Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1971, Page 13

Á liðnum vikum hejur hitamál hausts-
ins, hundahald í Reykjavík, horfið í
skuggann og við tekið nýtt umrœðu- og
baráttuefni: eiga fyrrverandi geðsjúkling-
ar að fá að búa innan um „venjulegt“
fólk og eru slíkir sjúklingar bráðhœttu-
legir umhverfi sínu og börnum í því
hverfi, sem í hlut á. Athygli skyldi vak-
in á því í leiðinni, að margt starfsfólk býr
reyndar í bústöðum á lóð Kleppsspítalans
og eru þar meðal annars fjölmargar hjúkr-
unarkonur með börn. Ekki hefur heyrzt,
að börn þessa starfsliðs hafi nokkru sinni
orðið fyrir áreitni sjúklinga.
Ekki er œtlunin að leggja neinn dóm á
viðbrögð íbúa Laugarásvegar, en á það
bent að ekki er vafi á því að það var
í upphafi mjög óœskilegt að blása málið
upp af fréttastofnunum, eins og raun varð
á. Hitt skal lítillega um fjallað, að þetta
leiðir hugann að því, hversu undra grunnt
er á fordómum hjá þeirri víðsýnu og
frjálslyndu þjóð, sem við tslendingar álít-
um okkur vera. Um það eru mýmörg
dœmi, bœ&i fyrr og nú. Við eigum hægt
með að skrafa um það hátt og í hljóði
af hinni mestu vandlœtingu, þegar kyn-
þáttaofsóknir vaða uppi i fjarlægum lönd-
um. Þetta vandamál þekkjum við að sjálf-
sögðu ekki af eigin raun og venjulega er
auðveldara um að tala en í að komast.
Almannarómur hefur lengi haft fyrir
satt, að svertingjar megi t.d. ekki vera í
varnarliðinu á Keflavíkurflugvelli, hvort
sem satt er eða ekkL Þetta lyktar af dá-
litlum fordómum eigi að síður.
Við þurfum heldur ekki að leita til út-
landa eða útlendinga til að finna efni, sem
koma við frjálslynt tslendingseðlið. Hús-
eigendur hafa ajdráttarlausa fordóma
gagnvart fólki, sem hefur orðið það á í
lífinu að eiga afkvœmi; þess konar
manneskjur fá helzt alls ekki inni í leigu-
húsnæði eins og allir vita. Til skamms
tíma voru fordómar gagnvart ógiftum
mæðrum álláberandi, þótt úr hafi dregið
á síðustu árum. Aftur á móti hefur það
áldrei verið lagt karlmanni teljandi til
lasts, þótt hann vœri ógiftur faðir.
Þá kemur mér og í hug að fyrir þó
nokkrum árum var í héraði einu úti á
landi rœtt um að táka skóla í sýslunni og
gera þar heimili fyrir vandrœðatelpur.
Málið náði aldrei lengra en á umrœðu-
stigið, meðál annars vegna mikillar
gremju íbúa þessa ágœta héraðs, sem létu
óspart í sér heyra og aftóku með öllu að
fá „svoleiðis hyski“ í sveitina.
En við erum ekki aðeins háldin fordóm-
um í álvörumálunum. Það eru undarleg-
ustu hlutir, sem verða okkur tilefni
hneykslunar og gremju. Til skamms tíma
þóttu það .til að mynda ákaflega skrítnir
fuglar, sem ferðuðust um borgina á reið-
hjóli. Einn ágætur guðsmaður hér í borg
hafði stundað hjólreiðar árum saman áð-
ur en það varð intellektúelt, og margir
urðu til þess að tala um hvað hann væri
sér og fur&ulegur maður og ekki næði
nokkurri átt að táka fullorðinn mann
hátíðlega, sem væri hjólandi út um borg
og bý í tíma og ótíma.
