Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1971, Qupperneq 12

dÁM M.
Én. (fCm-u-í
<W Jjim, íl/nMJv AfYvrfl t, Qw+vrl tltfíl
aJ ^Xw jfrt&hCpLi <ynjf |jrwi jdí t*«»» |i>v
illfjj/X ^/vv> jnanviít-} qrvn»/, ^ J fWfi J?áf
jiM4 0Y< tAjfA/1 ryn C.| V~e>if~ aJ iW jhrf (jb^wuirvn 4, l/v
íi^Wvri! V-wLvj •jjhv) dk&i Ivvv) h^umm X/ oi ílH‘0' J-fiy
LÍ /-orfl|vdn v- 4^f oní^ 4& uA/i' llíi/m/y. «*
flYrn CvldwiíH^ blp c| Q+,h/y\ (/~U iflt^YxhtnMAt] f/j*
C'1 t^'i oj cu^í* {»} ^íia efifot' tywdb* ^Jpvny
QrnA/n 1/Iy'W . &0-lÁn\r^n G^xa/ia.'WYi tvrwt tn flnv jLliEjff-viX'.
^ ív/Á’ ir-twJ t, ej^t tcn'v tmoJiAA «/ vauk/
<rj IrvvW 2t/-|iA' (h»-Mwvn -v^ íJ I*X Jtwl LrrJ-
fvt»rj ,r#w yitJi&AAn k$, Xvr (rfdnM Uí£l •ef L/l/ni(jiJ favhw
b&nw-riUÝ) QrvUfc jnn/vnÁv)o\n *^j ijtrtlvfivy /i*&6wi wi Ju|*.
í*/ 9-niJnfiw/f^wnj ynl iM nprri «' jlrii^pt^yiUAin/
«rj H« bUwoO Onoi/^^Jvd' thrt/X o^ Uv\bff Htnw <^in« ctiCc
Bréf Jóns Trausta til Hannesar Hafstein.
þrítugu, og honum firmst örlög
in vera sér vinveitt.
Tveim dögum síðar skrifar
hann Hannesi Hafstein, 28.
ágúst 1903:
„Herra sýslum.
Hannes Hafstein.
Ég læt þessar línur koma í
minn stað til þess að votta yður
þakkiæti mitt fyrir það, sem
þér hafið unniö fyrir framtið
mina. Ég ætlaði að gera það
persónulega, en ég veit að úr
því dagurinn í dag er Iiðinn,
veitir yður ekki af tímanum til
að búa yður til brottferðar. Ef
til vill sé ég yður siðar heima
á Isafirði.
Einn ásetning hefi ég siðan
við kynntumst, og hann er sá,
að reyna að gera ekki meðmæl
um yðar minnkun. En ásetning
m'inn einn er nú lítils virði.
Ég hefi oft verið í efa um
hvort maður í raun og veru
hefði nokkum rétt til að tala
um nútíð, hvort hún væri nokk
ur trl. En aldrei hefi ég fund-
ið betur takmörkin milli fram-
tíðar og fortíðar heidur en þeg-
ar ég á miðvikudaginn var stóð
uppi á þingpöllunum og sú
stund nálgaðist smátt og smátt
sem gera átti til fulls út um lif
eða dauða framtiðardrauma
minna. Stundin kom, en hún
stóð ekki lengi. Eftir eitt augna
blik var hún liðin. Nýr heim-
ur fullur af vonum, óskum og
aftur vonum stóð mér opinn, og
ég var i sömu svipan kominn
irm í þennan nýja heim. Hið
nýja líf var i raun og veru
byrjað, því takmörkin láu að
baki mér. Þannig mætast for-
tíð og framtið og klemmast
satnan án þess nokkuð verði
þar á miili, sem getur heitið
nútið.
Þér fyrigefið nú þessa „filó-
sófí“, en svo var það annað. Ef
ég kem til Khafnar, langar mig
mikið til að sjá öldunginn Ge-
org Brandes, en kem mér ekki
vel að því. Ég held þér séuð
eini maðurinn hér sem þekkir
hann persónulega og gætuð því
kannski farið nær um hvernig
hann mundi taka heimsókn
minni, þvi auðvitað getur hann
ekki haft hugmynd um að ég sé
til. Ég hefi heyrt hann halda
fyrirlestur og hefi ekki gleytmt
orðum hans, og gæti ímyndað
mér að orð, sem hann beindi að
mér persónulega hefðu ennþá
meiri og varanlegri áhrif. Álít-
ið þér rétt af mér að hitta hann
að máli?
