Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1971, Blaðsíða 11

Verzlun Björns Kristjánsson ar við Vesturgötu eins og hún lítur út mina.
keminsl'U í efnafræM hjá rikis-
rannsóknarstofunni i Haim-
borg og fór á fund prófessors-
ins, sem þá veitti þeirri stofn-
un forstöðu. Ég sa/gði honum
‘fyrirætlun mína, að mig lang-
aði til að geta leitað að málm-
um á Islandi og að afla mér
kunnáttu til þess. Hann tók
mér ágætlega og réð mér til
að læra vel svonefnda lóðpípu
rannsóknaraðferð, og að öðru
leyti almenna ólífræna vota
efnafræði.
Ég byrjaði þegar og vann af
kappi nokkra mánuði alla rúm
helga daga þennan vetur
og svo álika langan tima næsta
vetur, 1902. Ég setti mig
og inn i að ákveða gullmagn í
steintegundum með bræðslu.
Bn langmest iœrði ég þó síð-
ar með eigin æfingu og
reynslu eftir að ég hafði feng-
ið mér öil nauðsynleg áhöld og
efni til þess.
Ég athugaði þvi næst stein-
tegundir á ýmsum stöðum, t.d.
í Hornunum (vestur og aust-
ur) á Svínhólum í Lóni, Þvottá
í Álftafirði, Starmýri s.st.
Desjamýri í Borgarfirði eystra,
og viðar, og varð flestra
málma var. Siðast athugaði ég
Esjuna dálítið, einkum Mógils-
árland. En vitaniega hafði ég
okki tök á að rannsaka annað
en ofanjai'ðarsteina svona al-
veg styrklaust, og vildi ég
ekki .sækja um styrk til þess,
af því ég sat þá á þingi.
í>að má telja víst, að gull
sé vinnanlegt í Mógilsá, i
stærri eða minni stíl, mjög lík-
legt að vinna megi eir, zink,
blý og góðmáiima á Svinhóium
í Lóni, og ekki óM’klegt að
vinna megi gull, eða gull og
platinu á Desjamýri. Að öðru
leyti visa ég til ritgerðar minn
ar ,,Um málma á íslandi," í tíma
ritinu ,,Vöku“, 3. árgangi 1929,
bls. 36.
MNGSKTAN BYB.IAR
Hinn 1. júlí 1901 kom
ég fyrst á þing, var Alþing þá
þannig skipað, að 30 voru þjóð
kjörnir þingmenn, en 6 kon-
ungkjörnir. I Neðri deild sátu
24 þjóðkjörnir, en í Efri deild
6 konungkjörnir þingmenn og
6 þjóðikjömir. AMur alþingis-
kostnaðurinn það þing var fyr-
irfram áætlaður kr. 36,743,63.
Þingið virtist þá vera vei
skipað, þar sem það sátu 24
lærðir menn, og þroskaðir að
aldri, þar á meðal 7 guðfræð-
ingar, 10 bændur, fuliþroskað-
ir að aldri, 1 bankastjóri, og
1 kaupmaður.
Ég hafði þegar i upphafi
ásett mér, að gefa mig ekki
mikið að smámálum, sem litla
þýðingu höfðu fyrir þjóðina
sem heild, en leggja þvi meira
kapp á, að setja mig vel inn í
þau mál, sem stór máttu telj-
ast, og höfðu almenna þýð-
ingu.
Alþingi skiptist þá í tvo
flokka, Sjálfstæðisflokk og
Heimastjórnarflokk, og taldist
ég til hins fyrra. Æðsti stjórn-
andi landsins innanlands, var
þá landshöfðingi Magnús
Stephensen, einhver djúpvitr-
asti og stjórnmálalega menntað-
asti maðurlnn, sem ég var með
á þingi, og sérstakur fjármála-
maður, sem ég bar jafnan
mikla virðingu fyrir, þó eigi
værum við alltaf sammála.
Eins og ég gat um í kaflan-
um „1900“ bárum við Þórður J.
Thoroddsen læknir, fram nýtt
frumvarp um heimuiglegar al-
þinigiskosningar, og bað ég
Þ.J.Th. að vera aðalflutnings-
manninn, þar sem máiið var
svo stórt, en ég óvanur. Hann
tók það að sér, en gat þess í
upphafi ræðu sinnar, að frum-
varpið væri frá mér (B 1157).
Málið var sett í 5 manna
nefnd, sem gerði á því all mi'kl
ar breytingar. 1 Neðri deild
var það samþykkt með 20 at-
kvæðum og afgreitt ti'l Efri
deildar. Við 2. umræðu í Efri
deiid vai' frumvarpið fellt með
6 atkvæðum á móti 5, sem staf-
aði af því, að frumvarpið þótti
ekki standa í fuliu samræmi
við stjórnarskrárfrumvarp
það, er fyrir þinginu lá, að þvi
er kjördæmaskiptinguna
snerti.
Annað stórmálið á þessu
þingi var hlutafélagsbankamál-
ið. Það mál flutti Þórður J.
Thoroddsen einnig með mesta
dugnaði, því að hann var bæði
gáfaður og mjög fylginn sér.
