Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1971, Page 10

KÚTTERAÖLDIN
Þó ég kæmist aldrei svo hátt
á sjómennskubrautinni að
verða háseti á kúttara eða
botnvörpungi, þá var ég þó
ekki alveg ósnortinn af þeirri
miklu breytingu, sem varð á
tfiskveiðatækjum landsmanna,
er Bretar lögðu niður veiðar
sinar með kútterum, en tóku
upp veiðar með botnvörpuskip
um. Það varð vatn á myllu fé-
lausra og kalla mátti þá banka
lausra Islendinga í bili, því
Bretar seldu kúttera sína mjög
ódýrt. Langfremsti og reynd-
asti stórútgerðarmaðurinn hér
í þá daga var Geir Zoega
kaupmaður, enda varð hann
fyrsti maðurinn hér til að
kaupa enskan kúttara. Keypti
hann kúttarann. Toiler 1893.
Áður hafði Geir keypt dansk-
an kútter, Margréti 1889.
Árið 1899 mynduðu nokkrir
menn, fyrir milligöngu Einars
Þorgilssonar kauipmanrts i
Hafnarfirði og mána, hlutafé-
lag, til þess að geta keypt 2
kúttera í Bretlandi og að gera
þá út. Félagið fól mér að
kaupa kútterana. Ég byrjaði
með þvi, að setja mig vel inn
í hvers er að gæta við slik tré-
skipa kaup, og að læra að
rannsaka skrokk þeirra. Ég
tfór svo til Yarnmouth á Eng-
landi veturinn 1899 og fékfc
þar mörg tilboð um kúttera.
Ég keypti mér nú skósíða lér-
eftskápu til þess að skríða i
um öll skipin, sem boðin voru
til þess, með áhöldum, að leita
að fúa í þeim, og valdi loks 2
kúttera Little Rose og Sur-
prise.
Svo var fyrirfram ákveðið,
að annað skipið skyldi fara
þegar heim og á fiskveiðar, en
ég leigði hitt skipið yfir sumar-
ið til vöruflutninga milli Ham-
borgar og Reykjavíkur.
Little Rose var svo send
upp, en Surprise sendi ég til
Hamborgar, og réð á hana
þýzkan skipstjóra yfir sumar-
ið. Surprise kom svo upp með
vöruifiarm og tók svo í útleið
farm af brotajárni í Grinda-
vik, úr norsku gufuskipi,
Rapid, sem hafði strandað þar
fyrir fáum árum. Kútter þessi
kom svo með annan vörufarm
frá Hamborg þe.ta sumar, og
var siðan lagt í vetrarlægi.
Næsta sumar var Surprise svo
gerður út á þorskveiðar, und-
ir stjórn hins óvenjulega geð-
uga manns Bergs Jónssonar
skipstjóra, sem stjórnaði
þessu skipi samfleytt í 20 ár.
Á skipinu Little Rose var
formaður Sigurður Guðlaugs-
son og strandaði þetta skip ár-
ið 1902. Ekki átti ég svo frek-
ara við skipakauip fyrr en
1902.
1900
Á árunum 1895 til aldamóta
Skeði ekkert sérstakí, sem
ástæða er til að skýra frá.
Verziunin gekk sinn rólega
gang, og ávann sér traust al-
mennings fyrir verð og sér
staklega vörugæði. Hin æðri
stjórn hafði líka gert mig svo
úr garði, að ég hafði viðbjóð á
allri sviksemi og undirferli
bæði í verzlun og öðru. Þessi
eiginleiki skapaði mér of:
harða andstæðinga, þegar af-
skipti mln af stjórnmálum
komu til sögunnar. Þennan eig
inleákia minn hefði ég þó ekki
viljað selja fyrir neina fjár-
hæð, atvinnu eða önnur fríð-
indi, og leit ég á hann, sem
þá beztu gjöf og gæfuskilyrði,
sem tilveran hafði lagt mér i
. skaut.
Sá eiginleiki gaf mér kraft-
inn til að rannsaka alveg sjálf-
stætt, og án tillits til flotkks-
hagsmuna stóru málin, svo
sem járnbrautarmálið, seðla-
bankamálið, vörutollsfyrir-
komulagið, hina almennu sam-
ábyrgð o.s.frv. En því miður
virðist óeigingirni og skyldu-
rækni við fósturjörðina vera,
eins og stendur, óðtfluga að
ganga úr móð, bæð meðal leið-
andi rnanna og almennings.
