Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1971, Blaðsíða 12

Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1971, Blaðsíða 12
dÁM M. Én. (fCm-u-í <W Jjim, íl/nMJv AfYvrfl t, Qw+vrl tltfíl aJ ^Xw jfrt&hCpLi <ynjf |jrwi jdí t*«»» |i>v illfjj/X ^/vv> jnanviít-} qrvn»/, ^ J fWfi J?áf jiM4 0Y< tAjfA/1 ryn C.| V~e>if~ aJ iW jhrf (jb^wuirvn 4, l/v íi^Wvri! V-wLvj •jjhv) dk&i Ivvv) h^umm X/ oi ílH‘0' J-fiy LÍ /-orfl|vdn v- 4^f oní^ 4& uA/i' llíi/m/y. «* flYrn CvldwiíH^ blp c| Q+,h/y\ (/~U iflt^YxhtnMAt] f/j* C'1 t^'i oj cu^í* {»} ^íia efifot' tywdb* ^Jpvny QrnA/n 1/Iy'W . &0-lÁn\r^n G^xa/ia.'WYi tvrwt tn flnv jLliEjff-viX'. ^ ív/Á’ ir-twJ t, ej^t tcn'v tmoJiAA «/ vauk/ <rj IrvvW 2t/-|iA' (h»-Mwvn -v^ íJ I*X Jtwl LrrJ- fvt»rj ,r#w yitJi&AAn k$, Xvr (rfdnM Uí£l •ef L/l/ni(jiJ favhw b&nw-riUÝ) QrvUfc jnn/vnÁv)o\n *^j ijtrtlvfivy /i*&6wi wi Ju|*. í*/ 9-niJnfiw/f^wnj ynl iM nprri «' jlrii^pt^yiUAin/ «rj H« bUwoO Onoi/^^Jvd' thrt/X o^ Uv\bff Htnw <^in« ctiCc Bréf Jóns Trausta til Hannesar Hafstein. þrítugu, og honum firmst örlög in vera sér vinveitt. Tveim dögum síðar skrifar hann Hannesi Hafstein, 28. ágúst 1903: „Herra sýslum. Hannes Hafstein. Ég læt þessar línur koma í minn stað til þess að votta yður þakkiæti mitt fyrir það, sem þér hafið unniö fyrir framtið mina. Ég ætlaði að gera það persónulega, en ég veit að úr því dagurinn í dag er Iiðinn, veitir yður ekki af tímanum til að búa yður til brottferðar. Ef til vill sé ég yður siðar heima á Isafirði. Einn ásetning hefi ég siðan við kynntumst, og hann er sá, að reyna að gera ekki meðmæl um yðar minnkun. En ásetning m'inn einn er nú lítils virði. Ég hefi oft verið í efa um hvort maður í raun og veru hefði nokkum rétt til að tala um nútíð, hvort hún væri nokk ur trl. En aldrei hefi ég fund- ið betur takmörkin milli fram- tíðar og fortíðar heidur en þeg- ar ég á miðvikudaginn var stóð uppi á þingpöllunum og sú stund nálgaðist smátt og smátt sem gera átti til fulls út um lif eða dauða framtiðardrauma minna. Stundin kom, en hún stóð ekki lengi. Eftir eitt augna blik var hún liðin. Nýr heim- ur fullur af vonum, óskum og aftur vonum stóð mér opinn, og ég var i sömu svipan kominn irm í þennan nýja heim. Hið nýja líf var i raun og veru byrjað, því takmörkin láu að baki mér. Þannig mætast for- tíð og framtið og klemmast satnan án þess nokkuð verði þar á miili, sem getur heitið nútið. Þér fyrigefið nú þessa „filó- sófí“, en svo var það annað. Ef ég kem til Khafnar, langar mig mikið til að sjá öldunginn Ge- org Brandes, en kem mér ekki vel að því. Ég held þér séuð eini maðurinn hér sem þekkir hann persónulega og gætuð því kannski farið nær um hvernig hann mundi taka heimsókn minni, þvi auðvitað getur hann ekki haft hugmynd um að ég sé til. Ég hefi heyrt hann halda fyrirlestur og hefi ekki gleytmt orðum hans, og gæti ímyndað mér að orð, sem hann beindi að mér persónulega hefðu ennþá meiri og varanlegri áhrif. Álít- ið þér rétt af mér að hitta hann að máli? Um ferðaáætlanir mínar skal ég ekki tala að sinni, en reyna mun ég að gera yður kunnugt hvemig