Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1972, Blaðsíða 9

Fjársjóðurinn F_
A • -| • EFTIR
a Fikareyju
Þetta er saigan um fjársjóð-
dinn, seim óþekktuir verkfræði-
snilling’ur faldi á svo hugvits-
saimlegan hátt, að líkast ti'l
hefði hann ekki einu sinni
fundið hamn aifitur sjáifu.r, þótt
hann hefði reynit það!
Þetta gerðist á Eikameyju
undan ströndum Nova Scotia,
einhvern tlma á átjándu öld.
Ævintýramenn hafa ieittað fjár
sjóðsins í neer tvö hundruð ár
og eytt til þess Uim það bi'i einni
og hálfri mifljón dollara, en
enn er fjársjóðurinn ófundinn.
Jaifnvel samanlögð tæknii nú-
timans hefur orðið að lúta í
lægra haldi fyrir hugviti hins
óþekkta verkfræ.ðings.
Enginn veit af hverju fjár-
sjóður þessi samanstendur, en
úr þvi svona mikið var fyrir
því haift að fela hann ligg'ur
beint við áð álykta sem svo, að
hann hl’jóti að vem geysimikiSl.
Þá er það mönmuim einnig ráð
gáta, hver faldi hann. Kannski
hefuir það verið Kidd kaíteiinn.
Eða útlagar frá Arcadiie. Má
ilika vera, að þetta sé inkaguil,
sam Spánverjar haifa rænt.
Ei'tthvert skipa Pizzarros gæti
sem hægaist hafa hrakið þairna
upp í fárvrðri.
Það voru þrir stráklingair,
sem fundu fyrstu merkin um
fjársjóðinn. Það var ár,ið 1795
og gerðist af algerri tilviljun
einis og nœrri má geta. Drenig-
dmir, sem hétu Daniiel Melnnes,
Tony Vaughn og Jack Smith,
ráku aiugun í gamla blökk, sam
hékk í tógi niðuir úr brotinni
trjágrein. Undiir blökkinm var
dæld í jarðveginn og var hún
um fjórir metrar á breidd.
Dremgirnir gróf’u rúma þrjá
metira niiðuir og komu þá að
paiíli úr sveruim bjálikum og
plönikum.
Þeim tóks’t að brjóta upp pali
dnn og grófu aðra þrjá metra
niður, en komu þá að öðrum
pali og síðan þeim þriðja þrem
ur mietruim þar fyriir neðan.
Þeir hættu þá greftinum og
ákváðu að leita aðstoðar frá
meginlanidinu. En þar hriistu
menn aðeins hauisimn og harð-
meiitiuðu að tiakia nóktouirn þátt í
þessu. Þelr scgðu, að reimt
væri á eyjunni og sögðu dnemgj
lunum af ^lysi, sam heifði orðið
þarna árið 1704. Ljós höfðu sézt
á sveúmi uim eyjuna, en þar bjó
ek’ki noktour maður og hafði
aldrei gert. Svo bar það tii eitt
'Siinn, er tveilr menn voru að
fisfka þarnia við eyna að þeir
sáu lijósin. Þetta voru fífldjairf-
ir náunigar og ákváðu þeir að
athuga málið nána.r. Þeir fónu á
land og komu aldrei afitur.
Heyrðisit aldrei neitt né sást til
þeirra fraimar.
Það var ek'ki fyrr en dreng-
iirniir voru vaxnir úr grasi, að
þeir gátu tékið aftur til við leit
ina. 1804 sneru þeir aftur til
Eikareyjar. Er þeir höfðu graf
ið um þrjátiu metra höfðu þeir
farið gegnum níu trépalla.
Þremur fetum fyrir neðan hinn
ndunda komu þeir niður á nokk
uð, sem æsti enn u.pp í þeim
veiðigleðina.
