Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1971, Blaðsíða 12

ÍSLAND,
NASISTAR
OG
ATLANTSHAF
Framh. af bls. 9
land, ræddi Hitler hugmynd-
ina að flytja Gyðinga til Mada
gascar. Þetta var honum ofar í
huga en átökin við Breta.
„ísland skal
innlimad“
Á margnefndum fundi af-
henti flotastjórnin Hitler
greinargeið um framtíðar flota
stefnu. Enn eitt dæmið um sig-
urvissuna. Greinargerðin sýn-
ir tvö þýðingarmikil atr-
iði varðandi Island. Flotinn
var í grundvallaratriðum al-
gjörlega sammála markmiði
„Ikarusar", þ.e. töku íslands.
Landið var mikilvægur hluti
heildaráætlunar um framtiðar-
uppbyggingu Atlantshafsflota
Ætlunin var að byggja upp
herflota, sem gerði Þýzkaland
að sannkölluðu flotaveldi. Meg
ínhugsundn í nýju flotastefn-
unni var að brjótast út úr þvi
„helsi innhafa", sem Raeder
taldi þýzka flotann fjötraðan
í. Öll bar hin nýja stefna
merki kenninga Wolfgangs
Wegeners flotaforingja, sem
hann setti fram í frægri bók
Die Seestrategie des Welt-
krieges. Þungamiðjan í kenn-
ingum Wegeners var aðgangur
að úthöfunum. Höfuðtakmark
þýzka flotans væri að halda
slikum aðgangi opnum. Ef
þetta tækist ekki, biðu flotans
sömu örlög og í fyrri heims-
styrjöld, að vera króaður í
„þýðingarlausu horni þýðing-
arlauss sjávar". 1!l> Til að gera
úthafskenningu Wegeners að
veruleika vsirð flotinn að afla
sér bækistöðva, sem lágu vel
við helztu verzlunar- og sigl-
ingaleiðum. 1 þessu sambandi
benti Wegener til að mynda á
þýðingu Noregs fyrir Norð-
ur-Atlantshaf. Flotastjórnin
undir forystu Raeders var
greinilega staðráðin í að fram-
kvæma hugmyndir Wegeners í
framtiðinni og ganga feti
lengra:
Hvað snertir flotabæki-
stöðvar er það kjaminn i
stefnu Þýzkaiands að bæta
í grundvallaratriðum og
endanlega landfræðilega og
hernaðarlega stöðu Stór-
Þýzkalands. Tilgangurinn
er að girða fyrir í eitt skipti
fyrir öll, að Bretland geti
ógnað Þýzkalandi og hags-
munum þess í öðriun heims-
álfum.
Flotastjórnin gerði ráð fyrir,
að þýzka nýlenduveldið yrði
endurreist og stóraukið. Var-
anlegar flotabækistöðvar
skyldu reistar í Afríku, en
einnig við Ermasund, í Noregi
og á Azoreyjuan. Um hólmann
í Norður-Atlantshafi sagði
stutt og laggott:
Ísland skal innlimað og ís-
lenzkt landsvæði nýtt sem
flota- og flugbækistöð. 20)
Flotastjórnin lét þess ekki
getið, hverni'g komast ætti yf-
ir landið. Ef hún var ósammála
því að leggja Island undir sig
með framkvæmd „Ikarusar“,
hlýtur hún að hafa haft ein-
hver önnur ráð i huga. Ef
striðstímar voru ekki hinir
réttu, mætti draga þá ályktun,
að flotinn hefði haft friðartíma
í huga. ísland yrði látið faLla í
hlut Þýzkalands við skiptingu
Evrópu, án undangengis her-
náms. „Diplómatian“ yrði lát-
in nægja til að klófesta land-
ið. Þannig yrði komizt hjá
þarflausum fómum fyrir þessa
eyju, sem hvort eð er var gagns
laus í bili, eins og Raeder hafði
sýnt Hitler fram á. Flotastjórn
in vildi ná Islandi á ódýran
hátt, þegar sú stund var runn
in upp, að hægt var að hafa
not af landinu. Þarna virðist
vera hægt að finna skoðana-
muninn milli Hitlers (a.m.k.
fyrir fundinn með Raeder) og
yfirherráðsins annars vegar
og flotastjórnsirinnar hins veg
ar. Allir aðilar, hvort sem þeir
voru með eða móti „Ikarusi“,
virðast því hafa grundvallað
skoðanir sínar á sömu
forsendu: Þýzkaland var að
vinna stríðið. Island átti að
koma í hlut Þýzkalands og
þjóna framtíðar flota og flug-
her, sem aldrei sá dagsins Ijós.
Landið yrði sú skammbyssa,
sem stöðugt myndi munduð
gegn Bretlandi og Norður-
Ameríku, eins og Karl Haus-
hofer fiotaforingi orðaði það.
