Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1971, Page 6

Minnispunktar
40 ára á Spáni
James
A. Michener
Siðprúðar
konur
sjást
ekki á
reiðhjóli
SÍÐARI HLUTI
Ung, dökk og falleg niítíma-
stúlka á Spáni.
Hann tók við kortinu, leit á
það, brosti og sagði, „Sagan er
það, sem vitringarnir segja að
hún sé.“
„Trúið þér í raun og veru,
að þetta hafi verið þanníg?"
Hann danglaði í kortið,
gerði hvorki að játa né neita,
og sagði, „Þetta er það, sem
menn hafa komið sér saman
um.“
„Hafa menn einnig komið sér
saman um ásakanir þær, sem
þér hafið verið að bera á
Ameríkana?“
„Já.“
„Svo þær eru núna sann-
leikur?“
„Já, í Evrópu."
„Mjög svo athyglisvert,"
sagði ég og sneri mér frá hin-
um hávaðasömu Frökkum til
að velta fyrir mér hinum und-
arlegu örlögum Ameríkumanna
í heiminum í dag. Um þessar
mundir höfðu nokkrar enskar
bækur, sem ég hafði verið að
lesa, valdið mér sérstökum
vonbrigðum, en þar sögðu
skynsamir höfundar með há-
skólapróf furðulegustu hluti
um ameríska ferðamenn, sem
þeir höfðu hitt í Evrópu.
Ameríkanar voru allir heimsk-
ir og ógeðfelldir, hávaðasamir
og ómenntaðir. Sjálfur sat ég
við borð mitt og bjó til lista
yfir þá Ameríkumenn, sem ég
hafði hitt á ferðum mínum ný-
lega: þrir nóbelsverðlaunahaf-
ar, tveir af beztu leikritahöf-
undum heims, þrir góðir skáld-
sagnahöfundar mikið lesnir i
Englandi og Frakklandi, fjór-
ir landsþekktir bankamenn,
sem eyða frítíma sínum við
störf i stjórnum háskóla, óperu
húsa og safna, tveir tugir hæ-
verskra prófessora, kona sem
aðstoðar við rekstur lista-
safnsins i Cleveland, fram-
kvæmdastjóri einnar hinna
stóru sinfóníuhljómsveita okk-
ar, og tveir málarar með fág-
aða framkomu. Hvað svo sem
miðað er við voru þessir menn
meðal leiðtoga heimsins, og
vissulega meðal hinna bezt
menntuðu og fáguðustu. Eng-
inn þeirra talaði hátt. Satt að
segja varð ég að halla mér
fram til að heyra hvað Tenn-
essee Williams sagði, og
Ashcrafts-hjónin töluðu svo
lágt, að það nálgaðist hvísl.
11.
„Hvers vegna hittir aldrei
neinn Evrópubúi þess konar
Ameríkana ?“ spurði ég sjálfan
mig. 1 þremur nýjustu ensku
ferðabókunum um Spán var
óslitin halarófa af amerískum
aulum og dónum, en höfundarn
ir voru velupplýstir menn og
hljóta örugglega einhvern tíma
að hafa einhvers staðar rekizt
á þá tegund Améríkana, sem ég
þekkti. Ég komst að þeirri nið-
urstöðu, að ekki væri hægt að
ásaka enska rithöfunda fyrir
fjandskap, því slíkt var ekki
ætlun þeirra. Þeir tóku aðeins
blindandi fyrir góða og gilda
vöru eins konar amerískan
svartagaldur, sem þeir möluðu
tilbreytingarlaust. Ég get ekki
borið á þá falsanir af yfir-
lögðu ráði, en ég get dregið í
efa athyglisgáfu þeirra og
sanngirni við skráningu bess,
sem þeir sjá.