allt gengur. Ég mælist um leið til fram- haldandi kunningsskapar, og er i þakklætistilfinningu minni yðar Guðm. Magnússon." Ekki er vitað hvort Guð- mundi varð að þeirri ósk að mega ganga fyrir Brandes, eins og þá var eðlUegur draumur ungra byrjandi rithöfunda á Norðurlöndum. Árið eftir minnist fsfold á styrkinn frá þinginu og seg- ir að áfarif Hannesar Hafstein muni „öllu öðru framar hciía stutt þá styrkveitingu til sig- urs“. Annað af skáldum lands- sins réttir nú Guðmundi Magnússyni bróðurhönd — Ein- ar Hjörleifsson. I ritdómi í blaði hans Fjallkoniinni um ný komið hefti af Skírni, þar sem kvæði Guðm. Magn. Faereyjar birtist, eru tekin upp tvð er- indi úr því, en siðan segir: „Oss er ekki Ijóst, hvers vegna á að elta með stöðugum ónotum og lítilsvirðingarorðum maim, sem yrklr svona, efns og blað eitt hér leggur í vana siran. Hvort sem litið er á málið frá sjónarmiði réttlætisins eða göfuglyndisins, virðist ekM mega mirana vera en að haran sé látinra í friði — þó að haran sé bláfátækur, og hafi orðið að stunda handiðn til þess að faafa ofan af fyrir sér.“ Guðmundur siglir snemma á ári 1904. Nú stóð tH að Teitur birtist á prenti, og þarf ekki að efa að höfuradur hans hafi beð- ið þess með ðþreyju að vita hverjar viðtökur verkið fengi.. Ég kem að því í síðari hluta þessarar greinar í næsta þlaði. Dag skal a5 kveldi lofa Framhald af bls. 3. Mér hafði áBtaf veitzt létt að skrifa sendibréf, en nú settist ég við skrifborðið og tók að skrifa smásög-ur, sú fyrsta hét Stjáni. Mig langaði oft til að skrifa þegar ég var á Mosfelli, en hafði aldrei tíma til þess að veita mér þá ánægju. Ég hélt áfram að skrifa smásögur, en faldi þetta fyrir fólki. Þessi feluleikur tók brátt enda. Svo stóð á að hér kom kona sem þekkti Einar H. Kvaran, og vildi svo til, að ég sagði henni að ég væri að skrifa smásögur. Hún bað mig að lofa sér að heyra eitthvað af þessum sam- setningi. Ég las eina eða tvær sögur fyrir hana. Hún varð hrifin og vildi að Einar Kvar- an segði sitt álit um þetta. É,g taldi þetta hreinustu fjarstæð-u, þar sem Einar hafði sjáifur skrifað smásögur sem voru meistaraverk, að hann mundi nokkuð gera úr þessu. Það at- vikaðist nú samt svo, að hringt var til mín frá Einari Kvaran, og talað um hvenær ég ætti að koma. Ég Iabbaði vestureftir, og eftir að hafa lesið tvær sög- ur fyrir Einar, þá sagði hann, að ef þær væru allar svona, þá þyrftu þær endilega að koma úit. Ég fór svo me,ð adt hand- ritið til hans hann bauðst til að lesa það og segja álit sitt um það. Það er Einari H. Kvaran að kenna eða þakka að ég telst til rithöfundanna í dag. Ég hafði ekki sjálf svo mikið álit á getu minni til riitstarf a, að ég hefði haldið áfram að skrifa, ef dómur Einars um sögurnar hefði orðið neikvæður. Ég hélt því áfram að skrifa. Fyrsta bók min, Sögur, kom út haustið 1935, á minn kostnað, því enginra viidi gefa þetta út. Næst kom Anna frá Heiðarkoti, sem er heldur litilfjörleg bók, en seldist upp. Svo kom Gróð- ur, sem hefur að geyima nokkr- ar smásögur. Síðan settist ég niður og ætlaði að skrifa smá- sögu um Andrés