Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1974, Side 10

Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1974, Side 10
Hrifning viö fyrstu sýn undirbúningsskóli fyrir málara og myndhöggvara. En á daginn teiknaði hann í einkaskóla hjá Viggó Brandt, sem var dósent vió akademíið. En hver voru mótun- aráhrifin; hvernig kom dönsk myndlist Finni fyrir sjónir á þess- um tíma? Finnur: ,,Ég var ekki hrifinn af danskri myndlist, að minnsta kosti ekki í heild. Að vísu voru góðir menn saman við. Abstrakt- list þekktist þá ekki; öll myndlist var hlutlæg: Uppstillingar, lands- lag og fólk, einkum nakin módel. Uppstillingar voru geysimikið í tízku. í skólanum var fengizt við uppstillingar og teiknað eða mál- að eftir nöktum módelum. Frjáls verkefni voru hreinlega ekki til. Og þarna var ég sem sagt vetur- inn 1919." Eitthvað hefur unga fólkið á akademíinu haft grun um, að stofnunin væri steinrunnin orðin, því að haustið eftir „strækuðu" nemendur og kennsla lá alveg niðri um tíma af þeim sökum. Finnur hafði verið að hugleiða nám víð akademiið, en þetta með- al annars varð til þess, að hann breytti um stefnu og innritaðist í einkaskóla hjá Olaf Kude, sem talinn var boðberi nýrra viðhorfa. Þetta var árið 1920. Þá voru nærri tveir áratugir liðnir síðan kúbisminn hófst úti í Frakklandi og liðið á annan tug ára frá því listbylting expressjónismans hófst suður í Þýzkalandi. Samt höfðu hinir áhugasömu listnemar í Kaupmannahöfn ekki minnstu hugmvnd um Bláa riddarann, stórmerkan félagsskap, sem nú er frægur orðinn og nánar verður minnzt á hér. vSaga Bláa riddarans var þó öll, þegar hér var komið sögu, en á- hrifin ekki. Finnur og félagar hans höfðu heldur ekki hugmynd um listsamtökin „Die BrUcke'*, sem stofnuð höfðu verið í Dres- den 1904. Svo að segja i næsta nágrenni við Kóngsins Kaup- mannahöfn stóð vfir stórkostleg endurfæðing í myndlist. En þar f borg einblíndu menn á París; það- an bárust goðsvörin, héldu menn. Það var litið upp til Parisar og alls fransks og frá Kaupmanna- höfn barst það viðhorf til íslands. Hér heima var aldrei minnzt á Þýzkaland í sambandi við listir, segir Finnur. Aftur á móti þekkti hann vel til kúbismans, futurism- ans,fauvimans og annarra hrær- inga frá París. „Samt held ég,“ segir Finnur, ,,aó hér heima hafi menn talið, að Kaupmannahöfn stæði Paris enn framar." „En hversvegna fórstu þá ekki til Parísar fremur en Þýzka- lands?" Finnur: „Ég hafði alltaf haft augastað á Dresden og það var 'fyrir áhrif frá ferðasögu eftir Jón Trausta, sem ég las meðan ég átti heima austur á Strýtu í Hamars- firði. En svo var annað: Úti í Þýzkaiandi var verðhrunið mikla þá í algleymingi. Með útlendan gjaldeyri gátu menn lifað þar eins og greifar. Að vísu hafði ég ekki úr mikluaðspila. Gullsmíðakunn- áttan hafði komið sér vel í Höfn; þar vann ég um tíma hjá þekktum gullsmiði, auk þess hélt ég sýn- ingu hér heima haustið 1920 og seldi svolítið. Síðar meir átli mað- DER STURM DlREKTiON: HERWARTH WALDEN i HUNDERTKINUNDVIERÚGSTE AUSSTELLUNG WEBEREIEN DER WERKSTATT HABLiK - L.NDEMÁNN GESAMTSCHAU MAI 1925 STÁ N D i G E K U N STA USSTEI-LUNG BERUN W 9 . POTSCAMER STRASSE lJ4a GeSjiett v<m 10 bis 6 Úht i Sonnlag» vba tt bia 2.Uhr FERNRUF: t.tTZOW 4443 Finnur Jónsson með portret af gömlum manni. Myndin er máluð I Dresden 1923. Til vinstri; Forsíða sýningarskrár fyrir samsýningu Der Sturm f maf 1925, þar sem ðtta myndir voru teknar eftir Finn, ásamt með myndum eftir Kandinsky, Schwitters, marga fleiri. ur von í styrk frá Dansk-íslenzka sáttmála sjóðnum. Það voru 1200 krónur danskar, heilmiklir pen- ingar, þegar þess er gætt, að miðl- ungs mánaðarkaup á þessum tíma var eitthvað um 200—300 krón- ur.“ Finnur hélt utan til Þýzkalands um haustið, fyrst til Berlínar. Þá voru tvö ár liðin frá lokum fyrri heimstyrjaldar, en í Berlín var ekki nein merki að sjá um hernað- arátök. Aftur á móti þótti F'inni augljóst, að miðað við Berlín var Kaupmannahöfn eins og smá- þorp. Berlin var þá alhliða lista- borg; þar úði og grúði af sýning- um og auk þess voru þar margir myndlistaskólar. Og þarna urðu vissulega tima- mót í lífi Finns Jónssonar. í raun-| inni finnst honum, að við komuna til Berlínar hafi hann fyrst aö einhverju marki komizt í snert- ingu við umheiminn. Hér var ör- lagateningnum kastað. Bauer, Duchamps-Villon og Brautryðjendur expressjónism- ans, sem nefndir hafa veriö klassíkerar 20. aldarinnar, voru þó hvorki