Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1972, Blaðsíða 5

OGLEYMANLEG
KVÖLDSTUND
MEÐ
MISHIMA Síðari hluti
Eftir Oliver Evans
Við Síberíubrautina: Þungbxin-
ar brautarstöðvar, snjór, dúðað
fólk og hestvagnaflutningar.
bakkinn með teinu, sem bera
skyldi meðal gestanna og þeir
höfðu pantað, var ekki tilbú-
inn. Dona var að mylja kol í
■ganginum, og ég veitti þvi at-
hygli, að hún hafði grátið. Hún
berraði nokkur tár af hvörm-
unum, þegar ég greip hakann,
og sagði að allt gengi á móti
sér. Glóðin í ofninum hafði
brunnið út, og nú beið
hennar það vonda verk að
hreinsa hann og kveikja upp
aftur. Þetta er eitt af þvi
versta, sem fyrir mig kemur,
sagði hún. Og þar að auki
hafði verið óvenjumikill is und-
ir vagniniuim, þvi að margir
höfðu farið á saiernið i bítið
um morguninin. Og nú
hafði hún lœst því, þar eð hún
hafði ekiki undan með sitörfin.
JVfeðan ég var að mylja kol-
m, henti eitthvert óhapp með
samóvarinn. Vatn flæddi um
ganginm og langa mottam varð
rennvoí. Vatnið rainn einnig
inn í suma kiefana, og enn
jókst erfiði Donu. Þegar lest-
arstjórinn, miaður á svápuðum
aidri og hún, tók eftir þessiu,
varð Dona fyrir skömmum
hans. Hún stritaði, svo að svit-.
iirm bogaði af henmi, meðan yf-
irmaðurinin lét dæluna ganga.
Ekki gat hann lotið svo láigt
að hjálpa hsnni í örðugleikun-
um, og virtist svo sem hann
iéti sig engu skipto, hve bágt
hún átti. Þ\>ii veittu farþagarn-
ir i vagninum athygli,
9?m höíðu mesóu mætiur
á Donu, og þeir hjáipuðu
henmi að bera motibumar út, en
við það virtist liestarstjó-rinn
enm reiðari.
En það voru einnig aðrir
í íestimni sem stóðu í erfiði. I
veátingavagn'niuim raks-t ég á
„möimn'U", en svo var húin köM-
Framhalð á bls. 15.
Ég hafði lesið einhvers stað-
ar, að með The Temple of the
Golden Pavilion hafi Mishima
stefnt að því að hæða hina fár-
ánlegu hegðun Zen Budda
prestanna. Það hafði algjöriega
farið framhjá mér, þegar ég las
söguna. Ég fann enga ádeilu í
bókinni, svo að ég spurði hann
um þetta.
„Það er óneitanlega tilviij-
unarkennd ádeila, og japansk-
ur lesandi mundi sennilega
gera sér grein fyrir henni, þó
að Vesturlandabúi geti það
ekki. En þú hefur rétt fyrir
þér: bókin er ekki rituð í
ádeiluskyni — nei, ákveðið ekki.
Hún er fyrst og fremst líking,
meinlætafull liking um undar-
legan skyldleika fegurðar, ást-
-ar og haturs. Þemað er heim-
spekilegt og meðferðin er
sálfræðilegs eðlis, en ekki af
neinum ádeilutoga."
Þegar miðdegisverðurinn var
hálfnaður, spurði Shinji einn-
ar sinna stóru spurninga. Upp
úr þurru hallaði hann sér fram
og spurði höfundinn í löngu
máli, hvort hann væri sæll mað
ur. Tennessee og ég hrukkum
í kút, en hvort sem nú Mis-
hima brá eða hann leit á spurn
inguna sem hverja aðra ósvífni,
sáust engin svipbrigði á hon-
um. Ég man, að hann kveikti í
sigarettu um leið og hann íhug-
aði h-ana vandlega, og svaraði
því næst: „Stundum efast ég
um, að nokkur maður sé ávallt
sæll. Sæla er ekki sistætt
ástand eða ásigkomulag, held-
ur eiginleiki sem einkennir sér
staka reynslu á vissum tímum.
