Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1972, Blaðsíða 13

Öðru hverju má sjá í blöðum greinar,
sem erlendir menn hafa ritað um Island
og tslendinga. Að jafnaði þykja þær hið
œtilegasta efni og skiptir ekki öllu máli,
hvort þær eru vel eða illa gerðar í sjálfu
sér. Fátt þykir okkur öllu forvitnilegra
en skoðanir útlendinga á okkur; venjulega
fjalla þessar greinar þó um staði, atburði
eða málefni, sem hverju mannsbarni á
íslandi eru vel kunn. Oftast þurfum við
ekki að kvarta undan ósanngjamri með-
ferð; miklu oftar bera þeir landsmönn-
um vel söguna, sem stinga niður penna
um lsland. Lesbókin hefur einstaka sinn-
um þýtt og birt greinar af þessu tagi; þar
hefur yfirleitt ekki verið hallað réttu máli,
en helzt ber þó á góðlátlegri vorkunnsemi
í því lesmáli, sem vinir okkar og frændur,
Svíar, láta á þrykk út ganga um „Saga-
öen“.
í erlendu tímariti um ferðamál, mátti
á dögunum sjá lesandabréf frá banda-
rískri konu. Af orðum hennar rnátti ráða,
að hún og eiginmaður hennar tækju svo
sem tvær rispur yfir hálfan eða heilan
hnöttinn á ári hverju. Á þessum þeytingi
hafði maðurinn fengið eitt á heilann: Að
haga svo ferðum þeirra, nálega hvert sem
fara skyldi, að unnt yrði að hafa
viðkomu á eyju þeirri í Norður-Atlants-
hafinu, sem ísland nefnist. Að vísu hafði
konan ekkert á móti Islatidi. En þessir
sífelldu útúrkrókar til íslands voru bara
svo dýrir. Maðurinn átti meira að segja
til að vera útsmoginn. Hann sagði til dæm-
is við konuna: „Nú er bezt að við förum
til Kaupmannahafnar, elskan mín. Við
förum í Tívolí og borðum smörrebröd.“
En konan sá í gegnum þetta; það gera eig-
inkonur venjulega, þegar menn reyna að
vera út undir sig. Hún sagði í bréfinu:
„Honum var nákvœmlega sama um Kaup-
manndhöfn, Tívolí, Carlsberg og smörre-
bröd. Hinsvegar sá hann í hendi sér, að
einhvernveginn yrði hægt að hafa viðkomu
á íslandi.“
Sem sagt; við hljótum yfirleitt ekki
ámæli í erlendum skrifum um landið,
öðru nær. Uppá síðkastið er Fischer sá
eini, sem að einhverju marki hefur tjáð sig
um vanþróun þessa kotríkis. Hans vegna
hefur þó tsland verið meira á dagskrá í
heimspressunni en nokkru sinni fyrr, svo
við œttum ekki að erfa þetta við hann.
Þar að auki er kannski eitthvað til í því,
sem hann hefur sagt. En það látum við
auðvitað ekki fara lengra.
Þær raddir lieyrast nú œ oftar, sem
spyrja: Hversvegna þarf endilega að aug-
lýsa ísland? Erum við miklu bœttari, ef
eihhver Ho í Kína, Gonzales í Suður-
Ameríku eða Jones í Kaliforníu veit um
Gunnar á Hlíðarenda, Hótel Sögu og
Landamannalarigar? Fögnuður yfir auglýs-
ingu á landinu meðal erlendra þjóða er
trulega bundinn við vonina um sífellt fleiri
ferðamenn. Það er gott og blessað að hafa
af þeim tekjur og nauðsynlegt að hafa eitt-
hvað fleira^ en fiskinn til að byggja áf-
komuna á. En margir hugsa til þess með
hryllingi, þegar hvergi verður hœgt að
þverfóta fyrir túristum.
Engu að síður snertir það viðkvœman
streng í brjóstum landsmanna, þegar þeir
mœta augljósri fáfrœði erlendra manna
um ísland. Mörgum finnst hreint og beint
ótrúlegt, að heilir herskarar af fólki út
um alla heimsbyggðina skuli ekki hafa
hugmynd um, hvað höfuðborg íslands
heitir. En ætli við höfum svo mjög efni á
að hneykslast? Hver er vitneskja okkar
um nœstu nágrannalönd, Grœnland og
Færeyjar? Eru menn almennt á því
hreina, hvort Jakobshavn og Egedesminde
séu á Austur- eða V esturströndinni?