Nefnd 5 mamna var sett í mál-
ið i Neðri deiid, Þ. J. Thorodd-
sen, Lárus H. Bjarnason,
Tryggvi Gunnarsson og ég.
Nefndin klofnaði, urðu
Tryggvi Gunnarsson og L. H.
Bjarnason í minnihluta og
gáfu út sérstakt nefndarálit
(e bl. 507), og meirihlutinn
annað (c bls. 497). Tryggvi
Gunnarsson beitti sér sérstak-
lega á móti málinu, vildi hann
að landssjóður tæki 1. milljón
kr. lán í gulli handa Lands-
bankanuim, sem greitt yrði
á 28 árum, og að gefnar yrðu
út 2 milljónir króna í seðlum
á það gull, auk óinnleysanlegu
seðlanna sem fyrir voru, 750
þús. kr. Skyidi Landsbankinn
annast greiðslu afborgana og
vaxta aif þvi liáni. En meiri-
hluti nefndarinnar áleit ekki
að séð yrði nægilega fyrir pen
ingaþörf landsins framvegis
með því móti, þar sem stofna
átti 3 útibú, heldur með stofn-
un nýs banka, enda staðfesti
reyinslan síðar, að sú skoðun
var rétt.
Mál þetta var samþykkt i
báðum deildum, að siðustu við
eina umræðu í Neðri deild með
20 atkvæðum.
Þriðja stórmálið á þessu
þingi var stjórnarskrármálið.
Sjáifstæðismenn með dr.
Valtý Guðmundsson í broddi
fylkingar, báru fram þetta mál,
var 7 manna nefnd sett í það.
Sú nefnd klofnaði, klufu
heimastjórnarmenn sig frá, og
báru þeir fram annað frum-
varp til stjórnarskrárbreyt-
ingar, var slikt mjög óvana-
legt og á móti þingsköpum.
Álit þessara nefnda var 5
tveim köfluim A og B á þing-
skjali c. 120 frá meiri og rninni
hliuta. Frumvarp sjálfstæðis-
manna var samþykkt við þrjár
umræður í Neðri deild með 12
atkv. gegn 10, og í Efri deild
var frumvarpið samþykkt með
6 atkvæðum gegn 5. Frumvarp
heimastjórnarmanna var fellt
frá 2. umræðu með 12 atkvæð-
urn gegn 5.
Aðaiágreiningurinn milli
flokkanna i málinu var um
það, hvort danska stjórnin
mundi samþykkja frumvarp
sjálfstæðismanna. Hægrimanna
stjórnin i Danmörku var að
fara frá, og gerðu sjálfstæðis-
menn sér vonir um, að nýja
stjórnin þar mundi samþykkja
frjálslynt stjórnarskrárfrum-
varp. En það reyndust von-
brigði, því stjórnin neitaði að
staðfesta það.
Seint á þinginu bar ég fram
frumvarp til vörumerkjalaga,
sem mér fannst aðkallandi að
setja, urðu þau ekki útrædd
á því þingi, en á þinginu 1903
voru þau samþykkt. Ég hafði
á þessu þingi afskipti af ýms-
uim fleiri málum, en sé ekki
ástæðu til að tiil'greina þau.
Visa heldur nú og framvegis til
A-deildar alþingistíðindanna
II „Nefndarmál og nefndar-
menn“, og III „Mælendaskrá".
NÝ SKIPAKAUP
Um leið og ég fór mína
venjulegu vetrarferð 1902 til
útlanda, fól Th. Thorsteinsen
kaupmaöur í Heykjaivík mér að
rannsaka kúttera, sem hann
ætlaði að kaupa í Yarmouth,
og að gera út um kaupin. Ég
rannsakaði þennan kúttera
vandlega og keypti skipið. En
við öll slík kaup varð maður
að lokum að fá kaupin staðfest
hjá dönsku konsúlati i land-
inu. Ég fór því til Lundúna til
danska konsúlatsins þar til að
fá þjóðernisskírteini fyr-
ir skipið. En það gekk mjög
treglega, af því ég hafði enga
skriflega sönnun í höndunt fyr
ir því, að Th. Thorsteinsen
væri danskur þegn, en á hans
nafn var skipið keypt. Konsúl-
atið vildi ekki trúa orðum
um það, og þóttist þurfa
að leita upplýsinga um það i
Kaupmannahöfn. Ég lét í ljós
að ég gæti ekki beðið eftir
því, þar sem skipshöfnin biði
altilbúin til að sigla skipinu
upp. En ekkert hjálpaði það.
Ég afréð því að gista næstu
nótt í Lundúnum og íhuga
hvað gera skyldi. Mér kom
þvi i hug að láta enskan skip-
stjóra (sem lepp) sigla skip-
inu upp, og að fá skipið fyrst
formlega afhent, sem íslenzka
eign í Reykjavík.