Það vair steinri miikill, þrjú
fet á liengd og um hálfiur metri
á breidd og voru einlkiennileg
tákn meitluð í hann. Þar reynd
i'st standa: — Tíu fetum neðar
eru graifnair tvær milljónir
punda. — Tvær milijóniir
punda af hverju? Karmstoi
guili? Menniirnir áttu bágt með
að trúa þessu. Þeir tóku jám-
karl og kieyrðu hann niðui'.
Hann kom niður á eitthvað
hart.
Þeir skiptust á um að keyra
járnkarlinn niður í það, sem
þeiir héldu vera kistu eða
kassa. Þeim skildist brátt, að
mairgra daga verto yrði að graifa
þetta upp, svo að eins hyggi-
legt væri að bíða til morgums.
Næsta morgun vöknuðu þeir
eldsnemma og hlupu út að hol-
unni mikiiu. Þeir ætluðu sér að
komast langt niðuir þennian
daig. En þei'm varð etotoi að ósk
sinni: hoiian var full af vatni.
Þeir grófu þverskurð á hana,
en hann fylltist líka af vatni.
Að lokum komu þeiir ekki auga
á nieina leið tiil þess að tæma
holunia, svo að þeir gáfiust upp
við verk'ið.
En fjörutíu og fjórum áruim
seinna sneru Vaughn og Smith
•aiftur. Þeir höfðu með sér digra
sjóði, sem hliutaféliaig eitt hafði
iagt fnaim, mitoinn tækjabúnað
og verkfræðing eimn, McCully
að nafni.
McCully lýsti því, sem næst
gerðiist: Við komum niður á
saima paiilinn og þeir höfðu áð-
ur fuindið á níutiu og átita feta
dýpi. Þagiair komið vair 'ge'gnum
páilinn, sem neyndist vera úr
furu og var fimmtán sen-ti-
metra þykíkuir, fór borúnn gegn
um tóiif þuimlumgia liei.rfliag, þá
geignuim tin S'entimeitra þýkkan
eitoairplanka og loks gegnum
hálfs metra lag af járnairuisli,
en ekkert toom upp, sem gaf tii
kynna fjársjóð, nema ef nefna
tíkyldi þrjá hlekki, sem viirtust
vara úr úrkeðju. Þá fór borinn
niður úr t'uttugiu sent.imetm eito
arborði, þvi næst hálfs metra
l'aigi af brotajárni, tíu senti-
metra eikarboirði og fimmtán
aif fuTU, en ioks sjö fetum af
'Iieir, án þesis að no'kkurs yrði
vairt.
Þeigar boruð var önnur hola
var enn komið tiið'uir á fyrr-
nefndan paill á níutiu og átta
feta dýpi, en síðan gekk bor-
inn vi'ðstöðuilaust um fjörutíu
sentime'tira niður og lenti þá í
tré. Þegar hann var dreginn
upp komu í ljós eikarfiísar og
eitthvert brúnleitt efni. Menn
irnir álitu, að þetta væri geysi
stór kista, sem líklega væri
byggö utan um tvær aðrar
minni og í þe:m væri gullið.
Næst voru grafin gömg
liárétt út frá hoiunná. En ekki
haifði verið grafiið nema stutt-
an spöi þegar vatnsflaumurinn
kom æðandi á móti mönnuouim,
sem forðuöu sér hver sem bet-
ur gat og fyrr en tuttugu mín-
útur voru liönar vair kominn
fimmtán metra hár vatnisel'gur í
holiuna. Það var tekið til
óspillt'ra málanna að reyna að
tæma hoiuna, en gekk ekki vel.
Eiinn dagimn féill máður noktour
í hana og var ófrýniiegur á
svip, er hann vair draginn upp.
Hann hafði drukkið nokkra
gúlsopa af saltvalni og var lítt
hrifinn. Þetta þótti leitarmönn
um ölliu verri saga. Það var þá
efcki neðanjarðaruppspretta
sem þeir áttu í höggi við, held
ur sjálift útihiafiið.