Margir vita það eitt um okkur, að við
veiðum fisk. Það er líka nœstum nákvœm-
lega það sama, sem við vitum um Fœrey-
inga. Stundum hefur illilega gleymzt við
hátíðleg tœkifœri, að Fœreyingar eiga góða
listamenn. Menn eins og Ingálv af Reyni,
Heinesen og Mykines.
Líklegt má telja, að meirihluti þessarar
menntuðú þjóðar, sem rekur œttir sínar til
Ara fróða, Snorra Sturlusonar, svo og forn
konunga, viti ekki nein kynstur um höf-
uðborgir rikja, svo sem Panama, Hondur-
as, Uruguay, Kenya, Zaire, Mosambique
eða Lybiu. Þessi ríki eru þó margfalt
fjöl.mennari en við; þnu eign Ukn sína
sögu, listir og menningararfleifð. Samt
finnst okkur það naumast skipta miklu
máli og við munum tœplega hvað höfuð-
borgirnar heita, þótt ærið oft komi nöfn
þeirra fyrir í fréttum. Sjálfstraust er víst
nauðsynlegt, en yfirdrifin sjálfsánœgja
verður einatt brosleg.
Gísli Sigurðsson.
mer.n eiga um haust í
hrepp hverjum, eigi fyrr,
en 4 vikur lifa sumars,
og skipta tíundum.“ Lík-
legt er, að Oddi Þorgils-
son hafi verið að boða
bændur til samkvámu í
Hvammi að lögum réttum
í þeim tilgangi, enda Lágu
sektir við, ef bændur
ekki mættu til slíkrar
samkomu. Segir svo i
fornum heimildum: „ef
nokkur kemur eigi til
samkvámu á haust eða
umboðsmaður hans
fyrir miðjan dag, sekur 3
aurum.“
ATHYGLISVERT ER,
AÐ HVAMMSGILDIÐ er
einmitt haldið um haust, í
þann mund, sem lögleg
hreppasamkváma átti að
haildast. Jafnframt er það
greinilegt, að Þorgilssaga
og Hafliða, Sturlu
saga og margar fleiri sög-
ur, geyma rik minni um
málefni, er snerta deílur
bænda út af búpeningi
og fleiri mál, er sunn-
lenzkir bændur voru
fyrir löngu búnir að
koma í fastar skorður
með hreppaskipuninni.
Valdsvið goðanna i hinu
forna þjóðfélagi á Islandi,
er fremur óljóst, sé
reynt að skilja þjóðfélag-
ið til hlítar. En hins veg-
ar býður sunnlenzk saga
fram allt annað mat, skil-
merkilegra og raunsærra
í framkvaamd. Þess er og
rétt að geta, að eitt hand-
rit nefnir samkomuna
ekki gildi heldur hrepps-
fund, og sýnir það, að sá
skilningur var fyrir
hendi.
En Odda Þorgilssyni
tókst ekki að halda
hreppasamkvámu að lög-
um réttum í Hvammi
haustið 1148, né bæta
skipúlag félagsmála um
Dali. Bændur í Dölum
virðast ekki hafa verið
búnir að taka við nýju
skipulagi. Oddi Þorgils-
son varð skammlífur eins
og áður var greint. Kom
þvi aldrei til fullrar
raunar, hvað hann hefði
dugað við að framkvæma
ætlanir sínar. En samt
sem áður vísar Sturlu
saga á merkan þátt i
viðleitni höfðingjans
unga, að reyna að bæta
og fylla i framkvæmd
vissan þátt í lögum lands-
ins. Heimild Sturlu sögu
er þvi hin merkasta.
Sagan af
Lysenko
Framhald af bls. 11.’
ára þjáningar í illræmd-
asta fangelsi Sovétrikjanna. Að
visu var hann hreinsaður af
allri sök eftir fall Lysenkos.
Bækur hans voru prentaðar að
nýju, og meira að segja
var gefið út frímerki með
mynd hans. En hvað gagnar
það eftir það sem á undan er
farið?
Það er tilgangslitið að reyna
að endursegja útdrátt úr bók
Medvedevs. Menn verða að
lesa hana í heild, til þess að
fá fullkomna mynd af þvi and-
rúmslofti, sem drottnaði meðal
líffræðinga meðan alræði Lys-
enkos stóð. Ef til vill er hörmu-
legast að lesa sögurnar um alla
þá hjálparkokka, sem studdu
Lysenko, þeir gáfu út rit, sem
voru hreint „fúsk“ hrósuðu
„uppfinningum" Lysenkos,
gerðu „tilraunir" til að „sanna“
kenningar hans o.s.frv. En vit-
anlega gerðu þeir þetta ekki
ökeypis, enda var Lysenko
viljugur að styðja hjálparmenn
sína. Hann útvegaði þeim vel
launaðar stöður, rannsókna-
styrki, Stalin- og Leninverð-
laun og því um líkt. En þó það
sé að visu hryggilegt að lesa
um alla þessa áhangendúr
hans, verðum vér að minnast
þess, að margir þeirra áttu
einskis annars úrkosti. Þeir
börðust fyrir lífi sínu og urðu
að skríða í duftinu, svo að þeir
kaemust eitthvað áleiðis. 1
raun réttri eru þeir líffræðing-
ar Vesturlanda, sem vegna
kommúnistiskra skoðana sinna
reyndu að verja Lysenko eftir
'getu, miklu fyrirlitlegri.