malara. Hann var niðursetningur í sveitinni minrai. Hreppsyfirvöldira á- kváðu, að hann skyldi mala korn bændanna í sveitinni, því þar var þá engin mylla komin, og þannig hafa ofanaf fyrir sér, án mikilla beinna útgjalda frá hreppnum. Ég þekkti Andrés malara, því hann malaði allt komið heima, og við vorum mjög gðð- ir vinir. Andrés var miklu greindari og kænni en menn gerffu sér yfirleitt grein. fyxir. Flest uragra fólkið leit á haran sem fábjáraa, en margt eldra fólkið trúði því staitt og stöðugt að hann væri umskiptiragur, og var þess vegna hálf hrætt við hjanra. En þaranig stóð á þessari sögu með umskiptinginn, að móðir Andrésar dó þegar hann var m jög ungur, og Andrés eign aðist stjúpu sem var kona fyrir sínum dyrum. Til þess að geta geragið á eragjar mála á nailli, batt hún haran við einn rúmstólparan, svo að hann færi sér ekki að voða. Þess vegna var hanra aleinn allan dagiran. Sögunni fyigdi, að einn daginn þegar stjúpan koim heim, hafi Andrés verið allur bláx og bólg inn og öðruvísí era hann átti að sér að vera . . . Mér vax mjög vel við Amdrés, ég vissi hve greindur hann var og sniðugur, og að haaæn bar aldrei illt á milli bæja. — Og éig hiugsaðd m-eð mér, að ég, skytdi draga haran upp úr gröfmni og gera hanr. að lifaradi persónu. Því var það, emas og áður er sagt, að ég settist við skrifborð- ið og ætlaði að skrifa smásögu um Andrés, eins og ég minntist hans þegar ég var stelpa og al- veg fram yfir fermmg-u. En áð- ur en ég vissi af hafði ég skrif- að 700 blaðsíður um Andrés malara, og þar iran i kom sveita fólkið, störf þess og líf, venjur og heimilishættir. Ég sá að ég gat ekki haft þetta sem smá- sögu um Andrés malara. En híras vegar gat ég haft þetta sem uppistöðu í stórt verk, þar sem Andrés malari gekk i gegn um bókina sem rauður þráður. Og ég held að ég megi segja, að mér hafi tekizt að gera Andrés malara nokkuð lifandi persónu. Hér á ég við þriggja binda skáldverk mftt, Förumenn, sem er í raun og veru lýsing á lífi og störfum fólks á nítjándu öld. Verkið var mér inngróið frá bamæsku, eins og sést af því sem ég hef sagt um Andrés malara. — Ég hef skrifað fimm bindi af smásögum, en þær hef ég unnið þannig, að ég hef ekki látið þær koma út sama ár og ég faef skrifað þær, heldur látið þær liggja 1—2 ár, lesið þær aftur og alltaf fundið eittfavað, sem mér hefur fundist að betur megi fara. Einar H. Kvaran sagði við mig þegar hann gaf mér sinra fyrsta ritdóm: — Vandaðu skrif þíra vel, Elinborg, og skrifaðu aldrei neitt ljótt. Það er svo margt ljótt til í lífinu, að það bætir engan að lesa það i bókmennt- um okkar. Næst kemur Simon og Stein- gerður af stærri verkum min- um. Ég átti ekki i neínni bar- áttu með að skrifa þessar bæk- ur, sérsitaklega á þetta við um Steingerði, sem er skáldsaga frá upphafi til enda. Þar er ekki notazt við aðrar fyrir- myndir en lifsbaráttu fátækl- iraga og leiguliða. 