Á ferðum mínum hef ég rek-
izt á nokkra miður skemmtilega
Englendinga. Þar á meðal var
hökulausa undrið í Singapore,
sem vildi fara með mig í hinn
einstæða Raffles Club af við-
skiptaástæðum, og eyddi um
það bil fjörutíu mínútum í að
hlýða mér yfir hvernig ég ætti
að haga mér, en gleymdi því
alveg, að ég hafði dvalizt tvö
ár við einn af beztu háskóJum
Bretlands. Hann var svo asna-
legur, að hann var hlægilegur.
Á flugvellinum í Sevilla tók ég
eftir tveimur ferlegum enskum
konum af þeirri manngerð, sem
virðist ætíð hafa nóg af öilu.
Nístandi röddu spurðu þær
hvar farangur þeirra væri.
Burðarmaðurinn svaraði á
skýrri spænsku, „Farið inn í
bygginguna, snúið til vinstri,
tíu mínútur." Konurnar, sem
nú voru orðnar ergilegar,
æptu sömu spurninguna á ný
að veslings manninum báðar i
senn, og hann útskýrði enn með
látbragðshreyfingum, „Inn í
bygginguna, snúið til vinstri,
tíu mínútur." Konurnar litu
fyrirlitlega á hann, ýttu hon-
um til hliðar, og önnur sagði
og lá hátt rómur. „Aumingja
skepnan. Hann skilur ekki orð
af því sem við erum að segja.“
Og þar fram eftir götunum.
Aðalatriðið er, að þótt ég hafi
séð óteljandi dæmi um slíka
hegðun, hef ég forðazt að
skrifa um hana eins og hún
væri algeng framkoma Eng-
lendinga erlendis, af því að ég
veit að svo er ekki. Ég hef hitt
of marga enska heiðursmenn
til að leyfa mér slík afglöp. Ég
forðast ekki að skrifa níð um
Englendinga af þvi að ég elska
þá, heldur vegna þess, að ég
ber virðingu fyrir staðreynd-
um.
Meðan ég sat þarna eins
hljóðlega og hinir frönsku fé-
lagar mínir gerðu mér kleift,
reyndi ég að gera mér ljóst
hvernig tilfinningar mínar
væru í raun og veru gagnvart
þessari spurningu um heiðar-
lega lýsingu. Á ferðum mínum
hef ég aldrei hitt einn einasta
Ameríkana jafn hávaðasaman
og ruddalegan og suma Þjóð-
verja, engan jafn innilega
auvirðilegan og einn eða tvo
FrakJ: , engan jafn hlægileg-
an og einstaka Englending,
engan jafn hrokafullan og suma
?!vía og vissulega engan
jafn nízkan og Portúgala.
Enginn Ameríkani stenzt sam-
anburð við fyrsta flokks dæmi
um grófa hegðun frá Indlandi
eða Egyptalandi, og mig grun-
ar að vænlegra sé að leita með
al Rússa að þeim tilfinninga-
lausa, ómenntaða aula, sem ég
rekst svo oft á í bókum og þar
lýst sem dæmiger-ðum Amerí-
kana.
En með þessum þjóðernis-
dæmum er ég aðeins að tala um
fáein andstyggileg tilfelli. Séu
allir enskir ferðamenn bornir
saman við alla ameríska, verð
ég að játa, að sem heild eru
hinir amerísku verri. Ef ein-
hver Evrópubúinn vildi halda
þvi fram, að sjötiu prósent
allra amerískra ferðamanna
yllu vonbrigðum, mundi ég
vera sammála. Ef hann héldi
fast fram áttatiu prósentum,
tæki ég undir það. Ef hann
segði níutíu, býst ég ekki við
að ég mundi fara út i neinar
deilur. En ef hartn segði að
hundrað prósent væru þannig,
eins og Frakkarnir vinstra
megin við mig og ensku höf-
undarnir undir handleggnum á
mér, þá mundi ég ásaka hann
fyrir að fara rangt með stað-
reyndir.
12.
Miðað við þau lönd, sem ég
ferðast um, finnst mér Amerí-
kanar dæmdir af meiri sann-
girni á Spáni en annars staðar.
