Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1972, Blaðsíða 4

Ytri mengun: Eiturefnin i andrúmsloí'tinu verða |>ess
valdandi, að tré og- annar gróður deyr. Ksra Pétursson
bendir á samband milii ytri mengunar og þess sáiar-
ástands, sem leiðir af sér innri mengun, þ.e. fikni-
efnanotkun.
flótta og hélt hann buddu sinni. Hinir þrír höfðu
samt þjarmað svo að honum með höfuðhöggum, að
hann vaiö flogaveikur upp frá því.
Versta afleiðing heróins og annarra ópíum- og
jafnvel svefnlyfja er það, hversu erfitt er að lækna
þann ávana. Sjúklingamir voru sviptir sjálfsforræði
og gátu þeir valið á milli þess að fara í fangelsi eða
í sjúkrahús. Völdu margir, þó ekki allir, hið síðar-
nefnda. Dvöldu þeir á spítalanum i níu mánuði. Var
hann jafnframt heimavistarskóii. Luku margir þar
gagnfræðaprófi og voru þeím einnig kenndar iðn-
greinar. Gátu þeir valið um fimm greinar: Bólstrun,
hárskurð, flísaiagnir, skrifstofustörf, fatahreinsun
og pressun. Deildunum var skipt niður I sjö til átta
manna hópa og tvisvar i viku var hver hópur í hóp-
sátlækningum, group psyehotherapy, sem læknarnir,
sálfræðingarnir, ármennirnir og sjúkraliðarnir veittu
forystu. Lítill árangur reyndist af öllu þessu starfi.
Skárst reyndist að venja þá á annað miður skaðlegt
efni, methadon, einnig nefnt dolophin, skylt ópíum-
efnum, en framleitt með efnafræðilegum aðferðum.
iMeð því að venja þá á efni þetta gátu þeir hætt af-
brotaferlinum, stundað nám og störf og jafnvel lifað
sæmilega í hjónabandi. Þótti þannig betri hálfur skaði
en allur. Annað efni reyndist einnig sæmilega, þó
ekki ei-ns vel og hitt, cyclazocine. I>etta hefur
þann kost, að því fylgir ekki ávanahætta. Við skoð-
anakannanir, sem við gerðum á sjúkradeildunum,
sýndi það sig að níutíu af hundraði höfðu byrjað
fyrst að reykja hass, en hinir byrjuðu oft með áfengi.
f seiimi tíð er vorið að prófa haMoT, koLsýrulækning
ar og önnur efni. Allt er það á byrjunar- og tilrauna-
stigi.
Talið er nú, að um tuttugu og fjórar milljónir
manna hafi notað marihuana í Bandaríkjunum. Notk-
un þess hefur breiðzt út eins og eldur í sireu undan-
farin fimm til tíu ár. Á sama tima hefur alvarlegum
afbrotum, svo sem mannsmorðum, fjölgað mjög,
sums staðar tvö til þrefaldazt. Mjög eru þó skiptar
skoðanir um skaðsemi þess. Telja margir það lítlu
verra en áfengi eða tóbak, og beri þvl að láta það
afskiptaiaust og jafnvel að afnema bannið sem á
því er. Virðist það einkennilegur hugsanaháttur að
láta afskiptalítið, að þriðju plágunni sé nú bætt ofan
á tvær verstu plágurnar, sem fyrir eru. Bent er á,
að tvö hundruð milljónir manna í Austurlöndum
hafi notað þetta í þúsundir ára. Hlýddi ég á Ind-
verja einn er hélt því fram, að hass væri lítlu skað-
legra en te. Vel hraustir menn þola sæmilega tóbak,
áfengi, hass og berklasýkla, en hinir, sem veikiaðir
eru, þola það síður og eykur þetta veiklun þeirra.
Ekki er vitað hversu rikan þátt hassneyzla á í fá-
tækt, sinnuleysi og sijóleika Indverja og Egypta.
Þykir mér ekki ósennilegt að það valdi verulegu þar
um. Sjúklingar okkar sögðu okkur, að þeir notuðu
það til þess að auka sér kjark áður en þeir lögðu til
atlögu við ribbaldaflokka eða fóru í ránsferðir. Stúlk-
unum fannst vændislífið þolanlegra, ef þær reyktu
hass, drukku eða sprautuðu í sig heróíni. Á Indlandi
nota slátraramir það við störf sin, en þar er það
einnig notað við ýmsar helgiathafnir, ekki siður en
önnur ávanaefni.
All erfitt er að þekkja einkenni, sem bent geta á
hassneyzlu. Hjá unglingum ber stundum talsvert á
bjálfalegum hlátri, en þar eð litið er ungs manns
gaman getur verið erfitt að greina þar á milli. Oft
verða þeir nokkuð rauðeygðir og eru lengi að jafna
sig eftir sterka birtu. Nota þeir því oftar sólgleiaugu
en aðrir. Þeir verða kærulausir um nám og störf sín,
og ef amast er við þeim, verða þeir rifrildisgjarnir
og ósvífnir. i>ar sem einnig þessi einkenni sjást á
gelgjuskeiðinu eru þau ekki einhlít heldur. Ef þrjú
eða fleiri þessara einkenna gera vart við sig, væri rétt
að gá nánar að, hvort ekki væri um hassneyzlu að
ræða. Lyktin af hassreyknum er beizk og römm og
sérkennileg. Oft veldur hassið röskun á tímaskynjun
og getur það verið mjög hættulegt þess vegna við
akstur bifreiða.