4. Nú, ég hef ekki látið sitja vlð það eitt að skrifa skáldsög- ur. Eirira þáttur ritstarfa minraa er um miðlana og dulræn fyrir- bæri. Ég hef skrifað sjö bæk- ur um dulræn fyrirbæri. Tvær þeirra, sem ég hef skrifað um Hafstein Björnsson miðil, hafa verið og eru i rannsökn í Uni- versity of Virginia School of Medicine. Ég er nú fyrst og fremst sjálf dálítið dulræn, var þó í and- stöðu við þetta í uppvextinum, þvi að fólkið mftt trúði ekki á spíritismann. En þegar Andrés Böðvarsson miðill kom til okkar að Mosfelli, varð mér það ljóst á fundum, sem haldnir voru heima hjá okkur, að takast mætti að komast í sam- band við liðnar verur. Eft- ir það hef ég aflað mér allrar þeirrar þekkiragar, sem mér hefur verið unnt að fá um miðla og spíritismann. Og síðasta bók mrn, Hvert liggur Ieiðin, er um þá miðla sem ég hef þekkt persónulega og gagn rýnt eins og ég hef getað, en aidrei fundið raeina veilu hjá. Mér er það fyllilega ljóst, að þetta má misnota eins og svo margt annað. En ég hygg að meiri hluti fól'ks sé oft að velta þeirri spurningu fyrir sér — hvert leiðin liggi. Og það væri óendanlega dýrmætt fyrir okk- ur að fá henni svarað. Þegar dr. Rögnvaldur Pét- ursson frændi minn var hér uppi, færði hann mér bréf frá Guðrúnu H. Finnsdóttur skáld- konu. Hún bað mig að koma á framfæri smásögum, sem hún vildi fá gefnar út hér heima. Ég fór til allra forleggjara sem ég þekkti, en það vildi enginn líla við sögunum. Mér tókst að fá nokkra áskrlfendur að bók- inni og gaf hana sjálf út. Ég rétt slapp hvað útgáfukostnað snerti, sendi skáldkonunni um þrjúhundruð eintök af bókinni vestur um haf, og það voru rit- laun hennar . . . Þá gáfum við Maren Pétursdóttir frærika min frá Engey út kvæði EJimar Sigurðaxdóttur. Hún var búin að vera veik í 34 ár, og þráði að gefa út þessa litlu bók síua. Við borguðum allan kostnað við bókina, færðum Elínu dálít- inn ágóða og eftirstöðvarnar af upplaginu. Ég faef skrifað þrjár ævisög- ur. Fyrsta ævisagan kom út árið 1941, og er um Jóra heitinn Eiríksson frá H ögn as töð um. Harara hafði margbeðið mig um að skrifa sögu sína, en ég faeld ur fær/.t undan, enda aldrei feragizt við þess konar bók- menrttór. En karliran var mjög greindur, stálminnugur og sagði vel frá, svo ég réðst í þefta. Ég lagði alla áfaerzlu á að ná mann iraum sjálfum eins og faarara var. Hvort mér hefur teki-zt það verða lesendur minir að bera um. Næst ski'ifaði ég ævisögu Hólmfriðar Hjaltason, að beiðni hennar. Hólmfríður var kona Guðmundar Hjaltasonar, sem var eins og kunnugt er kennari og æskulýðsleiðtogi. Ég byrjaði verkið að vorlagi, leiddist það, stökk frá þvi án þess að segja nokkuð, fór upp L sveit og var þar rnikið af sumrinu. Svo fór ég að hugsa um þetta, að ég yrði að lá’ta Hölmfríði vita af þessu, að ég vildi helzt hætta við þetta, og sagði henni eins og var. Sú gamla var ekki á því að gefa sig, tók upp blöðin, sem ég var búin að skrifa, og sagði, að a.ú gætum vtð haldið áfram þar sem frá var horfið i vor„ því nú væri veturinn framundan, stutt á milll okkar, og þetta væri sín elnlæga öslt. Ég fann að ég gseti ekki neitað þessu, fyrst ég hafði byrjað á bók- 12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. nóvember 1971

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.