Um ferðaáætlanir mínar skal
ég ekki tala að sinni, en reyna
mun ég að gera yður kunnugt
hvemig allt gengur.
Ég mælist um leið til fram-
haldandi kunningsskapar, og
er i þakklætistilfinningu minni
yðar
Guðm. Magnússon."
Ekki er vitað hvort Guð-
mundi varð að þeirri ósk að
mega ganga fyrir Brandes, eins
og þá var eðlUegur draumur
ungra byrjandi rithöfunda á
Norðurlöndum.
Árið eftir minnist fsfold
á styrkinn frá þinginu og seg-
ir að áfarif Hannesar Hafstein
muni „öllu öðru framar hciía
stutt þá styrkveitingu til sig-
urs“. Annað af skáldum lands-
sins réttir nú Guðmundi
Magnússyni bróðurhönd — Ein-
ar Hjörleifsson. I ritdómi í
blaði hans Fjallkoniinni um ný
komið hefti af Skírni, þar sem
kvæði Guðm. Magn. Faereyjar
birtist, eru tekin upp tvð er-
indi úr því, en siðan segir:
„Oss er ekki Ijóst, hvers
vegna á að elta með stöðugum
ónotum og lítilsvirðingarorðum
maim, sem yrklr svona, efns og
blað eitt hér leggur í vana
siran. Hvort sem litið er á málið
frá sjónarmiði réttlætisins eða
göfuglyndisins, virðist ekM
mega mirana vera en að haran
sé látinra í friði — þó að haran
sé bláfátækur, og hafi orðið að
stunda handiðn til þess að faafa
ofan af fyrir sér.“
Guðmundur siglir snemma á
ári 1904. Nú stóð tH að Teitur
birtist á prenti, og þarf ekki að
efa að höfuradur hans hafi beð-
ið þess með ðþreyju að vita
hverjar viðtökur verkið fengi..
Ég kem að því í síðari hluta
þessarar greinar í næsta þlaði.
Dag skal a5
kveldi lofa
Framhald af bls. 3.
Mér hafði áBtaf veitzt létt að
skrifa sendibréf, en nú settist
ég við skrifborðið og tók að
skrifa smásög-ur, sú fyrsta hét
Stjáni. Mig langaði oft til að
skrifa þegar ég var á Mosfelli,
en hafði aldrei tíma til þess að
veita mér þá ánægju. Ég hélt
áfram að skrifa smásögur, en
faldi þetta fyrir fólki. Þessi
feluleikur tók brátt enda. Svo
stóð á að hér kom kona sem
þekkti Einar H. Kvaran, og
vildi svo til, að ég sagði henni
að ég væri að skrifa smásögur.
Hún bað mig að lofa sér að
heyra eitthvað af þessum sam-
setningi. Ég las eina eða tvær
sögur fyrir hana. Hún varð
hrifin og vildi að Einar Kvar-
an segði sitt álit um þetta. É,g
taldi þetta hreinustu fjarstæð-u,
þar sem Einar hafði sjáifur
skrifað smásögur sem voru
meistaraverk, að hann mundi
nokkuð gera úr þessu. Það at-
vikaðist nú samt svo, að hringt
var til mín frá Einari Kvaran,
og talað um hvenær ég ætti að
koma. Ég Iabbaði vestureftir,
og eftir að hafa lesið tvær sög-
ur fyrir Einar, þá sagði hann,
að ef þær væru allar svona, þá
þyrftu þær endilega að koma
úit. Ég fór svo me,ð adt hand-
ritið til hans hann bauðst til
að lesa það og segja álit sitt
um það.
Það er Einari H. Kvaran að
kenna eða þakka að ég telst
til rithöfundanna í dag. Ég
hafði ekki sjálf svo mikið álit
á getu minni til riitstarf a, að ég
hefði haldið áfram að skrifa, ef
dómur Einars um sögurnar
hefði orðið neikvæður.
Ég hélt því áfram að skrifa.