Þeir eru að vísu ekki elskaðir,
en þeir eru ekki skammaðir.
Spánverjai' almennt eru mót-
falinir því að hafa ameriskar
herstöðvar á spánskri grund,
en þeir viðurkenna þörfina
fyrir vernd. Þeir eru tor-
tryggnir gagnvart hinum mikla
fjölda amerískra mótmælenda,
sem koma til Spánar, og
eru sannfærðir um, að þeir ætl-
ist ekkert gott fyrir. Það gerir
þeim gramt í geði að sjá
ameríska hermenn eyða stórum
auðfengnum peningaupphæð-
um, en þeir eru ánægðir
yfir því, að Kanarnir
skuli haga sér jafn vel
og þeir gera. Af þvi að
Spánn er einvaldsríki, er skylt
að ófrægja lýðræðið, og þar
sem Amerika er leiðtogi meðal
lýðræðisþjóða, flytja blöðin
stöðugar frásagnir um mistök
okkar, einkum í meðferð kyn-
þáttavandamálsins. Við lestur
spánskra dagblaða mætti
halda að Bandaríkin væru að
hruni komin, en samtímis er
gefið í skyn, að þau séu ein-
beittur bandamaður, sem
Spánn geti treyst. Af því að
Spánn er kaþólsltt land, verða
blöðin þar að lasta ameríska
öfga á sviði kynlífs, fræðslu og
fjölskyldulífs, og ógnvekjandi
mynd dregin fram, en jafn-
framt er Ameríkönum þannig
lýst, að þeir séu hugdjarfir,
drenglyndir og ábyggilegir.
Tvennt er kátlegt. Af því að
Spán skorti neyzluvörur í
mörg ár, var skylt að sanna,
að Bandaríkin hefðu glatað sál
sinni í ágirndinni á slíkum vör-
um. Sérstökum svívirðingum
var ausið yfir afborgunarkerfi
okltar. „Ameríkanar hafa sjón-
varpstæki, en þeir eiga þau
aldrei. Tækin eru lánuð þeim
með afborgunarskilmálum, og
til að standa við þessar greiðsl
ur, veðsetja þeir sálir sínar."
f þessum greinum var bent á,
að hin spánska sál væri ekki
spillt af afborgunum. En með
tilkomu sjónvarpsins var frum-
kostnaður hvers tækis svo mik
ill, að miðlungsstór fjölskylda á
Spáni átt ekki nægilegt reiðu-
fé. Afborgunarkerfi var inn-
leitt og gert að skyldu, en
spyrji maður Spánverja um
þetta, segir hann, „Já, en kerf-
ið, sem við bjuggum til, spillir
ekki sálinni."
Þótt segja megi, að Spán-
verjar séu sanngjarnir í garð
Ameríkana á flestum sviðum,
er þar þó ein undantekning á.
Spánverjar hata Yale-háskóla.
Ég býst við, að ef rikisstjórn-
in bæði um sjálfboðaliða á
morgun til að gera innrás í
Connecticut og jafna Yale við
jörðu, mundi heraflinn vera
kominn fyrir ljósaskiptin. Á
þriggja mánaða tíma las ég fjór
ar árásargreinar á Yale; sumar
höi'muðu að virtur háskóli
skyldi hafa lagzt svona lágt,
aðrar hótuðu hefnd. Ósköp
þessi eiga rætur að rekja til yf-
irlýsingar, sem hópur próf-
essora við Yale sendi frá sér
árið 1965 þess efnis, að þeir
hefðu fundið landakort, sem
sannaði, að Kristófer Kólum-
bus hafði elrki orðið fyrstur til
að finna Ameriku árið 1492,
heldur hefði Norðuriandabúi
nokkur orðið til þess árið 1118
og hugsanlega árið 1020. „Það
var nógu slæmt að koma með
þessa lygi,“ sagði spánskur
fræðimaður mér, „en að láta til
O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. nóvember 1971