Ég er sæll, þegar ég er heima
hjá fjölskyldu minni og leik
við börnin min, þegar ég hlusta
á hljómlist, sem mér gezt að,
þegar mér gengur vel að skrifa,
eða þegar ég er að tala við
maim, sem ég er samrýndur,
eins og þig, Tennessee og herra
Evan-s."
Þetta var vissulega skynsam
legt svar, skynsamlegt og hæ-
verskt í senn. Ef til vill það
eina sem átti við eins og á stóð,
og ég efaðist ekki um að það
var einlægt, svo lan-gt það náði,
en ég fann að Shinji var von-
svikimn, og ég þóttist vita
hvers vegna. Það var ekki
þess konar svar, sem þú hefðir
búizt við af höfundi duirænna
verka eins og Sun and Steel.
Shinji hafði spurt mikiíll-
ar spurningar og bjóst við stór
kostlegu svari, ekki svari sem
var aðeins skynsamiegt og
kænlegt. Hann hafði gert ráð
fyrir þvi, að skáldið afhjúp-
aði sál sina með persómilegri
játningu, en í þessu fékk hann
það svar sem hann verðskuld-
aði, því að Mishima var ekki
rétti maðurinn til að opna hug
sinn við stutta kynningu, ekki
einu sinni fyrir mönnum, sem
voru honum að skapi. Seinna
sagði Shinji stundum um hann:
„Hann talar ekki eins og hann
skrifar," og ég held að ég hafi
skilið, hvað hann átti við. Ég
ga-t einnig, að sjálfsögðu, met-
ið afstöðu Mishima. Hversu oft
hafði ég ekki, í minum
eigin bekk, svarað siikum
spurningum á svipaðan hátt,
og af sömu ástæðum, af þvi að
það var svo erfitt að svara!
Hér var um eins konar varnar-
garð að ræða, sem þú reyndir
að reisa, með því að láta-st vera
skynsamur og þolinmóður.
Afstaða Mishima til Shinji
var yfirleitt lofsverð. Ég hugs-
aði með mér, að hann hefði get
að orðið afbragðskennari. Ég
mundi, að ég hafði nýlega les-
ið, að hann væri ráðinn til
þess að eiga viðræður, og það
hafði verið auglýst rækiiega,
eins og ávailt, þegar hann kom
fram, við róttaaka og öfgafuila
vinstri stúdenta, og að hann,
einn úr hópi íhaldsamra hafði
vakið mjög athygli þeirra og
virðingu, og væri sammála
þeim um nauðsyn ofbeldis við
viss tækifæri. Nú gat ég gert
mér grein fyrir af hverju það
stafaði: hann kunni að setja
fram fullimótaðar skoðanir, án
þess að á bæri, að hann væri
kreddumaður eða forfeðra-
dýrkandi. Og hlusta kunni
hann, af þolinmæði og jafnvel
áhuga, á þá sem stóðu honum
neðar að vitsmunum. Þegar
Shinji kom að uppáhaldsum-
ræðuefni sinu, óbeitinni á föð-
ur sinum, hlustaði Mishima
kurteisiega á hann allt til
enda.
,Ég hataði líka oft föð-
ur minn, af því að ég skikli
hann ekki. Það er fyrst upp á
síðkastið, að mér hefur orðið
]jó.st að hanu yar reyndur, fá-
tækur jnaður, sem vildi gera
sitt hezta, á sinn eigin, óljósa
máta, dálítið ruglaður af
ábyrgðarkennd, sem hann
var blátt áfram ekki búinn út
til að fást við sakir skapsmuna
sinna."
Tennessee kinkaði ákveð-
ið koili til samþykkis. Þetta er
nákvæmlega min reynsia, get
ég sagt þér. Ég var van-ur að
líta á móður mina sem pislar-
vot t, hún styrkti okkur í þeirri
hugmynd — og það er loks eft-
ir að faðir minn er dáinn, að ég
er maður til að fyrirgefa, og
ég tók að virða hann. Og nú
sé ég eftir ailt, að það var
hann sem var pislarvotturinn,
og að það var hún, sem kenndi
mér að hata hann.“ Athuga-
semd Mishima við orðum Shinji
hafði verið snjöll. Mishima
hafði minnt hann á, að reynsla
hans væri ekkert sérstætt fyr-
irbrigði og hafði gefið Tenn-
essee tækifæri til að grípa sam
ræðuboltann og fjariægja
hann hinum þrönga og ófrjóa
umræðuvettvangi Shinjis.
