Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.1973, Blaðsíða 8

og þegar'ég sá hann seinast. En
gamli. Djúpbáturinn, Fagranes,
hefur verið leystur af hólmi af
öðrum nýjum með sama nafni.
Snemma morguns hélt hann úr
höfn og hóf sína reglubundnu ferð
um ísafjarðardjúp. Það gladdi
mig að sjá aftur þetta hrikalega,
en kæra landslag. Jafnvel þessi
röku og drúpandi þverhnípi, risp-
uð af grjóthruni og snjóskriðum,
hafa sína fegurð til að bera, og
þau man ég glöggt lauguð skini
miðnætursólarinnar. Hér sveimar
örn með hvftt stél og ótal sjófugl-
ar synda fram og aftur og kafa í
hið svikula haf. Fegrar minning-
in þessa fjallstinda og gefur þeim
gyllandi og blekkjandi töfra?
Langt frá þvf. Dýrð nætur-
himinsins á þessari norðlægu
breiddargráðu er meiri en svo, að
orð fái lýst og ris miklu hærra
mannlegu ímundunarnafni.
Söngur skógarþrastarins i Aðal-
vfk mun ávallt minna mig á eitt
atvik. Ndtt og algjör þögn. Aðeins
rofin af léttum smábárum við
ströndina. Þegar ég gekk eftir
silfruðum sandinum, varð mér
hugsað til hins fámenna sam-
félags, sem í fortíðinni hafði lifað
og stritað þarna við háfjöll og
brimsorfna strönd. Fyrir mörg-
um árum hvarf síðasti fbúinn frá
Aðalvík og án efa að einhverju
leyti fyrir vöxt og velmegnun
Reykjavíkur allt frá stríðslokum.
Hin tómu og úr sér gengnu
íbúðarhús virtust auka á einangr
un Þverdals, Sæbóls og Staðar-
vatns, þar sem stór Iómahjón
höfðu búið sér til hreiður, og þar
sem ég hafði séð svanahjón ganga
niður að vatninu. Allt i einu
heyrði ég skógarþröst syngja í
kvöldkyrrðinni. Ég kom auga á
hann í hálfrökkrinu, þar sem
hann sat á stólpa. Meðan hann
söng var höfuðið á stöðugri hreyf-
ingu. Þessi eldhnöttur, sólin,
nærri sjávarbrún, var hálfhulinn
af skýjaböndum. Sjórinn glitraði,
þegar ljósið dansaði á fleti hans.
Nokkrir æðarfuglar, aðeins sýni-
legir sem dökkar skuggamyndir,
renndu sér rólega eftir þessari
geislagötu í sólarátt. Að baki mér
höfðu fjöllin ummyndazt, voru öll
uppljómuð. Ég rakti mfn eigin
spor. Þrösturinn hélt áfram að
syngja, þar til röddin dó út fyrir
fjarlægðar sakir. Engan þung-
lyndistón var að finna í þessum
sæta söng náttúrubarnsins. Hér
norður við heimskaut var fegurð-
in nálæg. Hér var lifið.
Það var mér óblandin ánægja
að koma til Æðeyjar og hitta
Helga og fjölskyldu hans. Vikurn-
ar, sem fóru á eftir, lögðust allir á
eitt að láta mig finna til þess að ég
væri heima hjá mér, og dvölin
þarna verður ávallt ein af mfnum
beztu minningum. Fjórir í fjöl-
skyldunni töluðu ensku, Helgi og
Guðrún vel. Helgi var alltaf boð
inn og búinn til að fræða mig um
fuglana, sögu íslands og þá eink-
um allt, er varðaði sögu
héraðsins. í öllum þessum efnum
var hann hreinasta fræðalind, og
þá sérstaklega um lifandi og
liðna, sem tengdir voru héraðinu
á einn eðaannan hátt. FaðirHelga
Þórarinn Helgason, sem dvaldi
hjá syni sínum meðan ég var í
Æðey, naut mikils álits fyrir fróð-
leik sinn.
Þarna í nánd eiga einstakir
steindrangar sína töfra; fornarsög-
ur bundnar við þá, sumar goð-
sagnakenndar, aðrar raunveru-
legar. Þrándur, til dæmis gríðar-
Ungur áhugamaður um fugla, Einar Hér er báturinn þarfasti þjónninn. Ilér eru Þórarinn Helgason, Helgi sonur hans, þrfr synir
Helgason í Æðe.v Helga og þrjú sumardvalarbörn f Æðey
,Mér var kunnugt um, áður en
éíg lagði upp frá Englandi, í maf-
mánuði 1972, að ein af breyting-
unum var fækkun íbúanna í hin-
um litlu, einangruðu hreppum á
ströndum Djúpsins. Sú fækkun
hafði sagt til sin í síauknum mæli
á stríðsárunum og eftir þau og
henni hafði ekki linnt enn. Af
þessum sökum var það mikið
happ fyrir mig, aðgóðvinur minn
frá fyrri heimsókn til íslands,
Helgi Þórarinsson, sem ég stóð í
bréflegu sambandi við óslitið i
tuttúgu ár, hafði flutzt til Vest-
fjarða frá Reykjavík. Það var árið
1961, að Helgi fluttist til Æðeyjar,
ásamt Guðrúnu konu sinni
og börnum þeirra, og hóf þar bú-
skap. Æðey er m.a. kunn fyrir
það, að þar verpa þúsundir æðar-
fugla árlega. Þegar Helgi bauð
mér til Æðeyjar, tók ég því með
fögnuði. Það var ánægjulegt fyrir
mig að hitta hann eftir svo langan
tíma. Og Helgi vissi, að það mundi
gleðja mig mikið sem fuglafræð-
ing að fræðast meira um æðar-
fuglinn, þessar yndislegu sjóend-
ur, við góða aðstöðu og nána at-
hugun. En nú vikur að ferðinni.