Endalok
„Ikarusar“
Hvers vegna var „Ikarus“
ekki framkvæmdur? Aðalástæð
an var áreiðanlega sú, að Bret-
ar héldu áfram baráttu sinni
og hopuðu hvergi. H'itler
nieyddist til að láta undirbúa
innrás í Bretland. Þamn 2. júlí
1940 gaf Hitler út fyrstu fyrir-
mæli sín um gerð innrásaráætl-
unar í Bretland. Áætlunin hlaut
nafnið „Sæljón“ og fyrir henni
varð „Ikarus" óhjákvæmilega
að vikja. Takmarkaður fiota-
styrkur kom i veg fyrir, að
hægt væri að undirbúa samtím
is tvö verkefni á borð við
þessi. Andstaða flota og flug-
hers við „Ikarus“ hlaut einnig
að hafa verkað letjandi á
Hitler.
Þótt „Ikarus“ væri Lagður til
hliðar, er ekki þar með sagt,
að Island hafi horfið úr huga
Þjóðverja. I júli 1943 kom til
tals, að vikingasveitir gerðu
hér strandhögg. Þessi hug-
mynd varð að engu, en í stað-
inn var ákveðið aa raoast 1'
minni háttar leiðangra til
Grænlands, Spitzbergen og
Jan Mayen. 21) Islandi skaut
einmig upp i huga Hitlers á
stundum. Sagt er, að honum
hafi hugkvæmzt að láta byggja
flutningakafbáta til árása á Is-
land. Raeder mun hafa talið
foringja sinn af þessari fyrir-
ætlun. 22) Eitt sinn lét Hitler
þau orð falla í þröngum hópi,
að sú stund myndi renna upp,
að Þjóðverjar og Bretar sam-
einuðust gegn Bandarikja-
mönnum. I sameiningu myndu
þeir láta það verða sitt fyrsta
verk að reka þessa óboðnu
gesti frá evrópsku eyjunni Is-
landi. 23)
HiSIMII.DIIt
Aðalheimild þessarar greinar er
fundaKerðir og fylgiskjol frá
fundi Hitlers og: Raeders liinn 20.
júní 1940. Slíka fundi héldu þeir
með nokkru millibili allt stríðið.
FundagrerÖirnar féllu í hendur
baudamöiinum i stríðslok. Árið 1947
var hulunni svipt af þessum g:ög:ii-
um. Flotar Breta og: Bandaríltja-
manna ffáfu þau út fjölrituð í
enskri þýöing:u undir lieitinu „Fueh
rer Conferences on Matters Deal-
ing1 with the German Navy“. Fund
argerðunum fylgdu margvíslegar
áætlanir, skýrslur og slv,jöl varð-
andi þýzka flotann. Gögn þessi
liöfðu verið lögð fram á fundunum.
Ritið var ekki einungis frábær
heimild um sjóliernað Fjóðverja
heldur gaf þaö eiiinig glöffga mynd
af framgangi stríðsins í licild. Ár-
ið 1948 var þýðingin prentuð S
brezka ársritinu „Brassey’s Naval
Annual“.
Önnur helzta heimild, sem stuözt
er við, er samantekt bandaríska
flotafulltrúans í London um „fyrir
ætlanir I»jóðverja gagnvart Íslandi
og Grænlandi“. Samantekt þessa
gerði fulltrúinn fyrir Bandarílija-
fiota árið 1949 og er hún byggð á
ýmsum þýzkum göfinum.
HEIMILDIR, sem vísað er til:
1) Fuehrer Conferences on Matters
Dcaliiig with the German Navy
(Washington D.C., 1947) —
(skammstafað Conferences),
1940, hls. 52.
2) Ibid., 1940. bls. 38.
3) Sjá heimild nr. 1.
4) German Ditentions with Regard
to Iceland (London, Tlie U.S.
Embassy, Offiee of tlie Naval
Attaclié, J949) (skammstafað
German Intentions), bls. 1.
5) War Diary, German Naval
Staff, Operations Division, Vol.
10, bls. 103.
(i) Gcrman Intentions, bls. 2.
7) Conferences, June 20, 1940,
hls. 55; 58.
8) Ibid., Annex 1, Operation „Ikar
us“, Discussion Foints for tlie
Report of the Commander in
Chief, Navy to the Fuehrer on
20 June 1940, bls. 60.
9) Sjá um HJtler og þýzka flot-
ann: Karl Doenitz: Mcmoirs,
Ten Years and Twenty Days
(Cleveland & New York, 1959).
Ericli Raeder: My Life (Anna-
polis, 19G0).
10) Winston Churchill: — The Gatl
eriiig Storm — Tlie Second
World War (Boston, 1948),
hls. 657.
