Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1971, Page 1

Meðan þeir liíðu báðir, Hem-
ingway ctg Faulkner, var riíizt
af svo mikilii hörku um það,
hvor væri ágætari af verkum
sínum að engu var likara en
ekki væri rúm fyrir þá báða í
Bandarikiunum. Jafnvel heims-
veldi hafa tiihneigingu til að
þoia ekki nema eitt skáld.
Skáidið Jorge Luis Borges seg
ir að hann hafi á yngri árum
litið á Walt Whitman ekki ein-
unsris sem stórskáld, heldúr
skáldið eina. Sh'k afstaða á sem
sagt eitthvað skylt við
óbroska og bernskubrek.
Meðan beir Fatilkner.og Hem-
ingway voru og hétu og áður
en hatrið á Steinbeck varð eins
konar kækur á kommúnistum,
átti ég því láni að fagna að
hitta Faulkner. Hann kom til
íslands i októbér 1955 á hnatt-
íerð sinni eftir að hann hafði
hiot5ð Nóbslsverðlaunin. Ég
hafði að visu haft pata af verk
um hans, en siðar t.a.m. lesið
þýðingar Kristjáns Karissonar
á smásögum hans, sem eru bók
menntaafrek út af fyrir sig og
merkara framiag til islenzkra
bókmennta en obbinn af því,
sem síðan hefur verið frumsam-
ið í óbundnu máh. Faulkner
minnti að sumu leyti á Stein
Steinar. Hann var litill maður
vexti, skarpleitur og hoid-
grannur. Svör hans snögg og
komu oft á óvart. Hann tott-
aði pípuna sína öiium stundum.
Hann hafði orð á því, að
hann kynni vel við sig hér á
landi, kannski vegna þess að
það væri bóndi í blóði hans.
Einn þáttur í fari hans minnti
á íslenzkan bónda. Hann var
hæglátur og vakti traust. Hon
um lá lágt rómur. Og honum
var illa við hávaða. Hann sagð-
ist hafa megnasta ímugust á
hraða ’og vélaskrölti, samt
væri hann Bandaríkjamaður í
húð og hár.
Þegar við' spurðum, hvaða
hugmyndir hann hefði gert sér
um ísland áður en hann kom
til landsins, svaraði hann:
„Þeir spm hafa komið hingað
hafa gágt mér, að þið metfð
mikils bókmenntir og listir.
í>ótt ég sé ekki bókmennta-
maður, iikar mér það vel. Þið
eigið rótgróna og merkilega
mnenningu. Mér leikur forvitni á
að vita, hvort hugmyndir ann-
arra fálla saman við mínar eig
in skoðanir, þegar ég hef dval-
izt hér um stund."
Áður,en hann fór, tíu dögum
siðar eða svo, sagði hann: „Ég
veít ekki, hvort ég á eftir að
koma ftftur tii íslands. Aldrei
er hægt að segja, hvað maður
aettar að -gera. En mig langar að
koma-íhingað aftur á öðrum
Matthías
Johannessen
„Ríkisstj órnir
eru ekki
ósvipaðar
verksmið j umu
Minnispiinktar frá dvöl
>
Faulkners á Islandi
Faulkner við komuna til íslands.
tima, þegar landið stendur i
blóma, í júní eða júli. Ég hef
séð fsiand í ýmsu ger-vi: frost
og rigningar haia skipzt á.
Maður verður að vera hér
lengi til að sjá öll tilbrigðin í
iandinu. Það þarf þjáifað auga
til að greina þau. Þið sem aiizt
upp með landinu eruð á grænni
grein. Við hin þurfum að venj
ast ísienzkri náttúru til að læra
að meta hana.“
Um fólkið sagði hann áður en
hann fór: „íslendingar eru
heldur þjóðernislegir í sér, ef
ég mætti orða það svo. Þjóð-
ernisstolt þeirra er á mjög háu
stigi. Ef ég ætti í rifrildi við
íslending væri engin hætta á
íerðum, þótt ég segði honum að
fara til fjandans. Það mundi
engin áhrif hafa. En ef ég segði
honum að fara til fjandans
vegna þess að hann væri fs-
lendingur, yrði ég að vera við
öliu búinn. Jafnvel handalög-
málum. Íslendingar umgangast
úttendinga eins og útlendingar
umgangast þá! Og þeir bera
ekki einungis mikla virðingu
íyrir bókmenntum, heldur
einnig þeim sem skrifa þær. Ég
ímynda mér að fslending-
ar gætu fyrirgefið góðum rit-
höf undi hvað sem væri.“
Þegar Faulkner var nýkom-
iim til landsins, sagði hann:
„Ég held að þið íslendingar
eigið mjög sérstæða menningu
eins og flestar eyþjóðir t.d.