Siðasta kafla bókar sinnar
kallar Medvedev: „Hversu
mátti þetta verða?" Medvedev
er tvímælalaust hlýðinn fylgis-
maður Sovétstjórnarinnar, og
telur sennilega að stjórn-
arstefna hennar sé langtum
fremri hinu borgaralega þjóð-
félagi. Engu að síður kemst
hann í þessum bókarkafla
haria nærri sannleikanum,
sem í öllum einfaldleika sínum
er, að kommúnistískt stjórnar-
far og skipulag krefst fullkom-
ins alræðis flokksins í hverju
sem er. Og slíkar harmsögur
geta hvergi gerzt nema í ein-
ræðisrikjum, þar sem allt vald
er í höndum fárra manna, og
engin gagnrýni eða um-
ræða um málin er leyfð.
Bók Medvedevs gefur einn-
ig hugmynd um hversu mikið
fé Lysenko-ævintýrið kostaði
Sovétríkin. Það er ekki nóg
með það, að milljörðum rúblna
væri sóað í algerlega gagns-
lausar áætlanir og tilraunir og
að milljónir smálesta af korni
töpuðust, heldur var tapið ef
tU viU mest fólgið í þvi, að
margir árgangar líffræðinem-
enda fengu enga hugmynd um
nútíma erfðafræði. Þegar hinir
nýju valdhafar tóku þá
Menedel, Morgan og Vavilov
aftur í sátt, þá eru ekki tU í
Sovétrikjunum menn, sem geta
stjörnað rannsóknum á þessu
sviði. Þannig mun ætið fara, að
einræðið eyðUeggur menning-
arþróunina.
Að lokum skal þess getið í
stuttu máli, hvernig bók þessi
varð til. Eins og þegar er get-
ið, var Medvedev að safna efni
hennar áratugum saman. Þegar
eftir fall Krúséffs voru Lj’sen-
ko og hjálparkokkar hans fjar-
lægðir úr forystustöðum sínum,
en eltki settir í fangelsi. Med-
vedev kom nú skipulagi á efni
sitt, samdi yfiriitskafla og
sendi handritið til rikisforiags-
ins. Hann hugði, áreiðanlega
með réttu, að bök hans væri
mikils virði fyrir visindi
Sovétríkjanna. Hún sýndi hina
vonlausu baráttu, sem háð var
gegn Lysenko af sovézkum vis-
indamönnum. Afrit bókarinnar
voru send starfsbræðrum Med-
vedevs meðal annars til þess
að þeir mættu gagnrýna bók-
ina og leiðrétta, þar sem þörf
krefði. Eitt afritanna komst til
Englands, þar sem vísindamað
urinn dr. Lawrence hugði það
mikilvægt, að hún birtist á
ensku. Þar eð honum var
kunnugt, að handritið hafði
verið sent til ríkisforlagsins
rússneska, og hann vildi ekki
Valda Medvedev óþægind-
um, skrifaði hann forlaginu og
bað um eintak bókarinnar til
þess að hann gæti þýtt það.
Eftir langa mæðu fékk hann
loks svar á þá leið, að bókin
hefði ekki verið prentuð í Sov-
étrikjunum og handritið gæti
hann ekki fengið. Eftir nokkr-
ar vangaveltur, þar sem hann
óttaðist að valda MedvedeV
tjóni, afréð hann samt að þýð*
bókina eftir því handriti, er
hann hafði.
Vafasamt er hvort bók*
in verður nokkru sinni gefin
út í Sovétríkjunum. Min skoð-
un er, að það sé mjög hæpið.
1 raun réttri gefur hún sýn
inn fyrir tjaldið í sovétheimin-
um, og sú sýn er ekki glæsi-
leg. Hún skýrir meðal annars
frá þjáningum og dauða margra
gáfaðra visindamanna, sem ein
ungis vildu þjóna föðuriandi
sinu svo vel sem þeir máttu, og
vöruðu við lýðskrumara, sem
valdið hefir landinu óbætan-
legu tjóni.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 13
1 ... M'
10. september 1972