Svefnlyfja- og amfetamínát er talið allt að því
jafn skaðlegt og hættulegt og heróínnotkun. Ofsókn-
arþráhyggja er mjög algeng hjá amfetaminætum og
eykur það vafalaust glæpahneigð þeirra, einkum til
þeirra afbrota, sem virðast vera framin algerlega að
ástæðulausu og alveg út í hött, svo engin skynsam-
leg skýring fæst á þeim.
VIÐBRIGÐI, VARNIR OG ANDSPYRNA
Þjóðir og einstaklingar hafa bi ugðizt til varnar og
andspyrnu og notað önnur viðbrögð gegn mengunar-
efnum þessum á margvíslegan hátt. Árangurinn hef-
ur verið mjög misjafn. Eðlilegt er, að borgarar og
almenningur láti þessi mál mest til sín taka, þar eð
meinið mæðir mest á þeim. Viðbrögðin gefast bezt
þegar sterkur einhugur eða meirihluti ræður. Allar
aðgerðir verða hins vegar áhrifalitlar ef almennur
hugsanaháttur leggst á sveif með mengunaröflum
og útilegumannadýrkun. Verst er, þegar sjálft lög-
gjafarvaidið er mútuþægt og haldið magnlausum
tvískinnungi.
Islendingar áttu því mikla láni að fagna að njóta
áfengisbanns lengur en allar aðrar þjóðir. Var þvi
líka betur framfylgt hér að hálfu varða laganna en
víðaist hvar annars staðar. Löghlýðni Islendinga hef-
ur aldrei, fyrr eða síðar, náð þeirri reisn, er því há-
marki var náð. Öll afbrot hurfu á gjörvöllu landinu.
Fékkst því enginn fangi til að gista Steininn. Fanga-
verðirnir leigðu því staðinn út sem íbúðarhúsnæði.
Fór þannig íram þau tvö ár, 1915 —1916, sem bannið
stóð algerlega öskert. 1 rauninni stóð það frá 1915—
1922, en 1917 var veitt undanþága, svonefnt lækna-
brennivín. Brá strax við til hins verra og fengust
von bráðar lögbrjötar til fangelsisvistar. Þegar Spán-
arvínin voru leyfð 1922 jókst afbrotatíðnin nokkuð,
og loks 1933, þegar bannið var að mestu afnumið,
fór verulega að bera aftur á afbrotum. Nokkrar höml-
ur hafa, sem betur fer, fengið að vera áfram og er til
dæmis sterkt öl enn bannað, ríkissalan takmarkar út-
sölustaðina, knæpur og áfengiisauglýsingar eru ekki
leyfðar og það, sem mestu máli skiptir, unglingum
er forðað frá því eftir megni. Tel ég alveg ugglaust,
að mikið hald sé í þessum hömlum og beri að styrkja
þær enn meir. Loks eru svo blessaðir skattarnir, sem
gei-a brennivínið svo dýrt. Hafa þeir átt drjúgan þátt
í að halda víndrykkju íslendinga í skefjum. Árið
1963 drukkum við aðeins tæpa tvo lítra af hreinu
alkóhöli á hvert mannsbai-n, og var það minnsta vín-
flóð, sem skall á nokkru vestrænu landi þá. Hér
stðnðum vðr I örofa þakkarskuld við hugrakka bar-
áttju bindindismanna okkar með föður minn heitmn,
Pétur Sigurðsson, með þeim fremstu í flokki. Bless-
uð sé minning þeirra sem látnir eru og endurminm-
iingarnar um þá sem lifa. Hafa þeir sparað þjóðinm
mörg mannsiif og annað ómetanlegt verðmæti. Þeim
er og sennilega hvað mest að þakka, að Islendingar
eru í dag taidir löghlýðnastir alira þjóða. Hefur siðan
1963 sigið nokkuð en þó hægt á ógæfuhliðina og er
áfengisneyzlan nú komin nokkuð á þriðja litra á hvert
mannsbarn á ári, enda mun glæpum hafa fjölgað að
sama skapi.
Bannið gafst líka vel I Danmörku; samfara vaxandi
velmegun þar I landi, fyrir og um bannárið 1917.
Minnkaði áfengisneyzla þeirra svo ört, að hún varð
ekki nema tæpur fjórðungur þess sem hún var 1910.
Fækkaði þá morðum um helming, sjálfsmorð urðu
mun fátíðari og fátækt af völdum áfengissýkl rénaði.