Fyrsta bók min, Sögur, kom út
haustið 1935, á minn kostnað,
því enginra viidi gefa þetta út.
Næst kom Anna frá Heiðarkoti,
sem er heldur litilfjörleg bók,
en seldist upp. Svo kom Gróð-
ur, sem hefur að geyima nokkr-
ar smásögur. Síðan settist ég
niður og ætlaði að skrifa smá-
sögu um Andrés malara. Hann
var niðursetningur í sveitinni
minrai. Hreppsyfirvöldira á-
kváðu, að hann skyldi mala
korn bændanna í sveitinni, því
þar var þá engin mylla komin,
og þannig hafa ofanaf fyrir sér,
án mikilla beinna útgjalda frá
hreppnum.
Ég þekkti Andrés malara,
því hann malaði allt komið
heima, og við vorum mjög gðð-
ir vinir. Andrés var miklu
greindari og kænni en menn
gerffu sér yfirleitt grein. fyxir.
Flest uragra fólkið leit á haran
sem fábjáraa, en margt eldra
fólkið trúði því staitt og stöðugt
að hann væri umskiptiragur, og
var þess vegna hálf hrætt við
hjanra. En þaranig stóð á þessari
sögu með umskiptinginn, að
móðir Andrésar dó þegar hann
var m jög ungur, og Andrés eign
aðist stjúpu sem var kona fyrir
sínum dyrum. Til þess að geta
geragið á eragjar mála á nailli,
batt hún haran við einn
rúmstólparan, svo að hann færi
sér ekki að voða. Þess vegna
var hanra aleinn allan dagiran.
Sögunni fyigdi, að einn daginn
þegar stjúpan koim heim, hafi
Andrés verið allur bláx og bólg
inn og öðruvísí era hann átti að
sér að vera . . . Mér vax mjög
vel við Amdrés, ég vissi hve
greindur hann var og sniðugur,
og að haaæn bar aldrei illt á
milli bæja. — Og éig hiugsaðd
m-eð mér, að ég, skytdi draga
haran upp úr gröfmni og gera
hanr. að lifaradi persónu.
Því var það, emas og áður er
sagt, að ég settist við skrifborð-
ið og ætlaði að skrifa smásögu
um Andrés, eins og ég minntist
hans þegar ég var stelpa og al-
veg fram yfir fermmg-u. En áð-
ur en ég vissi af hafði ég skrif-
að 700 blaðsíður um Andrés
malara, og þar iran i kom sveita
fólkið, störf þess og líf, venjur
og heimilishættir. Ég sá að ég
gat ekki haft þetta sem smá-
sögu um Andrés malara. En
híras vegar gat ég haft þetta
sem uppistöðu í stórt verk, þar
sem Andrés malari gekk i gegn
um bókina sem rauður þráður.
Og ég held að ég megi segja, að
mér hafi tekizt að gera Andrés
malara nokkuð lifandi persónu.
Hér á ég við þriggja binda
skáldverk mftt, Förumenn, sem
er í raun og veru lýsing á lífi
og störfum fólks á nítjándu
öld. Verkið var mér inngróið
frá bamæsku, eins og sést af
því sem ég hef sagt um Andrés
malara. —
Ég hef skrifað fimm bindi af
smásögum, en þær hef ég unnið
þannig, að ég hef ekki látið
þær koma út sama ár og ég faef
skrifað þær, heldur látið þær
liggja 1—2 ár, lesið þær aftur
og alltaf fundið eittfavað, sem
mér hefur fundist að betur megi
fara. Einar H. Kvaran sagði
við mig þegar hann gaf mér
sinra fyrsta ritdóm:
— Vandaðu skrif þíra vel,
Elinborg, og skrifaðu aldrei
neitt ljótt. Það er svo margt
ljótt til í lífinu, að það bætir
engan að lesa það i bókmennt-
um okkar.
Næst kemur Simon og Stein-
gerður af stærri verkum min-
um. Ég átti ekki i neínni bar-
áttu með að skrifa þessar bæk-
ur, sérsitaklega á þetta við um
Steingerði, sem er skáldsaga
frá upphafi til enda. Þar er
ekki notazt við aðrar fyrir-
myndir en lifsbaráttu fátækl-
iraga og leiguliða.
4.