Misnotkun lýðræðisins, sem
stafar af of mikilli ágirnd, eða
ásælni einstakra manna, stétta
og kjördæma ætla að verða
vor banabiti. Og einstakir
menn í öllum stéttum og flokík-
u-m eiga þar sökina.
uryKKjusiKiaparmaour var
ég ekki að eðlisfani, en vel
hefði ég þó getað vanið mig á
drykkjuskap. Og svo langt var
ég korninn, á vinnautnarbraut-
inni, því þá var drykkjuöld, að
mig var tfarið að langa í öl-
föng. Undir eins og ég varð
þess var, skrúfaði ég fyrir, og
gekk beint inn í Góðtemplara-
félagið. Þó margir örðugleikar
hefðu orðið á le'ið minni, þá
hét ég því, að verða aldrei
drykkj umaður.
EJkki var ég þó í því félagi
nema um 5 ár, en fylgdi jatfn-
an starfsemii þess og stuiddi.
Vegna skrifanna um ft'ár-
sölumálið, kynntist ég ýmsum
málsmetandi mönnum, setn ég
áður hafði haft lítil kynn-i af.
Sérstaklega kynntist ég á þeim
árum mjög náið, Birní Jóns-
syni ritstjóra ísafoldar, sem ég
átti að þakka, að ég gat borið
hönd fyrir höfuð mér í fjár-
sölumálinu í islenzku blaöi,
þar sem önnur blöð landsins
voru þá sýnilega í útlendum
Gyðingaklóm.
Björn Jónsson bar þá höfuð
og herðar yfir flesta, og etf til
vill alla samtíðarmenn sína
hér heiima, að gáfu-m, mælsku,
starfsþreki o,g drengskap.
Hann var og sterkur trúmað-
ur. Og engan mann hetfd ég
þekkt, sem var jafn rífeur af
barnsins einlægni. Það mátti
treysta því sem hann sagði og
gerði. Við urðuim því hreinir
vinir. Árið 1900 var Björn
Jónsson 54 ára en ég 42 ára.
Úr
endurminnmgum
Björns
Kristjánssonar
SJÖTTI HLUTI
Hann var þá enn með ðbhaða 1
heilsu.
Þetta ár áttu aLþingiskosn-
ingar að fara fra-m. Alþingi
skiptist þá í aðeins 2 floklka,
sem var alveg nóg fyrir ekki
stærri þjóð. Skiptist það í
Sjáltfstæðisfldkkinn, sem vdldi
fá alla stjórn landsins inn i
landið, og helzt losa um öll
tengsl milli landanna, og svo
Heimastjórnarflokk, sem vildi
helzt una Við yfirráð Dana yf-
ir landin-u. StjórnmálafLokk-
ar um innanlandsmáL voru þá
ekki ti'l, og heimtufrefcja al-
mennings við landssjóðinn
okki byrjuð.
Ég hafði til þessa alLs ekki
getfdð mig að stj'órnmálum, þó
ég hefði lesið um sjáltflstæðis-
baráttu Jóns Sigurðssonar og
fleiri, en tfylgdi þó eindregið
Sjálístæðisstefnunni. Var ísa-
fold aðal blað þeirrar stefnu,
eða Sjálflstæðisflokksins.
Kapp leit út fyrir að yrði í
kosningunum þetta sumar.
Björn Jónsson fór þess á leit
við mig, að ég byði mig fram
með Þórði Thoroddsen lækni
fyrir Gullbringu og Kjósax-
sýslu á móti Jóní Þórarinssyni
skólastjóra í Flensborg, sem
var þá annar þingmaður kjör-
dæmisins og heimastjórnarmað
ur.
Mér þótti þetta mjög óárenni
legt, þar sem ég hafði þá aldrei
tefcið neinn þátt í oþinberum
stjórnmálaumræðum, aldrei ver
ið í svo miikið sem bamaskóla,
og eiga að verða keppinautur
skólastjórans í Flensborg. Auk
þess var ég þá mjög ófram-
gjarn og fann verulega til
vanmáttar míns á þvi sviði.
Svo var lagt að mér, að ég
lotas gatf eftfir.
Ekkert man ég nú efttir
hvernig ég komst fram úr því
að tala á þingmálafundunum
fyrir kosningarnar í það sinn,
en hlaut að bygigja kosningasig
ur á því, etf um kosningas'igur
yrði að ræða, að kjósendurn-
ir í þeim sýslum, bæru mifcið
traust til min. Kosningin fór
svo, að við Þórður Thorodd-
sen vorum kosndr. Var ég úr
þvi þingmaður fyrir kjördæm-
ið óslitið til vetrarþingsins 1931.
Það var siðasta þingið sem ég
sat á. En sj-ö sinnum var skipt
um meðþingmann minn á þessu
tímabili, tvisvar vegna dauðs-
falls, einu sinni vegna þesis að
einn (Þ. Th.) stóð upp fyrir
öðrum, og einn hætti að bjóða
sig fram, (séra Kr. D.).