Nú vair farið ciiður í fjöru að
rannsaika göngin sem hlutu að
liggja frá haifimu og inn að hol-
unni. Og þar fanntst enn frek-
ari sönnun fyrir hugviti þessa
átjándu aidar vertofræðingis.
Undir sandinuim fannst Jfimm
sentimetra þykk p'lata, seim
þakti hundrað fjörutíu og fimm
fet af fjþrunni. Undir plöt-
unni var fimmtán sehtiimetra
þykto mofctia, en uhdiir mottunni
var heihnikið púkk áf fjöru-
grjóti, en hellur liaigðair ofan á.
Þegar háflóð varð seytlaði vatn
ið inn í brunngöngin og síðan
eftir einihverri leið úr þeim og
inn i hoiiuima miiklu. Með þessu
móti var æviiniega sjállfviirkt
flóð inn í hoilunia, þegar á
þurfti að halda.
Nú var byg’gður vaT-niarvegg-
ur til þess að halda sjónum frá
brunngöngunuim. Þá var og
reynt að g.rafa göng undir hol
uma, en þá hruindi botn holunn
ar og hvairf niiður í göngin.
Voru leitarmenn nú fjaar þvi að
finna fjársjóðinn, en nokkurn
tíma fyrr.
Siðair meir neyndu ótaildir
anúntýramenn að komast að
ifjársjóðnium, en e’kikert gekk.
Þá var það árið 1893 að Fred-
rick Blair kom tid Eikareyjar
og hóf leit, sem átti eiftir að
sfanda í sextíu ár.
Hann reyndi að komiaist fyrir
rætur renmsil'iisins inn í holuna.
Hamn gróf fiimm holwr á strönd
inni og setti dýnamút í hverja
þeirra. Vatn®gusurnar stóðu
hátt í loft í fjórum þeirra,
er dýnamiitið sprakk, en þegar
spreciigt var í þeiirri flmmtu,
kraumaði í sjálfri fjársjóðshol-
unmi.
Blair og menn hans fundu
loks innrennslisgöngin frá fjár-
sjóðsholunni. Þeir fylltu upp
í göngin og helltu rauðum lit í
vatnið til að sjá hvort þeir
hefðu nú loksins komist fyrir
samgamginm. Morguminn eftir
komu þeir auiga á rauða brák
í sjómuim hinum megin við eyj-
una. Þeir komust að þeúrri mið-
urstöðu, að einhvers staðar
hlytu að vera ein göng enn.
Var nú ekki um neitt að
ræða nema bora með kjairma-
bor. . Á húndrað fimmtíu og
þriggja feta dýpi fór borinn
gegnum fimmtán sentimetra
lag af steinsteypu, tíu af eito,
sjötíu af málmi, enn eitt eikar
lagið og loks meiri steinisteypu.
Þar till komið var í hundrað og
sjötiu feta dýpi, en þá rakst
borinn á járn og komst ekki n ið
ur úr því. Mennirniir álitu, að
loks væru þeiir komnir að fjár
sjóðsikiistiuncid.
Einihver rak augun í smákúlu
sem kom upp með boroddinum.
Þegar hún hafði verið hreinsuð
kom í Ijós að þetta var bók-
f>el)l og á það ritaður með blietoi
staifuriínn vaiff. Blair og menn
hans eyddu þarna um hundrað
þúsund dollurum áðuir, en þeir
gáfiust upp á endanum.
Franikliin Delano Roosevelt,
síðai' forseti,. var . einn þeirra
seim íeituðu fjársjóðsinis. Árið
1909 kost'aði hann miikla'r bor-
ariir óg kom upp með saima efn-
ið og.Blair og hópur hans, eða
sément.
Árið 1928 fór lóðabraskari
einn, Heddon að nafni, á stúf-
arra og hafði með sér dælur,
sem tæmdu íjársjóðsholuina.
Hann komst niður á hundrað
og fimm'tíu fet, en famn ek’k-
erl og ekki einu sinni sement.