almennt virtir né vin- sælir á þessum tíma. Frægð þeirra hefur magnazt síðar og uppá síðkastið hafa menn skrifað bækur og blaðagreinar um það, hvernig þetta fyrirbæri varð til og þróaðist. Ekkert sprettur alveg af sjálfu sér í listum; einnig hér komu áhrifin að utan. Ég hirði ekki að greina frá þeirri sögu í smáatriðum og læt nægja að benda á skilmerkilega grein eftir Braga Ásgeirsson um expressjón- ista í Lesbókinni 3. febrúar sl. Um aldamótin var jungendstíll- inn eitt af boðoróum dagsins í Þýzkalandi. Hann var einkenni- legt sambland af mörgu og ein- kenndist af sveigðum línum og einnig táknrænum formum. Ekki átti hann langa framtíð fyrir höndum. Jafnframt tilraunum ex- pressjónistanna í myndlist mótaði arkitektinn Grophius og fleiri hinn svonefnda Bauhausskóla, þar sem hverskonar form i um- hverfi mannsins voru tekin til endurmats og þaö svo rækilega, að við búum að verulegu leyti að hugmyndum þeirra enn í dag. Þetta var vorið mikla í myndlist og sjónmenntum í Evrópu. Wassily Kandinsky virðist hafa verið megin driffjöður i ný- breytni expressjónistanna og einnig í samtökum þeirra. Hann var Rússi, bráðgáfaður maður og hafði komið lil Múnehen fjórum árum fyrir aldamótin til að læra stjórnmálahagfræði og eitthvað i sambandi við réttarfar, ef ég man rétt. En i þessari miklu áhrifamið- stöð Mið-Evrópu tók líf hans held- ur betur nýja stefnu: hann lét hagfræði og réttarrannsóknir lönd og leið og gaf sig að myndlist úr því. Suður i Bæjaralandi blómstraði þessi hreyfing einnig til að byrja með og mörgum hefur orðið að undrunarefni hlutverk smábæjar- ins Murnau, þar sem þeir hjuggu og störfuðu í kyrrþey þessir stór- meistarar og gerðu húsin þar, Alpatindana og kirkjuturninn að alþekktu myndefni. En þaó var þó ekki fyrst og fremst myndefnið, sem bar með sér byltingu, heldur meðferð þess, eða öllu heldur notkun •itarins. Sumir, eins og Kandinsky, höfðu orðið fyrir áhrifum af skærri litarnotkun fauvistanna (villidýranna) frá París, með Matisse í broddi fylk- ingar. Hluti áhrifanna var frá van Gogh og ekki má gleyma því fram- lagi Norðurlanda til heimslistar- innar, sem kannski er merkast: Norðmanninum Edward Munch. Kandinsky og félagar hans svo sem August Macke, Franz Marc, Rússinn Jawlensky að ógleymd- um Emil Nolde hrifust af hinni hreinu litameðferð, en auk þess urðu kröftugar iinur og umbúða- laus, sterk túlkun á manneskj- unni helzta kennimark þeirra. Það var þarna, sem Finnur Jóns- son fann eitthvað við sill hæfi; eitthvað, sem snart hann mun dýpra en grískar styttur og epli í skálum. En hvernig gerðist það; var það hægfara þróun eða hrifning við fyrstu sýn? Já, reyndar, það var mikil hrifning og opinberun. Finnur man vel, hvernig þau kynni bar að höndum: „Ég fór á stóra sýningu í Pods- damer Strasse 134A og sá þar i fyrsta sinn myndir eftir Kan- dinsky, Chagall, Franz Marc, Paul Klee, Kokoschka, August Macke og fleiri. Þá haföi ég aldrei heyrt á þessa menn minnzt, hvorki til góðs né ills. En ég hreifst alveg á augnablikinu og sá, aö hér var á ferðinni geysileg bylting. Þó að ég þekkti nútimalist frá París, þá snertu verk expressjómstanna mig miklu dýpra. A þessari sýningu gerðist það auk þess, að ég hitti að máli listamann, sem benti mér á að komast i skóla hjá Karli Hofer, sem var kunnur expressjónisti og í mjög miklu áliti i Berlín." En voru þessir postular hreins litar og umbúðalausrar tjáningar orðnir frægir menn, þegar hér var komið sögu? Finnur segir, að svo hafi ekki verið. Á þessum árum voru aðeins smáhópar — og tiltölulega sárafáir menn — sem voru með á nótunum. Langur veg- ur var frá þvi, að almenningur sæi nokkuð jákvætt við þetta nýjabrum. Allskonar skritlur gengu um nýsköpun expressjón- istanna; flestir hristu höfuðið og fannst þetta bara eins og hver önnur endaleysa. Eftir stuttan tíma í kvöldskóla hjá Karli Hofer hélt Finnur á- fram til hinnar fyrirheitnu borg- ar: Dresden. Þar var starfandi gömul og mjög fræg akademía i myndlist og Finnur komst inn í útlendingadeild hennar. Vmsir menn, sem síðar urðu vel þekktir í listinni, voru þar þá við nám og meðai kennaranna var sjálfur Oscar Kokoschka, einn hinna kunnustu úr hópi expressjónista. Siðar var Finnur í einkaskóla í Dresden, sem hét Der Weg, eóa Vegurinn. Sá skóli var i beinni snertingu við Bauhaushreyfing- una, sem Grophius og fleiri form- byltingarmenn voru að mynda á þessum tfma.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.