Þessir voru meðþingmenn
mínir fyrir kjördæmið og í þess
ari röð:
1. Þórður Thoroddsen lækn-
ir.
2. Dr. Valtýr Guðmundssön.
3. Séra Jens Pálsson (lézt).
4. Séra Kristinn Daníelsson.
5. Einar Þorgilsson, kaup-
maður.
6. Ágúst Flygenring, kaup-
maður.
7. Ólafutr Thors útgerðar-
maður.
Það var nýjung iiyrir mig að
vera á kjörfundi nálega heil-
an dag og fylgjast með öllu
því sem fram íór.
AlþingLskasningar fóru þá
fram opinberlega, það er, að
hver kjósandi kaus upphátt
þann mann er hann vildi
kjósa. Ég fylltist óhug og við-
kvæmni, við að sj’á, hversu
freklega kosningasimalar
t'eynöu að ráða því, hverjum
lltnsigldlr kjósendur gætfu at-
krvæði si-tt. Ég hét þvi þá, að
ef ég Xenti á þingmann-abekk,
þá skyldi ég reyna að sernja
og koma fram á Alþinigi nýj-
u-m alþingiskiosningalögum, þar
sem kjósendurnir mættu kjó-sa
þingmenn frjálsir og heimul-
lega, eins og nýlega var þá bú
ið að leiða í lög í Þýzkalandi.
Veður var afar slæmt kosn-
ingadaginn. Ætluðu kjósendur
að sunnan að fara til Hatfmar-
fjarðar með flóabáfcnum, en
hann komst ekfki .suður. Kjós-
endur leiigðu sér þvi segiskútu,
sem hét örninn, og ætfluðu að
reyna að sigla á henni inn eft-
ir undan útsynningsrokinu.
En það þótti ekki fært fram
eftir deginum. Heimastjörnar-
menn töldu sér þvi vísan sig-
urinn fram etftir öllum degi.
En siðari hluta dags slotaði
veðrið svo, að skipstjóri lagði
á stað með alla kjósendurna
sem aðeins náðu í fcjörfundinn
áður en honum var slitið.
_ Heimast j ðmarmerm urðu
sárgramir og kölluðu sunnan-
merm „Arnarunga" og öðrum
óvirðingaimötfnum, þvi þaðan
áttu þeir ekki atkvæða vom
sjálíir.
Þégar ég fór utan veturinn
eftir, útvegaði ég mér nýju kosn
ingalögin þýzku, og þýddi þau
smám saman. Fókfc ég mér að-
stoð, sérstaklega Kristjáns
Jónssonar yfirdómEira, til að
umbæta frumvarpið, og sniða
það við vort hæfi.
Á þinginu 1901 bárum við
Þórður Thoroddsen svo málið
fram. Bað ég Thoroddsen að
vera aðaflflutningsmanninn,
sem vanam þingmann, þar sem
málið var lika svo stórt. Það
varð ekki útrætt á þvi þimgi.
En 1902 á aukaþimgimu, og svo
aftur 1903 bar ég það fram, og
varð það að lögum 1903.
MÁLMRANNSÓKNIR
Á vetrum 1895—1900 hafði
ég það fyrir venju, er ég var
að bíða eftir nýjum sýnishorn-
um af vefnaðarvörum í
Hamborg, að ganga á söfn,
sérstaklega -á málmsteina-
söfn. Þegar forstjóri safnsins
sá að ég kom þar svo oft, og
að ég var útlendmgur, kallaði
hann mig inn á skrifstofu sína,
og spurði mig hvaðan ég væri
og hvers vegna óg væri svo oft
að skoða málmsteina. Ég sagði
honum að ég væri frá íslandi,
og að ég væri að athuga hvort
sams konar bergtegundir gætu
ekki fumdist þar. Hamn hló
mjög kuldalega aö mér og
spurði: „Hafið þér ekki lesið
Thoroddsen?" Ég kvaðst hafa
gert það, og þá varð hanm emm
meira hissa. Ég kvaddi hann
svo og fór.
Ég fór nú til eins stærsta
bóksalans í Haimborg og bað
hann um að benda mér á beztu
bókina, sem út hefði verið getf-
in á þýzku um málmnámufræði
og benti hann mér á bókina
„Die Unterzuehung und
Berrartumg von Erzlagerstatt-
er von Paul Krusch, yfirum-
sjónarmann allra námumála
Þýzkalands. Þessa bók las ég
rækilega, en sá þegar fram á,
að það næsði ekki að lesa um
slík efni, ég yrði líka að læra
að rannsaka alis konar málm-
steina, ef ég ætti að geta dæmt
um hvort vinnaniegir málmar
gætu fund’st hér he5ma.
Ég réð nú af að leita um
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. október 1971