En í fordómum, álvarlegum sem þeim
léttari, getum við ekki einu sinni verið
sjálfum okkur samkvœm. Við álítum
sjálfsagt mál og raunar alveg lífsnauðsyn-
legt að sem allra flestir drekki sig útúr
drukkna og það sem oftast, alténd eins oft
og viðkomandi aðili sjálfur vill. Komist
mál hans hins vegar á það stig, að hann
þurfi að leita sér lœkninga vegna ofneyzlu
slíkra drykkja e&a lyfja, breytist líka
hljóðið í strokknum og við erum oft fljðt
til að kveða upp okkar dóma yfir slíkum
manni.
Auðvitað verða alltaf fordómar, þeir
hafa fylgt manninum frá upphafi vega,
og við getum sennilega ekki gert okkur
djarfari vonir en þœr, að sem við útrým-
um einum fordómi sprettur annar upp í
staðinn.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
inni, hélt svo áfram, og fðr mðr
þá að þykja það miklu skemmti
legra. Rók þessi seldist vel og
vakti athygli fyrir þjóðlífslýs-
ingar og dálítið sérkennilegan
lífsferil Hólmfríðar.
Þriðja ævisagan var um
bónda austur í Grímsnesi, Sig-
urð Gíslason írá Kringlu, bróð-
ur Stefáns læknis, sem var lengi
í Vík í Mýrdal, og margir kann
ast við . . . Sögumaðiur minn,
Siigurjón Gislason, var stórvel
gefinn maður, og hefði betur
notið stn sem embættismaður
en fátækur sveitabóndi. Hann
ólst upp við hliðina á þeim
Hraungerðisbræðrum, séra
Geir biskup á Akureyri og
Ólafi bróður hans, og var mikill
vinur þeirra og félagi. Ég býst
við að það hafi orðið honum
mjög sárt þegar bróðir hans,
Stefán, var settur til mennta
ásamt Hraungerðisbræðrium, en
bann varð að vera eftir til að
hjálpa foreldrum sínum heima,
en langaði þó inni'lega til að
njóta menntunar. 1 hans bók er
sagt frá uppeldi hans og mikið
frá Hraungerðisbræðrum, bú-
skap hans og langvinnu striði
við fátæktina. Og sú bók hefur
líka að geyma sínar þjóðlífslýs-
ingar.
Ég hef verið beðin um að
skrifa fleiri ævisögur, en jafn-
an neitað þvi. Það er allt ann-
að að skrifa slikar sögur en að
semja skáldsögur. 1 ævisögunni
verður höfiundiurinn að standa
utan við sögusviðið. Hann má
ekki skapa neitt frá eigin
brjósti, ef hægt er að orða
þetta þanmig, samt liggur hon-
um sú skylda á herðum að
gera sögupersónurnar eins lif-
andi og kostur er á. 1 flestum
ævisögum eru óútfylltar eyð-
ur, og það gerir þessar sögur
sumar hverjar lítils virði. Til
þess að fá rétta hugmynd um
eðli manns og starfsbiætti, verð
ur maður að sýna manninn og
viðbrögð hans bæði utan húss
og innan. Einn og sami maður
getur og er stundum líkt og
margir menn, oftast þó sem
tveir menn i höfuðatriðum —
og jafnan mjög ólikir, en án
lýsingar á báðum síðum nær
maður ekki tökum á að sýna
manninn eins og hann raunveru
lega er.
5.
Horfnar kynslóðir.
Þetta 4. binda verk er saga
ættar minnar. Ég hafði velt
þessu efni fyrir mér í mörg ár.
Það var mjög áleitið við mig og
kom aftur og aftur í huga minn.