Nú, ég hef ekki látið sitja
vlð það eitt að skrifa skáldsög-
ur. Eirira þáttur ritstarfa minraa
er um miðlana og dulræn fyrir-
bæri. Ég hef skrifað sjö bæk-
ur um dulræn fyrirbæri. Tvær
þeirra, sem ég hef skrifað um
Hafstein Björnsson miðil, hafa
verið og eru i rannsökn í Uni-
versity of Virginia School of
Medicine.
Ég er nú fyrst og fremst sjálf
dálítið dulræn, var þó í and-
stöðu við þetta í uppvextinum,
þvi að fólkið mftt trúði ekki á
spíritismann. En þegar Andrés
Böðvarsson miðill kom til okkar
að Mosfelli, varð mér það ljóst
á fundum, sem haldnir voru
heima hjá okkur, að takast
mætti að komast í sam-
band við liðnar verur. Eft-
ir það hef ég aflað mér
allrar þeirrar þekkiragar, sem
mér hefur verið unnt að fá
um miðla og spíritismann. Og
síðasta bók mrn, Hvert liggur
Ieiðin, er um þá miðla sem ég
hef þekkt persónulega og gagn
rýnt eins og ég hef getað, en
aidrei fundið raeina veilu hjá.
Mér er það fyllilega ljóst, að
þetta má misnota eins og svo
margt annað. En ég hygg að
meiri hluti fól'ks sé oft að velta
þeirri spurningu fyrir sér —
hvert leiðin liggi. Og það væri
óendanlega dýrmætt fyrir okk-
ur að fá henni svarað.
Þegar dr. Rögnvaldur Pét-
ursson frændi minn var hér
uppi, færði hann mér bréf frá
Guðrúnu H. Finnsdóttur skáld-
konu. Hún bað mig að koma á
framfæri smásögum, sem hún
vildi fá gefnar út hér heima.
Ég fór til allra forleggjara sem
ég þekkti, en það vildi enginn
líla við sögunum. Mér tókst að
fá nokkra áskrlfendur að bók-
inni og gaf hana sjálf út. Ég
rétt slapp hvað útgáfukostnað
snerti, sendi skáldkonunni um
þrjúhundruð eintök af bókinni
vestur um haf, og það voru rit-
laun hennar . . . Þá gáfum við
Maren Pétursdóttir frærika
min frá Engey út kvæði EJimar
Sigurðaxdóttur. Hún var búin
að vera veik í 34 ár, og þráði
að gefa út þessa litlu bók síua.
Við borguðum allan kostnað
við bókina, færðum Elínu dálít-
inn ágóða og eftirstöðvarnar af
upplaginu.
Ég faef skrifað þrjár ævisög-
ur.
Fyrsta ævisagan kom út árið
1941, og er um Jóra heitinn
Eiríksson frá H ögn as töð um.
Harara hafði margbeðið mig um
að skrifa sögu sína, en ég faeld
ur fær/.t undan, enda aldrei
feragizt við þess konar bók-
menrttór. En karliran var mjög
greindur, stálminnugur og sagði
vel frá, svo ég réðst í þefta. Ég
lagði alla áfaerzlu á að ná mann
iraum sjálfum eins og faarara var.
Hvort mér hefur teki-zt það
verða lesendur minir að bera
um.
Næst ski'ifaði ég ævisögu
Hólmfriðar Hjaltason, að
beiðni hennar. Hólmfríður var
kona Guðmundar Hjaltasonar,
sem var eins og kunnugt er
kennari og æskulýðsleiðtogi.
Ég byrjaði verkið að vorlagi,
leiddist það, stökk frá þvi án
þess að segja nokkuð, fór upp
L sveit og var þar rnikið af
sumrinu. Svo fór ég að hugsa
um þetta, að ég yrði að lá’ta
Hölmfríði vita af þessu, að ég
vildi helzt hætta við þetta, og
sagði henni eins og var. Sú
gamla var ekki á því að gefa
sig, tók upp blöðin, sem ég var
búin að skrifa, og sagði, að a.ú
gætum vtð haldið áfram þar
sem frá var horfið i vor„ því
nú væri veturinn framundan,
stutt á milll okkar, og þetta
væri sín elnlæga öslt. Ég fann
að ég gseti ekki neitað þessu,
fyrst ég hafði byrjað á bók-
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. nóvember 1971