Eigandi og skipstjóri á íslenzka
togarnum Dagnýju bauð mér
far og var hinn elskulegasti. —
Dagný hélt úr höfn frá Grimsby 6.
maf. Hún var mjög ólík Grimsby-
togaranum Garola,, sem ég hafði
verið með í tíu daga f æsku minni
Dagný var á leið til Siglufjarðar,
en þar er hennar heimahöfn. Ég
naut mín vel á ferðalaginu. Veðr-
ið var aldrei vont að neinu ráði.
Stundum var að vísu allmikið
skýjafar (g nokkur ylgja. Að-
fararnótt áttunda maí var mjög
fögur. Purpurabelti lágu um him-
ininn rétt ofan við sjóndeildar-
hring. Einstök stjarna skein hátt
á himni um 10° til vesturs í stefnu
okkar, sem hafði verið 237° frá
því snemma morguns. Samræð-
urnar við skipshöfnina voru að
sjálfsögðu harla siitróttar, þar eð
fæstir töluðu ensku og islenzku-
kunnátta mfn nær ekki lengra en
til fugla og fáeinna nauðsynlegra
atriða. En það var alveg augljóst,
að skipstjdrinn, Kristján
Rögnvaldsson, var virtur og elsk-
aður af mönnum sínum. Hann
virtist hafa allt það til að bera, er
góðan sjómann má prýða.
Togarinn sigldi norður með
Austfjörðum og fyrir Langanes í
svartaþoku.Hann leið hljóður yt-
ir dimmar bárur til Siglufjarðar
rétt fyrir miðnætti og ég varð
snortinn að gleði skipshafnarinn-
ar við heimkomuna. Þokunni
hafði létt, ég sá fjöllin með snjó-
og ísflekkjum, dimm og drauga-
leg, þar sem þau bar við nætur-
hjálplegastur í leit minni að is-
lenzka fálkanum. Eg hafði staðið í
stöðugu sambandi við hann eins
og Helga.
Að standa allt í einu frammi
fyrir hinni gifulegu útþenslu
Reykjavíkur síðustu tuttugu árin,
veldur geðshræringu. Sýnilega
lagði ég á hana skyndilegt mat —
opin borg, sérlega hrein, um-
kringd aðlaðandi hálendi, sem
virðist svo villandi nærri sökum
þess, hve loftið er tært — fjöldi
nýrra bygginga, dálitið tilbreyt-
ingarlausar, svo að nálgast strang-
leika, í stíl, sem einkennir nútíma
húsagerðarlist um víða veröld —
miklar vegaumbætur og fjöldi bif-
reiða á ferð um þá — falleg, ný
hótel — ekkert til, sem minnir á
fátækt — hár, almennur lífstað-
a 11, svo að um verður ekki villzt.
öðru vísi er þessu farið um ísa-
f jörð, Hapn virðist miög svipaður
Að koma aftur eftir tuttugu ár
til staðar, þar sem manni hefur
liðið vel og reynt að öllu góðu, er
ekki allra hlutskipti. Mig hafði
lengi langað til að heimsækja á ný
fjarlægar strendur norðvestur-
fjarða íslands, og þó sérstaklega
ísafjarðardjúp, sem ég hafði síð-
ast augum litið sumarið 1952. Góð-
ar minningar um hrikalegt og
ósnortið landslag og kæra vini,
sem ég hafði eignazt þar, sóttu á
mig. Og ánægjustundirnar, sem
ég átti frá þessari byggð, voru
ekki sízt bundnar við ásækið kvak
öteljandi villifugla á þessum af-
skekkta stað, Ihreiður’þeirra og
alla þeirra töfrandi háttu og fram-
takssemi varðandi uppeldi ung-
anna.
Ferð inn f fortíðina getur stund-
um reynzt dálítið hæpið framtak
fyrir þá, sem eru heimakærir.
Sennilegast er, að margbreyting-
ar haf i átt sér stað á tveim áratug-
um. Það er heimskulegt að halda,
að töfrar einstaks atviks endur-
taki sig. Að trúa á þann mögu-
leika er eins og að draga djöful-
inn á halanum. Enginn hefur bað-
að sig tvisvar sinnum í sama
læknum. Hvaða reynsla sem er, er
sérstæð, einstök, hvort heldur
hún er komin frá fugli, blómi,
sólarupprás, skýi eða kletti eða
mosa, sem skýrðir hann. Jafn-
vel klettamir eru ekki óbreytan-
legir.
himin. Þau hreyktu sér fyrir ofan
grannan, uppljómaðan kirkju-
turninn, sem glóði eins og fagn-
andi viti í hálfrökkrinu. Morgun-
inn eftir flaug ég til Reykjavíkur,
þar eð ætlunin var að komast sem
fyrst til Æðeyjar.
Varptíminn var að byrja. Mér
til undrunar og ánægju tók Guð-
mundur Lúðvíksson á móti mér á
flugstöðinni. Tuttugu árum áður
hafði hann verið mér allra manna
Stanley Cerely
Minningar
frá Æðey
Þórarinn Helgason í Æðey
Kiettarnir á Snæfjallaströnd, þar sem Sumarliði Brandsson fórst
desember 1920
í