Ég tók þvi að safna saman alls-
konar sögum um móðurætt
mína, sem ég vissi þó dálítið um
sjálf frá Margréti ömmu minni
og eins móður minni. Þær voru
mjög ættfróðar og virtust al-
veg geta lýst löngu liðnum at-
vikum og atburðum. Eins talaði
ég við frænda minn, Stefán á
Höskuldsstöðum, sem er fræði-
maður . . . Og loks lagði ég í
að byrja á bókinni. Fyrsta
bindið, Sól í hádegisstað, má
eegja að sé að uppistöðu lýs-
ing á Mera-Eiríki, sem stund-
um var líka kallaður Eiríkur
riki í Djúpadal, — og Skúla
fógeta, viðskiptum þeirra,
sem vor;u allsöguleg vægast
sagt, en raunsönn eigi að síður.
Það sanna m.a. bréf sem Skúli
fógeti reit Eiríki í Djúpadal.
Skúli var þá búsettur í Viðey.
En bréf þessi fundust eftir 3át
Eiríks í Djúpadal . . . Hér verð-
ur ekkl ÍJÖlyrt um annað bindi
sögunnar, Dag skal að kveldi
lofa, en hún er beint framhald
þeirrar fyrri.
Ég fékk svo mikið lof fyrir
þessar tvær bækur, að ég var
að hugsa um að staðnæmast
þarna. En í raun og veru var
ég búin að hugsa mér fjórar
bækur. Og mér þótti ákaflega
vænt um að öllu minu ættfólki
í Skagafirði likaði bækumar.
Að mínum dómi var þetta eitt-
hvert vandasamasta verkið sem
ég hafði unnið, þar sem fjöldi
ættingja Eiríks í Dal er enn á
lifi.
Það var alls ekki auðvelt
fyrir mig að hætta við verkið
í lok annars bindds, því sumar
persónurnar í þessari sögu leit-
uðu fast á hugann, og þá sér-
staklega Benjamín. Ég hafði
alitaf haft samúð með honum,
og mér fannst ég yrði að gera
honum einhver skiL Mér fannst
ég skilja hann svo vel, hans
stórbrotnu lund og löngunina
til þess að brjóta af sér alla
hlekki. Og því varð bókin tii:
Eigi má sköpum renna, — og
ári seinna: Valt er veraldar
gengið. Þama er sagt frá ævi-
ferli séra Eiríks, sem var prest-
ur á Staðarbakka í Húnavatns-
sýslu, og séra Hannesi lang-
afa mínum á Ríp, einnig er get-
ið barna þeirra að nokkru í
bókarlok. Þessi saga er eigin-
lega öll frá átjándiu öld þó hún
endi í byrjun nítjándu aldar
. . . Alls eru kcxmnar út eftir
mig 30 bækur, og í handriti á
ég drög að tveim bókum öðrum.
Þegar ég var að dauða kom-
in á Vífilsstöðum á tvítugs aldri
kunni ég ekki að þakka lif-
gjöfina sem vert var. Nú finn
ég bezt hvers virði það var mér
að fá að liía þennan langa dag
í skóla jarðlífsins. Þótt ég sé
enn fákunnandi hef ég samt
lært margt. Ég hef verið lán-
söm í lifinu, eignazt heimili,
mann og tvo sonu, sex barna-
börn og f jögur langömmuböm.
Allt þetta fölk umvefur mi-g
kærleika. Ég hefi eignazt vini
og kunningja sem verða mér
ógleymanlegir.
Ég þakka lesendum minum og
öllum sem stutt hafa að því að
ég hefi getað setið við skrif-
borðið — því að hvergi hef ég
unað mér bet-ur. En ég vil um
leið geta þess, að öll mín skrif
eiu ígrip, tömstundavinna, og
því sennilega margt við þau að
athuga.
Og nú þegar tekur að kvölda
og degi er að verða lokið stend
ég betur að vígi að mæta G-uði
mínum og gera honum einhver
skil. Ég er að hugsa um að hafa
það eins og gömlu hjúin heima
er þeim fannst eitthvað ávant
við vinnubrögð sin, og segja
mér til afsökunar: Ég gerði eins
og ég gat.
Lokið á Galtarvita
I október 1971.
Óskar Aðalst-einn.