Bæði þar í landi og hér hefur bannið haft þær varan-
legu afleiðingar, að áfengisnotkunin náði sér aldrei
eins á strik upp frá því. 1 Ameriku voru mjög skipt-
ar skoðanir um bannið og mætti það megnrl and-
stöðu og var unnið markvisst að þvi að eyðíleggja
áhrif þess, jafnvel af hálfu lögreglu og stjórnmála-
manna, auk almenningsálitsins, sem mun hafa ráðið
mestu um úrslitin. Var því árangurinn þar mj&g
lélegur og hafa þeir ekki borið þess bætur síðan.
Fróðlegt væri að skýra frá mjög áhrifarikum vlB-
brögðum Kínverja gegn ópíum og Japana gegn am-
fetamíni, en til þess gefst ekki timi að sinni.
Læknisaðgerðir eru mjög gagnlegar. Bjarga má
allt að helming krabbameinssjúklinga með skurðað-
gerðum, ef tii þeirra næst í tæka tíð, þótt töbakið
hafi herjað á þá áður. Ef vel tekst má bjarga meira
en helmingi áfengissjúklinga með kekningaaðferðum
og tíu af hundraði heróinsjúklinga. Um hasssjúklinga
er eklci vitað, en sennilega mun vera hægt að lækna
talsvert marga þeirra. Verst er að allar slíkar að-
gerðir hamla ekki að neinu ráði gegn mengunarflöð-
inu. Yfirleitt eru læknisaðgerðir einar saman ófuil-
nægjandi gegn hvers kynis faröldrum. Þarf þá að
gripa til víðtækari aðgerða til að ráða Tiiðurlögum
faraldranna eða að halda þeiim i hæfilegum skef jum.
Gefast þá betur ýmsar heilsuvemdar- og lögvemdar-
aðferðir, og þurfa þær venjulega að fara saman, því
að með lögum skal land byggja en ólögum eyða, og
sannast það óvíða betur en í baráttunni við siíka far-
aldra. Verður seint of mikil áherzla lögð á þessi atriði.
Þarf þar sifellt að vera á varðbergi og gefa þeim góð-
an gaum með skýrslusöfnun og þess háttar. Aldrei
má hætta að undirstrika þetta, því kynslóðimar koiua
og kynslóðimar fara. Reynsia gömlu kynslóðanna er
hin bezta kjölfesta og má ekki leyfa nýju kjmslóð-
unum að gleyma þeirri verðmætu arfieifð þeirra. Gott
er að minna í sífellu á það, að betra er heilt en vel
gróið. Verndaraðferðir eru þúsundfalt áhrifameiri en
þær aðgerðir, sem miða að því að byrgja fyrst brunm-
inn þegar barnið er dottið ofan í hann. Ber oft á
þess konar bamalegum hugsunarhætti hjá þeim, sem
yngri eru, eða innan við þrítugt, nema þeir hafi áðuir
lært eitthvað í þessum efnum frá fyrri kynslöðum.
Efla ber þvi allt i senn heiisuvernd, lögvemd og læktt-
ingaaðgerðir til þess að beztur árangur náist.
Leggja verður einnig megináherzlu á verridun
æskulýðs landsins. Það er mikil Guðs blessun að Is-
lendingar eru svo frjálslyndir og raunhæfir að jafn-
vel yngri unglingum er leyft að stunda vinnu við
framleiðslustörfin. Oft er beinlínis tii þess ætiazt af
þeim. Tel ég víst að fátt gefi þeim meiri metnaðar-
kennd og veiti þeim meiri fullorðinsþroska, sam-
timis því að forða þeim af giapstigum, en fuiigild
og mannvænleg þátttaka í framleiðsiustörfunum til
lands og sjávar . . . Tómstundaiðja við listir, íþróttir,
útiiegur, veiðar og annað þess háttar er einnig heþpd-
leg. Kemst hún þó ekki i hálfkvisti við gildi fram-
leiðslustarfanna til vamar gegn neyzlu mengunar-
efna.
IÍI5IMII.DIR
1) Tómas Helgason; Epidmiology of Mental Disord-
ers in Iceland. 1964. Munksgaard, Kpbenhavn. Bls. 151.
2) Esra Pétursson: Electromyographic Studies of
Muscuiar Tension in Psychiatric Patients. Compreh-
ensive Psychiatry, 3; 29, 1962.
3) LaVerne.
4) Esra Pétursson: Dánartíðindi og dánarorsakir
islenzkra lækna, 1911—1958. Læknablaðið, 44; 117,
1960.
5) Esra Pétursson & Edward Preble: The Use of
Cyclazocine in the Treatment of Heroin Addicts. Dise-
ases of the Nervous System. 31, 552, 1970.
o) Strassman, G.; Baden, M.; Helpern, M.; und
Sturner, W.; Hypoxamische Gehimschaden, *bei
Schlafmittelvergiítung, Erhángungsversuch und nách
Herzstillstand in der Narkose. Beitrag Gericthlicher
Medizin. XXVI, 1969.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
26. marz 1972