Japanir og Englendingar. Sjór
inn hefur haft sín áhrif. Þær
eyþjóðir, sem ég hetf heimsótt,
eiga það allar sammerkt að
þær eru mjög stoltar af menn
ingu sinni. Á Filipseyjum eru
bókmenntamenn jafnvel að
velta þvi fyrir sér, hvort þeir
eiga heldur að rita á ensku eða
taka upp gamla mállýzku sem
fáir skilja.
Ég gæti ímyndað mér, að bók-
menntamaður á íslandi sé
meira virði en bókmenntamað-
ur i Bandaríkjunum. Hann er
virtur af því að hann er bók-
menntamaður. Sennilega eru
nánari kynni milii bókmennta-
raanna hér en heima."
Þegar ég spurði Faulkner,
hvort hann héldi, að við hefð-
um ekki öðlazt nægilega
reynslu sem frjáls og full-
valda þjóð, glotti hann: „Það
er einmitt það,“ sagði hann.
„Þið þurfið iengri tíma til að
átta ykkur á hlutunum. Meiri
reynslu. Þið eruð dálítið fljótir
á vkkur stundum, eruð of við-
kvæmir fyrir því að aðrir sýni
ykkur ekki þá virðingu sem
ykkur ber. Af þeim sökum er
auðvelt að stíga ofan á tána á
íslendingi, án þéss að vita að
hún var þar fyrir. Við Banda-
rikjamenn erum eMki alltatf
nógu varkárir. Okikur hættir
til „að stiga ofan á tána“ á öðr-
um þjóðum, en það er eMti af
iJivilja gert, M&Tdur klauía-
skap. Við erum eikki nógu var-
kárir.“
Þegar Fauikner kom til
landsins var hann spurður,
hvort hann hefði lesið eitthvað
af fslendinga sögum. Hann svar
aði: „Þvi miður verð ég að við-
urkenna menntunarleysi mitt
Ég hef haft lítil kynni af sög-
unum og fornislenzkum bök-
menntum yfirleitt, en ætla að
reyna að kynnast þeim eftir
föngum, þegar ég hef verið
hér. Áhugi á bókmenntum vex,
þegar maður veit hvar þær
gerast, þekkir umhverfi þeirra
og sögustaði.“
Ég spurði hvort hann áliti
að höfundar ættu að taka þjóð
félagslega afstöðu í ritverki,
prédika ákveðinn boðskap,
þjóðfélagsstefnu. „Nei,“ svar-
aði hanii ákveðið, „ritverk með
„þjóðfélagslegum tilgangi" eru
áróður. Bókmenntir eiga að
f jalla um manninn, barátfu
hans, hugrekki. Maðurinn á í
baráttu við sjáltfan sig og með-
bræður sina. Hann vill vera
hugra'kkur, en er í vafa um að
hann geti það -— þar til erfið-
leikarnir steðja að og hann á
ekki um annað að velja en
sýna hvað í honum býr.“
— ★ —
Vegna ummæla Faulkners
um þjóðernisstolt ísiendinga,
spurði ég hvað hann segði um
að erlendur her væri í svo litiu
landi sem íslandi. Hann tottaði
pipuna sina, en það var enginn
eldur i henni. Þá kveikti
hann i og sagði: „Erlendur her
í litlú landi er auðvitað alltatf
„erfitt vandamál" eins og sagt
er. Við lifum á erfiðum timum.
Allar kynslóðir hafa lifað á erf
iðUm tímum. En það er ekki að
eins ykkar vandamál, að hér
skuii vera bandarískur her,
heldur einnig okkar. Ég skil
vel, að þið séuð varkárir í sam
skiptum og umgengni við varn-
arliðið og ekki alltof hrifnir af
að hafa erlendan her i landi
ykkar. En það var hvorki okk
ar né ýkkar sök, að bandarískt
herlið varð að koma hingað. Ég
get ekki séð, að við Bandaríkja
menn eigum sök á kalda stríð-
inu. Við ásælumst engin Jand-
svæði, krefjumst þess ekki að
nein þjóð taki upp okkar þjóð
skipulag. Bandariskur her á fs
landi og annars staðar er ekki
orsök kalda striðsins, heldur af
leiðing. Og svo er eitt: banda-
rískt herlið er hér á landi ekki
á vegum Bandsrikjanna, held-