Næsta dag fór ég upp í kon-
súlatið, og stóð þar allt við
sama. Ég sagði þá konsúiatinu
blátt áfram hvað ég ætlaði að
gera, og þegar það sá, að þetta
gæti ég gert, og að það aðeins
mundi tapa tekjum fyrir þjóð-
ernisskirteinið, gaf það eftir,
og fékk ég svo þetta virðulega
skjal. Skipið, sem ég sá um
kaupin á hét Emilía.
Ekki man ég hvort það var
þennan vetur sem ég kom með
fyrsta hjólhestinn til Reykja-
víkur.
ADKAÞIN GIÐ 1902
Vegna þess að stjórnarskrár
frumvarpiö var samþykkt á
þinginu 1901, var Alþing leyst
upp, og boðað til nýrra kosn-
inga. Fór kosning svo fram á
undan aukaþinginu, sem sett
var 26. júlí. Náðum við Thor-
oddsen endurkosningu. Annars
varð mikil breyting í þinginu,
þar sem 13 þjóðkjörnir þing-
menn urðu að víkja af þingi,
og jafn margir nýir þingmenn
að koma í þeirra stað. Nú urðu
22 lærðir menn á þingi, þar af
5 guðfræðingar, 12 bændur og
alþýöumenn, einn bankastjóri
og l kaupmaður.
Allur alþingiskostnaðurinn
var nú fyrirfram áætlaður kr.
23.586,48. Ég bar nú sjálf-
ur fram frumvarpið urn heimug
legar kosningar ásamt Þ. J.
Thoroddsen. Voru enn gerðar
á því nokkrar breytingar, og
síðan saimþykkt í einu hljóði og
sent Efri deild, sem einnig sam
þykkti frumvarpið, en tók inn
i það kjördæmaskipunina, sem
gilt ha.fði. Siðan var frumvarp
ið aftur sent Neðri deild og þar
samþykkt við eina umræðu
með öilum atkvæðum.
Með lögum þessum átti þjóð-
in að fá vernd heimulegra
kosningalaga, sem átti að gera
mönnum létt fyrir að geta kos-
ið þingmann eftir sannfær-
ingu sinni.
En þó að þingið hefði að lok-
um samþykkt frumvarpið í báð
um deildum í einu hljóði, sýndi
danska stjórnin þinginu þá lít-
ilsvirðingu að synja um stað-
festingu frumvarpsins, en lagði
það þó sjálft fyrir næsta þing,
1903 með sáralítiili breytingu.
Loksins varð það svo að lög-
um.
Eins og áður er getið, sam-
þykkti Alþingi stjórnarskrár-
frumvarp Sjálfstæðisflokksins,
en synjað var um staðfestingu
á þvi. 1 þvi frumvarpi voru
engin ákvæði um það, hvar ráð
herra skyildi bera frumvörp
Alþingis upp fyrir konungi,
hvort þau skyldu borin upp í
ríkisráðinu eða utan þess. Is-
lendingar voru sem sé að forð-
ast að viðurkenna að ísland
væri einn hluti úr Danaveldi,
forðast að viðurkenna stöðulög
in, sem Danir höfðu einhliða
sett um stöðu íslands i ríkinu.
Stjórn Dana sér nú leik á
borði er hún sér hversu mik-
ið íslendingar lögðu upp úr
því að fá ráðherra búsettan á
Islandi, sem tali og skrifi ís-
lenzku, að hún ber nú sjálf
frain stjórnarskrárirumvarp,
þar sem tekið er fram, að Is-
lands ráðherra skuli bera öll
mál íslands upp i ríkisráði
Dana. Og dönsku stjórninni er
fu’i alvara, því hún tekur
fram í ástæðunum fyrir frum-
varpinu, að Alþingi megi ekki
skoða frumvarpið sem neinn
samningagrundvöll, sem gera
megi breytingar á, heldur sem
tilboð, sem Alþingi geti aðeins
gengið að eða frá. Og hæsti-
í’éttur Dana á að dæma Islands
ráðherrann i málum þeim, sem
Alþingi höfðar gegn ráðherra
íslands út af embættisrekstri
hans o.s.frv.
Þessu frumvarpi tóku heima-
stjórnarmenn, eða foringj-
ar þeirra sem komist höfðu i
meirihluta við alþingiskosn-
ingarnar 1903, tveim höndum.
Ekki sáu sjálfstæðismenn sér
enn fært að skera sig úr, þrátt
fyrir óánægju með frumvarpið.
Hættan var líka ef til vill
nokktu minni af því að sam-
þykkja frumvarpið, þar sem
það var með sínum göllum
kúgað inn á þingið.
Frumvarpið var þvi sarn-
þykkt i Neðri deild með öll-
um atkvæðum, í Efri deild var
frumvarpið einnig samþykkt í
einu hljóði.
Það dylst ekki í áliti nefnd-
arinnar í Neðri deild, (þing-
skjal 37), hversu óánægðir
allir nefndarmennirnir voru
með frumvarpið, en skorti
þrek til að andmæla því. En
þessi mi'kia eftirlátssemi
Alþingis við dönsku stjórnina
leiddi af sér nýja vakningu
hjá þjóðinni fyrir þvi, að hefja
Frainh. á bls. 14
3. októbor 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11