11) Raeder, bls, 333.
12) Conferences, op. cit., bls. (»0-61.
13) Ibid., Appendix 1 to Aunex 1,
bls. 62-64.
14) Capt. S. W. Roskill: — The War
At Sea —, History of the Second
World War, Vol 1, (London,
1954), bls. 265.
15) Ihid., sjá um „noröurgæzlu“
bls. 67; 264-265.
16) Walter Ansel: Hitler Confronts
Englaiid (Durham, 1960), bls.
102.
17) Edward P. Von der Porten: The
German Navy in World War II
(New York, 1969), bls. 104.
18) Ansel, op. cit.
19) T. K. Dcrry: — The Campaign
in Norway —, The History of
the Second World War (London,
1952). Frnmheimild: Wolfgang:
W egener, Die Seestrategie des
Weltkrieges (Berlín, 1929).
20) Conferences, Annex 2, Views of
tiie Naval Staff on tlie Policy
of Bases, bls. 65-66.
21) Cerman Intentions, bls. 3.
22) Von der Porten, bls. 181.
23) H. lt. Trevor-Koper (ritstj.):
Hitler’s Table Talk 1941—1944
(London, 1953), bls. 188.
Myndlist
Framh. af bls. 6
Philadelphiu. Þaðan tók ég BA-
próf 1968.
Var það með kennslu i huga?
Nei, alls ekk'i. Ég hef aldrei
haft hug á kennslu. Þetta nám
var eingöngu miðað við frjálsa
myndlist.
Svo þú ættir að vera sæmi-
lega sikóluð.
Æ, ég er yfir mig leið á skól-
um. Þeir skipta sáral’itlu máli.
Fólk sem ekki kenust í skóla,
heldur að það hafi misst af heil
miklu. En það er oftast mis-
skilningur. Maður lærir af því
að æfa sig, með því að vinna
og vinna, mála og miála og
teikna. 1 skólum £er svo mikhl
timi i að tala. Já, alltof mikill
timi í hreint kjaftæði. Menn
synda í „theoríunum" og tala og
tala. Sumir voru mj'ög góðir
lis amenn, þegar þeir voru að
tala uim málverk. Aftur á móti
gátu þeir sáralítið í verki. Ég
sá þetta fljótlega og tók mig
mieira að segja upp frá skóian-
um eftir einn vetur og hélt til
Parísar. Þar sfeoðaðd ég söfn,
fór á námskeið í skúlptúr og
reyndi umfram allt að vinna.
Og Pariis hefur verið góð?
París var indæl, ekki vant-
aði það. Og ekki má ég gleyma
að segja frá þvi, að áður en ég
ílór til Parísar, hafð: ég þriggja
mánaða viðdvöl hér á íslandi
og lagði stund á Islenziku við
Háskóla Islands.
En þú hafðir komið hér
áður?
Já, noikikrum sinnurn. Til
dæmis var ég hér heilt sumar
og vann þá í veitingaskálanum
við Guillfoss.
Við afgreiðslu?
Já, ég afgreiddi erlenda
ferðamennn og landsmenn
jöfnum höndum. Ég var
líka hér heima um tíma hjá
ömmu minni. Það var meðan
hún lifði; þá var ég fjórtán ára.
En þú hafur ekki ætlað þér
að heiðra okkur með sýningu
í fyrsta sinn?
Nei.
Kannski aldrei haldið sýn-
ingu?
Bara einu sinni. Það var í
New York i fyrra.
E'nkasýningu?
Við eru.m 24 saman í félagi
um sýningarhúsnæði. Það deil-
ist þannig, að við fáum þr'ggja
vikna sýningartíma, hvert okk-
ar. Svo skiptumst við á að
sitja yfir. Á þessari fyrs u sýn
ingu minni seldi ég iíka mynd
í fyrsta sinni.
Var skrifað eitthvað um þ'g
í biöð?
Það var skrifað um sýning-
una í biöð; þeir voru mjög vin-
samlegir við mig.
Kannski átt þú eft.'r að sýna
þeim mynd'r úr Herðubreiðar-
lindum og Drekagili? Þú
komist þangað í suanar.
Já og víðar.
Hvar var falle.ga.st?
Það var allt fallegt. SLfellt
sólskin og blíða þar að auki.
Það var mj'ög fallegt í Land-
mannaiaugum, en iika i Ódáða-
hrauni, við Gæsavötn og Mý-
vatn.
Og þú hefur haft nógan
tíma?
Nei, alls ekki alltaf. Við
stönzuðuim svo stut á sumum
fallegum stöðum. Þá tök ég
skyssur m,eð oiíukrit og stund-
Sjóorrustan, þegar Scharnhorst var sökkt.
]2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. október 1971