Er nú Tennessee pantaði
aðra flösku a£ vini, lét Mis-
hima, sem varia hafði dreypt
á sinu glasi, brýrnar síga lít-
ið eitt, en sagði ekki neitt. Ég
var farinn að finna á mér og
stakk upp á því af eins konar
misheppnaðri glettni, að við
skáiuðum fyrir Maó formanni.
Mishima varð óvenju harður á
brún og svipurinn þungur. Og
það varð allt i einu dauða-
þögn. — En þá skipti Mishima
skyndilega um efni. Á vissum
sviðum var ómögulegt íyr-
ir hann að gera að gamni sfnu.
Mér fannst þá merkiiegt,
eins og raunar ehn, að aidrei
meðan fundum okkar bar saoi-
an, minntist hann á stjórnmáil.
Honum kann að hafa fundizt,
að áhugi okkar á stjórnmálum
i Asiu, sem við vissum næsta
Jitið um, væri of tilviiljana-
kenndur til þess að hann gæti
rætt þau við okkur í fulM ai-
vöru, og atvikið sem ég hef
minnzt á, þó smám.unalegt væri,
var ef til vill sönnun þess, að
hann hafði engin áform uppi
um að ræða þau öðruvísi. Hvað
Tennessee snertir virðist hon-
um sama um aht, og stundum
verður til af þvl misskiining-
ur, af þvi að það er ekki ailtaf
svo auðvelt að segja til um,
hvort og í hvaða mæli honum
sé alvara. Það má vel vera, að
Mishima, ófús að hætta á ein-
hvern misskilning, hafi talíð
vissara að forðast að tala um
stjórnmál af hvaða tagi sem
var. Önnur ástæðan, en ósennl-
legri er sú, að Mishtma hafi orð-
ið var við það í blöðum Vestur-
landa að þau vildu gera hann
skoplegan, lítínn Hitler og því
sneitt hjá þvi að gefa okkur
nokkurt tilefni, sem hefði get-
að opinberað okkur hugmyndir
hans um sjálfan sig.—Vissulega
var ekki um að villast i ijósi
þess sem síðar kom fram, að
stjórnmálabragðið, sem hann
reyndi, hafði lengi verlð und-
irbúið, og að jafnvel þá hafi
hann verið að velta því fyrir
sér. Einu sinni eða tvisv-
ar grunaði mig, meðan hann
var að tala við okkur um bók-
menntir, að hugsanir hans
væru annars staðar, að hann
var ekki, eins og Tennessee
sagði seinna, ávailt óskiplur í
■þeim viðræðum.
1 samtalinu við okkur bar
ekki á minnstu andúð í garð
Ameríku. Hann 'harmaði, eins
og við allir, að Bandarikin
hefðu iiækzt inn I striðið I Suð
austur-Asíu, og hefðu verið
gleymnir á menningu hennar.
Hann talaðl og af nokkurri
vanþóknun um áhrif Vestur-
landa í Japan, en af fullri kur-
teisí, sem jafnan einkenndi
hann, nefndi ekki „amer-
ikation“, en ekki vax um að
villast, hvað hann var að fara.
Við töluðum um þetta fram og
aftur og kom saman um, að viss
tegund ferðamanna ætti aidrei
að fara að heiman. Japan hefði
að sjálifsögðu fengið meira en
nóg af þeim upp á síðkastíð,
vegna Osaka sýníngarininar.
„Konur eru verri en karlar,“
sagði Mishima. „Hvernig upp-
eldi fá þær? Ég neytti hádeg-
isverðar með þeim hérna um
daginn, vinur í vinahóp. Þær
höfðu heyrt, að ég dansaði í
sumum Noh-sjónieikjunum
mínum, og þegar verður-
inn stóð sem hæ-st yfir,
kröfðust þær þess, að ég staeði
upp og færi að dansa fyr-
ir þæcr. Hugsið ykkur bara! Á
opinberu veitángahúsi — eins
og ég væri einhver leigður
10. september 1972 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5