Hann komst loks að þeiirri nið
urstöðu, að allur þesisd gröft-
ur gagnuim aldirnar hefði rasik-
að svb jarðveginum, að fjár-
sjóðurinn hefði runndð til og
væri nú einhvers staðar utan
holúnnair.
Svo tekið sé saman það. sem
fyriir l'igguir i málinu, þá er
ljós't, að einhvern tíma fyrir
1795 gróf einhver fjöigurra
metra breiða holu og rúmlega
fiimmtiu metra djúpa á littkann
aðri og algerlega mannauðri
eyju i Maihonefflöa, einni smá-
eyju af þrjúhund'ruð sextíu
og firnim, ®em þairna eru um
sllóðir. Á botnici'uim i þessari
holu byggði hann s>vo rúm’.ega
tiveiggja metra hátt hóltf úr
steiinisteypu. Yfir hóilf þetta var
síðan lagt þykkt leirlag, tvær
eikarkistur, stór steinhella, og
brotajárn ásamt með fleiri efn-
um, og ioks eikarpallar með
tíu feta biili, en leir og mold
á miill’i. Síðan var byggt mikið
og- fiókið kerfi flóðgátta og
ganga, sem lágu þvert yfir eyj-
una og út í sjó. Til þessa gíf-
urlega þrekvirkis hefur þurft
að minnsta kosti tuttugu
manns, scidllsng í verkfræði og
tvö skip. Allir leiðangursmenn
hafa orðið að sverja þagnareið.
1 bók sinni Leyndardómur
Eika.reyjar, hefur R. Harris
lýst árangri allra leiðangra
fram að 1955.
— Þrjátiu og átta göng hafa
verið graifin, tóiif kringum upp-
hafiegu göngin, en önnuir hér
og þar um svæðið. Svæðið
kriciigum fjársjóðsholuna ér
eims og eftir spremgingu. Innan
hrings, sem er líkl'ega eiriir
fimmtán mstirar í þvérmál er
hola við holu óg göng við göng.
Sumar holurnar eru ekki nema
tíu metira djúpar, en aðrar allt
að sextíu metra. Síðan botn-
inn féll úr upprunalegu hol-
ucini hefur hún verið grafin
aiftur, fallið saman á ný, verið
sprengd upp og að lokum eyði-
lögð með öliiu. Svæðið umhverf
is hefur komizt á rót og jarð-
vegurinn raskazt svo, að lík-
iega finnst hin upprunaJega
hoila aidrei framar.
Maður að nafni Bob Restall
vair þó á- alilt öðru máli. Hann
var sitaðráðinn í því að finina
fjársjóðinn.
Árið 1959 fluttist hainn í lit-
inn bjálkakofa á eyjunni ásamt
konu sinni og tveimur son'mm.
Ásamt féiiaga sdnum hóf Restall
að hreinsa gön.gin og stöðva
flæðið.
I ágústmániði 1965,. ef-tir sex
ára þrældóm, drukknaði Ro-
bert Restall, Robert sonur hans
og tveiir vinnuféiagar þeirra í
eimuim göinigunum, eða þá, að
þeiir hafa kafnað á annan hátit.
Sá síðast'i, sam freistaði gæf-
unnar þarna var Robert Dun-
field. Hann eyddi hundrað þrjá-
tíu og sex þúsund doliiurum og
gróf fjörutíu o.g. fimm piétra nið
ur, en giaifst upp 1966, þegar sjö
ganganna hrundu saman. Sem
stenduir er eyjan mannauð
og etoikart þair að. firnna nema
yfiirgetfinn niámaútbúnað og
göng fuill af yatnii, sem vitna
um brostnar vonir og árangurs-
'lauist ea'fiði.
Hveir gróf fjársjöð'nn og
hvað er hann? Ekiki er gott að
vitia, hvort nokkurn tíma fæst
siva.r við þe m spu'rniinguim. Það
eitt er víst, að þesisi átjándu
a’Jdar töframaður hefur ekki
ætiiazt til þess, að svairið fenig-
iist fyrirhafna.rlaust.
10. september 1972
,ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9