinn 20. júní, eða tveimur
dögum eftir fund herráðsfor
ingjanna, komu Hitler og
Raeder saman til fundar ásamt
þeim Jodl hershöfðingja, for-
manni yfirherráðsins og Putt-
kamer sjóliðsforingja, flotaráð-
gjafa Hitlers. Fundurinn var
'haldinn i höfuðstöðvum Hitl-
ers, Woífschlucht („úlfsgren-
ihu“), sem þá voru i bænum
Bruly la Pesche á landamærum
Frakklands og Belgiu. Að-
aiefni fundarins var að ræða,
hvaða tökum Bretar skyldu
teknir, þá er Frakkland var
fallið. „Ikarus" var fjórða dag-
skráratriði. Þegar hér var
komið sögu, háfði flötinn gert
frumdrög að „Ikarusi" og
voru þau lögð fram til um-
ræðú. Fundargérðin grein-
ir frá því, að Raédér hafi skýrt
frá undirbúningi óg hagstæð-
ustu iendingarstöðum. Otilok-
að væri að hálda uppi stöðug-
um birgðaflutningum til Is-
lands. Til að framkvæma
„Ikarus" þyrfti að beita öllum
flotanum. 1 „atriðum feíi um-
ræðu“, sem flotastjórnin lagði
fram spyr hún Hitler: „Hvað
vakir fyrir Foringjanum að
gefa þessi fyrirmæli [um inn-
rásaráætlun] ? Hvernig og hve
nær hugsar Foringinn sér að
framkvæma þessa innrás?" P
Svar Hitlers við spurningum
flotastjórnarinnar er þvi mið-
ur ekki bókfært. í fylgiskjali
er hins vegar að finna frum-
drögin að „Ikarusi", sem Raed-
er reiíaði fyrir Hitler. Þar
segir:
Flutniiigavandainál „Ikar-
usar“ «r svipaó því, er fólg
ið var í „Weseruebnng"-
innrásinni [innrásinni í
Noregj, Verkefnið, sem fyr
ir liggur, er að flytja mik-
inn fjölda inaniia og útbún-
að yfir fjarlægt haf, sem
óvinurinn ræðnr að mestu.
Gagnstætt því, sem var á
norður-norska svæðinu, er
nú um að ræða hafsvæði,
sem er imdir stöðngnm yfir-
ráðum óvinadeilda (beiti-
skipa og hjálparbeitiskipa),
meðan haldið er uppi
vörzlu á ytra haínbanns
svæðinu. Sii staðreynd er
okkur fjötur um fót, að í
nokkurn tíma, liklega þar
til í október eða nóvember,
ráðinn við aðeins yfir einu
orrustu[-beitiskipi] til
meiriháttar aðgerða. (Að
lokinni viðgerð á Scharn-
horst, viðgerðartínii óviss,
verður að yfirfara Gneise-
nau.) Ofan á þetta bætist
svo skortnr á minni herskip-
'iin, l sem stafar af skips-
tapa þeim, er við tirðiim fyr
ir í „Weseruebung“-innráa-
inni.
Ganghraði skipanna, sem
ætlunin er að nota við inn-
rásina er misjafn (tvö skip
hafa háinarksliraða 28 sjó-
mílur, tvö ganga 20 sjómíl-
nr og önnur tvö 15 sjómíl-
ur)*2 og geta þau því ekki
fylgzt að, ef nýta á hraða
þeirra. Afleiðingin verður
sú að clreifa verður fylgd-
arskipuniim meir en ella.
Hægt er að sneiða hjá óhag
ræðlnu af þessu að nokkru
leyti með nákvæmu vali
staða, þar sem skipin yrðu
gerð ferðbúin og þaðan,
sem lagt yrði upp. Skipun-
um yrði að raða niður í sam
ræmi við liraða þeirra; því
hæggengari þií nær yrðu
þau að vera endanlegum
ákvörðunarstað. „B“[rem-
en] og ,,E“[uropa] til að
mynda í Helgolandsflóa.
„Sc“ [harnhorst] og „Gn“[eis-
enau] einhvers staðar í ná-
grenni Þrándheims. Skipta
yrði skipuniim með gang-
hraða 15 sjómilur á hafnir
á norðvesturströnd Noregs
(Andalsnes, Molde). Til að
halda sem mestri leynd yf-
ir öllu er ráðlegt að senda
skipin fljótlega sem næst
brottfararstað og lesta þau.
Innrásarliði og útbúnaði
ætti að safna þar saman í
síðustu lög.
Vitneskja verður að liggja
fyrir uni fyrirhugaðan land
göngustað á óvinaströnd,
þannig að undirbúningur
geti hafizt að innrásinni.
Það virðist óráðlegt að
flytja hermenn á herskipnm
í sania mæli og gert var í
„Weseruebiing“-innrásinni.
Það takmarkar baráttn-
hæfni flotans. Árstimi og
veðurfar hafa úrslitaáhrif
á framkvæmd innrásarinn-
ar. Hún virðist óhugsandi
yfir siimarið (apríl-septem-
ber) sökum birtu á norð-
urslóðum. Birtan veldur
því, að ekki er hægt að
tryggja að óvininum
sé komið að óvörum. Meiri-
háttar aðgerðir gegn ofur-
efli óvinarins á hafinu eru
ekki mögulegar. 8>
Hitler og hafið
Áður en lengra er haldið I
áætluninni, er rétt að gera sér
grein fyrir nokkrum atriðum,
sem höfðu meginþýðingu í sam-
bandi við „Ikarus" og stríðið
almennt. Það er haft eítir
Hitler, að hann væri ljón á
landi, en þegar að hafinu kæmi
væri hann ekki til stórræð-
anna. í þessum orðum var mik-
ill sannleikur fólginn. 1 landa-
hungri Hitlers var að finna
vísinn að hans eigin tortím-
ingu. Sem hernaðarhugsuðui’
var Hitler haldinn algjörum
landkrabbasjónarmiðum, eins
*1 Helmingi af tundurspillum
þýzka flotans var t.d. sökkt i
átökunum um Narvik.
*2 Annars staðar í fundar-
gerðinni var tekið fram, að bú-
ið væri að ráðstafa eftirtöld-
um skipum til flutninga á inn-
rásarliðinu: Bremen, Europa,
Gneisenan, Potsdam, Molken-
fels, og Neidenfels.
3. október 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7