LEIÐRÉTTING
1 grein minni um Staðastað
I seinustu Lesbók varð sú villa,
að kirkjan, sem þar var reist
1825, hefði staðið fram til 1942.
Kirkjan var tekin niður og
endurbyggð á sama stað þegar
séra Eiríkur Gíslason sat stað-
inn (1890—1901) og það var
þessi kirkja séra Eiríks, sem
seinust stóð i kirkjugarðinum
og var rifin 1942. Á.Ö.
Rætt við Hauk
Kristjánsson
Franihald af bls. 10.
ið sé hingað með einhvern, sem
hefur brugðið hníf á púlsinn,
þá þarf ekki endilega að vera
um vísvitandi sjálfsmorð að
ræða. Viðkomandi hefur ein-
ungis ætlað að hræða. Það er
aðferð, sem stundum er gripið
til og venjulega er þá um að
ræða einhvers konar vandræði
í ástamálum. Yfirskammtar af
pillum eru lika sjaldnast áform
uð sjálfsmorð, en miklu frem-
ur hugsunarleysi. Ég held það
sama gildi raunar um mörg til-
felli, þegar maður deyr á ein-
hvern hátt fyrir eigin hendi.
Það mun sjaldnast áformað en
er miklu fremur klaufaskapur.
Skotsár koma sára sjaldan fyr-
ir sem betur fer, en hins veg-
ar fer í vöxt, að menn beiti
hnífum. Það var talsvert um
slíkt hér einu sinni og nú hef-
ur það færzt í vöxt aftur.
Stundum er það einungis, að
konan grípur eldhúshnífinn
gegn karlinum sínum og af því
verða venjulega ekki stórslys.
— Hvað er liðið f jölmennt, sem
hér vinnur?
— Á slysadeildinni vinna 5
sérfræðingar og 4 ungir að-
stoðarlæfcnar.
— Stundum heyrist, að hér
séu aðallega kandídatar, sem
lítið kunni.
— Já, þetta hefur verið sagt,
en það er mjög ósanngjarnt.
Þessir aðstoðarlæknar, sem ég
nefndi, eru ekki sérfræðingar,
en þeir eru útlærðir læknar og
mjög færir. Eins og allir ungir
læknar eru þeir prýðilega vel
menntaðir og þekkja vel sin
takmörk. Það hefur verið þátt-
ur í námi lækna að starfa hér,
en síðan hafa leiðir þeirra leg-
ið bæði til Bandaríkjanna og
Sviþjóðar, þar sem mjög mikl-
ar kröfur eru gerðar til lækna,
og mér er kunnugt um, að þeir
hafa verið í góðu áliti þar,- G.S.
Siöprúdar
konur...
FranihaM af bls. 7.
horfa á hana af áhuga. Hún
selur alveg jafnmarga bila
og fyllir jafnmargar frétta-
siður blaðanna. Og hún
drepur engan.
A: En upprunalega er hún
kvenleg íþrótt. Og hun fell-
ur ekki Inn i hið ameríska
félagsmynstur.
S: Alveg rétt. Af þvi að Amer-
ikanar heimta grófari
íþrótt. Og þótt efnilegir
ungir menn séu drepnir á
hverju árl, þá er það lífil
fórn fyrir skemmtunina.
A: Ég hef aldrei séð neinn
drepinn.
S: Er. þá, sem meíðast?
A: Kannsld eitt og eitt háls-
brot. Eða framtennur
slegnar úr. En piltarnir kom
ast yfir slíka hluti.
S: Og ganga haltir það sem eft
ir er ævinnar. Hin alvar-
lega staðreynd er samkvæmt
banaslysaskýrslum, að amer-
ísk knattspyma sé sex
hundruð sinnum hættulegri
en nautaatið okkar. Samt
ætlizt þér til, að ég beri
fram mótmæli gegn nauta-
ati, en mér leyfist ekki að
krefjast, að þér mótmælið
knattspyrnu.
A: Munurinn er sá, að ungi
maðurinn getur leikið knatt
7. nóvember 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13