Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.1973, Side 7

stj óm I'mre Nagys, sveik nán-
ustu 'sanwerkamenn síina, og
svei'k föðurland sitt. Sinna-
skiptiin bökuðu honum óbland-
ið Ihatur og fyrirlitrtlngu lang-
flestra Unigverja, þvi uppreisn
in 1956 var sjálívakin, ailimenn
uppreisn þjóðarinnar gegn
grimmdarlegri kommúnista-
stjórn Matyasar Rítkosis, sem
þá hafði verið við völd frá
1948.
ferátt fyrir þetta er Kadair
nú án alls efa ástsœlasti Iþjóð-
arleiðtogi Vars j árbandalags-
rikjanina. Á rústum uppreisn-
arinnar, hefur íhann, svo lítið
bar á, reist eitthvert skynsam-
legaista, mannúðlegasta og virk
1 aprilmánuði árið 1944 var
ungverskur verikamaður, [ha
til reika, handtekinn á landa-
maenum Júgóslaviiu og Ung
verjalands, e<r þá var hersetið
Þjóðverjum. Maður þessi1 hatfði
ætlað að flýja lland. Á Ihonum
tfnndust persónuskilriki, er
hljóðuðu á Janos Liptak, ltð-
hlaupa úr ungverska hemum.
Sem sliikur var hann dœmdur
til að flytjast nauðungarflutn
ingum til Þýzkalands og var
hoinum komið í næstiu ilest; hún
var full atf Gyð'hgum, en
áfangastaðurinn fangabúðimar
í Mat hau'sen.
tt Komarom á laindamærum
SlóvaMiu filúði hann úr fanga-
lestimni. Hann hugði'st snúa alft
ur til Búdaþest, en þýzikir og
ungverskir hermenn vörðu alla
vegi. Liþtalk dó þó eklki ráða-
lauis. Ætti (hann að ikomaist leið
ar sinnar varð hann að télja
mönnum trú um, að hann væn'.'
stutt að kominn; einnig varð
hamn að 'finna iferðinni itrúleg-
an tilganig. I brautarkant: mum
ralkst hann á þrjátíu 'kílóa
bj'álka. Liptak axlaði bjálkann
og hélt af istað. I varðstöðv-
unum kvaðst hann þurfa
að koma bjálkanum li næsta
þorp . . .
Þanniig komust þeir bjálkinn
til Búdapest og heim rt'.il
Antals nokkurs Baibios, iækn-
3s, er hýst hafði fjölda Gyð-
inga og andspyimumamina. „Lip
itak“ ibarðr að dyrum og var
það ekki seinna vænna, því i
næstu andrá le'ð yfir hann. En
hann var hólpinn.
Antal Bahics er nú fremsti
þvagfærafraíðlingur Ungverja.
Janos „Liptak“ gegnir hins
vegar natfninu Janos Kadar og
hann er aðalritari ungverska
kommúnistaflokksilns. IHann hef
iur stýrt Ungverjum allar göt-
ur frá þvli 1956, að Rússar
kormu ’honum til valda i Iþví
skyni að bæla miður uppreisn-
ilna þá. 'Svo þetta mætti verða
hafði Kadar snúíð algerlega
við blaðinu, hann hvarf firá
lumibótasinnaðri kommúnista-
asta kommúmíska irtíilci heims.
Blaðamanni í Búdapest, sem
miissti snöggvast stjórn á að-
dáun silnni", varð jafnvel á að
kaila hann „kommúnískan
Kr-ist".
Aðdáun’n beinist þó fremur
að breytingum þeim, er Kadar
hefur komið á S iandinu, en
imanninum sjálfum. SjáLfum er
honum istaMnísk persónudýrk-
un, sem snýst um leiðtogann an
ekki flokkinn, mjög á móti
■skapi oig hefur þess veigna
reynt að sve'pa sig huiu eft-
ir mætti. Ljósmyndir af honum
sjást tæpast í Ungverjalandi.
Opinbert æviágrip hans, gefið
út við ýmis tækifæri, er
sjaldinast lengra en tvö hundr
uð orð; og segir 'þar aðeins, að
hamn sé af bláfátæku tfocreldri,
hatfi ungur gengið í flokkinm,
harizt hetjulega gegn nasistum,
verið tfangelsaður fyrir ilognar
saikir 1951, undir „hinni stalín-
isku stjóm Rakosis", og 1956
hafli hamn telcið þátt í iþvií „að
ónýta gagnbyltimguma". Um
uppruna hans er ekkert saigt.
Menn á Vesturlöndum vd'ta
hver móðir hans var — og fátt
annað, en ekki e wu sinni þetta
vita Umgverjar. 'Það er fyrst
nú, að myndin Skýrist dálítið,
eftir umfamgsmiklar rannsókn-
ir í nokkrum smáþorpum
i Ungverjalandi, og á strömd-
um Iilyiríu. Og ég tfæ ekki bet-
iur séð, en hlykkjóttur feríll
Radars og öfugsnúten persónu
leiki spegli í stórum dráttum
samband Kommún’staflok'ks
Ungverjalands og þjóðarinnar,
sem hann hefur mú leitazt við
að vinna og stjóma 4 háilfa
■öJld.
Þegar Matyas Rakosi og fé-
lagar hams 4 stjórn .imgverska
kommúnistaflokksins komu
heim til Búdapest i janúar og
tfebrúar 1945 úr útlegðinni í
Moskvu var þeim tekið tveim
höndum af þeim, sem stað.ð
höfðu í ströngu á heimaveilli.
Einn nánasti samverkamað-
ur Kadars þá sagði imér svo
frá tfyrír skömmu; „Samvten-
an ’gekk prýðilega fyrst lí stað.
Það íór þviiikt orð af Rakosi,
að við vorum blátt áfraim frá
okkur numd’ir aí gleði, þegar
hann kom aftur. Og fram til
ársloka 1947 vk tilst Rakosi lika
hiinn ánægðasti með ökk-
ur. Einlkum var hann hrifinn
af Rajk og Kadar, og þeir ekki
siður aí honum."
Framh. á bls. 12
blódid og
friðþæingin
FYRRI GREIN
Árið 1956 bakaði Janos Kadar, aðal-
ritari ungverska kommúnistaflokksins,
sér óblandið hatur þjóðar sinnar, er
hann sveik málstað hennar og Rússar
komu honum til valda svo hann mætti
bæla uppreisnina niður með blóðugu of-
beldi. Þrátt fyrir það hefur honum nú
tekizt að vinna sér djúpa og einlæga
virðingu þjóðarinnar með upplýstri og
velviljaðri stjórn, þótt einræðisstjórn sé,
stjórn, sem byggð er á kenningum fræð-
ara hans, Nikita Krústjoffs, í algerri mót-
sögn við ógnarstjórn forverans, Stalín-
istans Matyasar Rakosis. - Þetta eru
furðulegar vinsældir, þegar tekið er tillit
til fortíðar mannsins og auka enn ólík-
indablæinn yfir aðstöðu hans - og leynd-
ardóminn um hann sjálfan. Til dæmis
að nefna er nafn móður hans þekkt á
Vesturlöndum, en ekki í Ungverjalandi;
og árum saman vissi hann ekki hver fað-
ir hans var. Hér á eftir fer saga Williams
Shawcross, þar sem hann rekur feril
Janosar Kadars, svínahirðis, sonar her-
þjóns, og þernu frá Slóvakíu; sem nú
situr öruggur á æðsta valdastóli Ung-
verjalands.
Janosar
Kadar